قازاقستان جازۋشىلار وداعى وتكىزگەن جىر تۇيعىنى، توكپە جىراۋ، ايتىسكەر اقىن تاڭجارىق جولدى ۇلىنىڭ 120 جىلدىق مەرەي تويىنا ارنالعان " بەلگىلى التى الاشقا جازعان حاتىم " اتتى رەسپۋبليكالىق جازبا اقىندار ءمۇشايراسىندا جۇلدەگەر بولىپ ماراپاتتالعان جىر.
2023 جىل 20 ناۋرىز
كوكجال اقىن نەمەسە ءبىر شۋماق جىر
( ليريكالىق پوەما )
تاڭجارىق اقىننىڭ اۋزىنان
تالاپبەك ازانباي
قاناتىن جايسا اسپانعا قىران كەرىپ،
جالعانار ۇرپاققا اتا مۇراڭ بەرىك.
وتىرعام ۇيقىلى وياۋ، قولدا قالام،
تاڭدا اتىپ قالعان ەكەن قىلاڭ بەرىپ.
بىلمەيمىن قايدا قالعان توزىمدىلىك،
كەتىپتى مىزعىپ ءبىر ءسات كوز ءىلىنىپ.
"نە جاتىس، تۇر ورنىڭنان" -دەدى، ماعان،
دەگەندەي "ايتقان، بالام، ءسوزىمدى ۇق".
بۇرىنعى جالعاپ ءداستۇر مۇرالدىدا،
قولىما تىزگىندى ۇستاپ جۇرە الدىم با؟
قازاقتىڭ دومبىراسىن بەبەۋلەتىپ،
اقساقالدى قاريا تۇر الدىمدا.
ۇمىتار كەشەگى وتكەن جاۋىزدى كىم،
دەسەكتە شايقاس، مايدان ناعىز بۇگىن.
استىندا مىنگەن اتى - كەر توبەلى،
شاينايدى شاقىرلاتىپ اۋىزدىعىن.
ءبىر كورگەن كوز الدىمدا تانىس بەينە،
ۋاقىت مۇرسا بەرمەس جارىس كەيدە.
اقىننىڭ شىرىلداعان ار ازابى،
ارماننىڭ كونبەسى ءالى الىس دەي مە؟
قالدىم مەن ءسال كىدىرىپ داعدارىپ تىم،
ابىزدان كەتە الادى جالتارىپ كىم.
سەن جوقسىڭ مەن كەتكەندە بۇل ومىردەن،
بىلمەسەڭ اقىن اتاڭ - تاڭجارىقپىن.
-دەدى دە، ءالقيسساسىن باستاپ ءسوزدىڭ،
ءبىر وي ساپ كەتتى ماعان تاستاپ كوزىن.
ول مەنىڭ جالىن اتقان جاي وعىنداي،
ەكەن عوي قايتا كەلمەس اسقاق كەزىم.
داريعا- اي، جىلىپ اققان ءومىر - وزەن،
ءوتتى عوي باستان تالاي نە ءبىر كەزەڭ.
بوزدايدى بوتاسى ولگەن بوزىنگەندەي،
ماماسىن اشتى جىردىڭ ەمىزبەسەڭ.
كەتپەگەن دۇشپانىنا بۇگىپ بەلىن،
كەزىندە مەندە وزىڭدەي جىگىت ەدىم.
الدىعا قويعان ۇلكەن ماقساتى بار،
ءبىر تۋار ازامات ەم، ءۇمىتى ەلدىڭ.
سوققان جەل داۋىل بولىپ بارادى ۇدەپ،
جالعاسا كۇندەستىك پەن ارانى كەك.
قاسىڭا جولامايدى دوستارىڭ دا،
باسىڭا ورناسا ەگەر قارا تۇنەك.
دەيسىڭ بە، اتا ءسىزدى باسىندى كىم،
جاسىرىپ تۇر ما وتكەندى عاسىر بۇگىن.
جۇرەكتە جازىلمايتىن بىتەۋ جارا،
قاراڭعى شەرى جاتىر تاس ۇڭگىردىڭ.
بولسا دا شىققان تاۋىڭ جاسىل بيىك،
قارايدى قىزعانىشپەن ماسىل كۇيىپ.
ەرىكسىز اتتان ءتۇسىپ جول بەرەسىڭ،
سەنىكى ءجون دەگەندەي باسىڭدى ءيىپ.
ول كەزدە وتتاي جانعان سەزىمدى ەدىم،
قىرىققا ەندى ىلىنگەن كەزىم مەنىڭ.
الدىعا بوگەت بولار كىم كەلسەدە،
شىرىلداپ شىندىقتى ايتىپ كوز ىلمەدىم.
تۋعان جەر ارىمسىڭ سەن قايران ىلەم،
سوعىس ءبىر ءومىر ءوزى مايدان-كىلەڭ.
باسىمدى تاۋمەن تاسقا كەزەك ۇرىپ،
ءمىرجاقىپ، ابايدا بوپ سايرادىم مەن.
بولعان سوڭ ءبىر ۇرپاعى جىرشىل ۇلتتىڭ،
قامىن جەپ وتكەنىم جوق تىرشىلىكتىڭ.
قايمانا قازاعىم دەپ كەۋدەمدى ۇستاپ،
قاينادىم قازانىندا كىل شىندىقتىڭ.
ۇلتشىل دەپ توڭكەرىسشىل جابات كىنا،
اياقتى شالىس باسساڭ اعاد ءسىرا.
ءبىر تۇندە ۇرىمجىگە الىپ كەلدى،
كوگەندەپ، قويشا ماتاپ اباقتىعا.
كوزىر ساپ، قىڭق ەتكىزبەي بايلاپ ءبارىن،
شۋ اساۋ جەتەككە الىپ تايلاقتارىن.
اكەپتى ءار ايماقتان ءبىز بىلمەيمىز،
شىعاتىن سورپا بەتكە قايماقتارىن.
جابىلعان جالا ساعان كۇلكى سىندى،
جەتكىزبەس ەرتەڭ تاڭعا ءبىر كۇشىڭدى.
بىلمەيسىڭ بۇگىن تۇندە نە بولارىن،
ەگەردە تاپسىرماساڭ "قىلمىسىڭدى".
اق ماڭداي سۇيەنىشىم جىراۋ حالىق،
تۇرسىڭبا مەن بەيباققا سۇراۋ سالىپ.
داۋىسىڭ شىرىلداعان جەتەر ايعا،
قىلتاڭنان قيناعاندا بۇراۋ سالىپ.
وتكەندى ىزدەسەمدە ەلەسىمنەن،
كەزىندە ايدارىمنان جەل ەسىپ ەڭ.
زارلى ءۇنىڭ شىعار سەنىڭ اق تىرناقتى،
ساۋساقتىڭ سۋىرعاندا كوبەسىنەن.
قاراڭعى ءۇي، قاپاس ۇڭگىر، سۋىق ىزعار،
شاشاما قاتۋلى قىس، ۋىن مۇز، قار.
كوگەرگەن ولىك ساسىپ جاتقان جەرىڭ،
قاقساعان سۇيەك شاعىپ بۋىن سىزدار.
سالعان ءار كامەراعا قارا قۇلىپ،
شالدىرلاپ ءار كەز ولدا الادى ۋلىپ.
سۇراققا اپ قۇلىنىڭدى شىعارادى،
سىزداعان جازىلماعان جاراڭدى ۇرىپ.
قولدا كوزىر، اياقتا شويىن كىسەن،
اجىرعى كەتكەن قيىپ مويىنىڭدى ىشتەن.
بۇرىنعى كەلەر مە ەكەن قايران كۇندەر،
كوتەرەر رۋحىڭ جوق بويىڭدى ۇستەم.
اينالاڭ كۇبىر، سىبىر پاڭ دالا ماس،
شىرىلداپ شىقسا داۋسىڭ جان جولاماس.
ۇرپىڭنەن شي جۇگىرتىپ سۇراققا السا،
كوزىڭنەن جاس شىعادى قان ارالاس.
بۇزىلعان ءبىز بىلمەدىك زامان نەدەن،
مەن ەكەم بۇل قاپاستان امان كەلگەن.
بوزداقتار تالاي ابىز كەتتى مەرت بوپ،
ۇلتىم دەپ وزا شاپقان ءتامام ەلدەن.
ەستيسىڭ شۋلاپ ەلدىڭ جىلاعانىن،
باراتىن جەر ەمەس بۇل، ءسىرا، ادامنىڭ.
شاشىلىپ باس سۇيەگى قالدى سوندا،
*اقىتتاي ءپىر تۇتاتىن عۇلامانىڭ.
جەتپىسكە ابىز ەدى جاسى كەلگەن،
كىل مىقتى اعا تۇتىپ قاسىنا ەرگەن.
كىتابى شىعىپ **قازان باسپاسىندا،
اققان ءبىر بۇلاق ەدى تاسىپ وردەن.
جان العىش حازرەيىل حاقتان كەلىپ،
دۇشپاننىڭ تيدىمە وعى اتقان سەنىپ .
ەكى اسكەر سۇيرەپ تۇندە الىپ شىقتى،
ىرگەلەس كامەرادا جاتقان ەدىك.
جانى بار شىعار-شىقپاس ىڭىرسىعان،
وتە الماس باسقا سالسا ءتىرى سىننان.
ىشىنە تارتىپ قانىن جۇرگەندەر بار،
بۇرىنعى ءوڭ-سيقى جوق قىرى سىنعان.
مىنسەكتە بۇگىن تۇلپار اقتاڭگەرگە،
ورنىمىز دايار بابا جاتقان جەردە.
مەن كەتتىم، ال تاڭجارىق قوش امان بول،
سالەم ايت ءتىرى بولساڭ ارتتاعى ەلگە.
-دەدى دە ءبىر كۇرسىندى جيىپ ەسىن،
قايتەمىز تارتسا تاعدىر ءجيى كەسىم.
اللانىڭ قۇدىرەتىنە بار ما شارا،
بەرسە ءومىر جاسىرارسىڭ سىيىن نەسىن.
قاشاندا كەلەر باسقا ءومىر، ءولىم،
تاپپاسا تۇراقتىلىق كوڭىل سەنىم.
تۇرسادا توسىپ اجال الدىنا كەپ،
تىك ۇستاپ ءجۇرىپ كەتتى كوكىرەگىن.
الدىعا شىقتى شالقاق باسىپ قادام،
قارادى نۇرلى ءجۇزىن اشىپ ماعان.
مۇقالتىپ نەشە جىلعى تۇرمە ازابى،
مۇجىپ جەپ قايراتىندا جاسىتپاعان.
نە دەگەن تاعدىر مىناۋ تاسقا ۇرىلعان،
شالاتىن الدىمەنەن جاستى قۇربان.
دومالاپ ءبىر تامشى جاس كىرپىگىمنەن،
قاراڭعى جەردىڭ ءجۇزىن باستى تۇمان.
جەگىزگەن قاندالا مەن بۇرگەسىنە،
ازابىڭ تۇسەر كورگەن كۇندە ەسىڭە.
سۇيەگى سان مىڭداعان بوزداقتاردىڭ،
شاشىلىپ قالدى ءۇرىمجى تۇرمەسىندە.
وتكەننىڭ كەتپەسەم دە قوزعاپ ءبارىن،
بىقسىماي شوق بوپ جانىپ قوزدانامىن.
ءومىرىم ءوتتى مەنىڭ ارپالىسىپ،
ۇستىندە بوزداپ ءجۇرىپ بوز دالانىڭ.
قيىلىپ قىرشىنىننان قايران ءومىر،
باسىڭنان باقىت قۇسى تايعان نەبىر.
كىل سوعىس الىپ جەيتىن رۋحىڭدى،
ۋاقىت قىزىل-قىرمان، مايدان-جەمىر.
اياعىن سىن ساعاتتا انىق باسىپ،
قايراتىن جوعالتپايتىن جانىپ، تاسىپ.
كورىنبەي ەل-جۇرتىنا جۇرگەندەر بار،
ءاز باسىن توپ ورتادان الىپ قاشىپ.
وتسە دە ەل باسىننان قيىن زامان،
كەلدى مە ءبىر جاقسىلىق بيىل بالام.
مۇڭ شاققان قورقىت اتا قوبىزىنداي،
كۇي شەرتتى سىڭسۋ ايتىپ قيىر دالام.
قاشان دا ەلمەن بىرگە اسقاق ءانىم،
جاتسام دا قابىرىندە تاس مولانىڭ.
وزىڭدەي ۇرپاعىمدى كورىپ مىنە،
ەرىكسىز جانارىمدى جاسقا مالدىم.
-دەدى دە، عايىپ بولدى اسىل بىردەن،
ەمىن اپ ءبىر حيقىمەت عاسىر كۇننەن.
كەتىپتى مىزعىپ ءبىراز كوز ءىلىنىپ،
سەلت ەتىپ جۇلىپ الدىم باسىمدى مەن.
* * * * *
مىس بولىپ قالماسىن دەپ قولداعى التىن،
تار كەزەڭ، تار قىسپاقتا جول تاباتىن.
ولەڭمەن تاس تۇرمەنى قارس ايىرعان،
تاكەڭدەي بار ما بۇگىن كوكجال اقىن.
بەكەر ءبىر كەتپەسىن دەپ تەككە ءومىرىم،
باسقاعا زامانىڭدا جەك كورىندىڭ.
ءبىلدىردىڭ مىنەزىڭ مەن ارلان وسكەن
ەكەنىن بولتىرىگى كوك ءبورىنىڭ.
ۇرپاعىڭ جوقتاپ، مىنە، ەلىڭ بۇگىن،
الەمگە شىقتى اسقاقتاپ سەنىڭ ءۇنىڭ.
توي بولىپ ۇلان اسىر التى الاشتا،
بۇرىنعى قايتا كەلدى كەرىم كۇنىڭ.
وزىڭدەي ەندى كەلمەس اقىن جىراۋ،
سامايدى شالسادا اق، التىن قىلاۋ.
تاي ءمىنىپ ەرەمىز دەپ سوڭىڭىزدان،
ويىلعان قىزىل شاقا تاقىم مىناۋ.
قوندىرعان قولعا شابىت ءپىرىم قۇسىن،
جازعان بۇل ساعان ارناپ جىرىم ءمۇسىن.
توتىعىپ تات باسپايتىن جارقىراعان،
التىننىڭ ەرەكشە ءبىر سىنىعىسىڭ.
قانجارىن سىلتەپ ءتىلدىڭ، اق الماستىڭ،
ولەڭمەن قيال ءمىنىپ ارمان استىڭ.
زارلاتىپ زارىن شەرتتى "تۇرمە قالى"،
تاس باۋىر قاراڭعى ۇڭگىر، تار قاپاستىڭ.
كۇرسىنگەن مۇڭايىپ تاۋ، جىلاپ دالا،
جاتسا دا وتكەن كۇننەن سىر اقتارا.
ءسىزدى وسى تاس قاپاستان الىپ شىققان،
الدىعا جەتەلەگەن مۇرات قانا!
اق سۇڭقار جىردىڭ ءجۇزىپ كەمەسىمەن،
تالاستىڭ كىل مىقتىنىڭ ورەسىمەن.
ءتۇسىم بە، ءوڭىم بە الدە، ءبىر شۋماق جىر،
الدىم تەك كوكجال اقىن ەلەسىڭنەن.
جۇرەكتە جاتقان شەر بوپ كۇيىك مىناۋ،
الا الماس قول جەتپەيتىن بيىكتى جاۋ.
بابامنىڭ باس سۇيەگىن الىپ كەلدىم،
نە دەيسىڭ زەردەلى ۇرپاق سۇيىكتىم اۋ!!!
سوڭى
- اقىت ءۇرىمجى ۇلى: اتاقتى قازاق اقىنى، ءدىني قايراتكەرى، حالىق اعارتۋشىسى.
**1891 - 1914 جىلدارى قازان باسپاسىندا "جيھانشا" ،"احيرەتبايان"، "سايپىلمۇلىك-جامال" داستاندارى، "ابيات عاقيديا"، "سەيىتباتتال عازى"، "يشان ماحمۇد" اتتى كىتاپتارى جارىق كورگەن.
ارقاۋ ۇسىندى
