توقىراۋىن امالى – قاڭتاردىڭ جيىرماسىندا كىرىپ، جيىرما بەسىندە شىعادى. بۇل – كۇن توقتاعان كەزگە بايلانىستى كەلەتىن امال.
اقپان امالى – ءۇت ايىنىڭ ونىندا كىرىپ، ون بەسىندە شىعادى. حالىق اڭىزىندا اقپان-توقپان ەسىمدى اعايىندى ەكى جىگىت كەزەكپەن قوي باعادى ەكەن. اقپان قوي جايعان كۇنى اۋا رايى كەنەتتەن بۇزىلىپ، قويمەن بىرگە ىعىپ، دالادا ءۇسىپ ولگەن. سول قىس جۇتقا اينالىپ، سودان اقپان امالى قالعان دەيدى.
ءۇت امالى – ءۇت ايىنىڭ جيىرماسىندا كىرىپ، جيىرما بەسىندە شىعادى.
ناۋرىز امالى – ءبىردىڭ ايىنىڭ ونىندا كىرىپ، ون بەسىندە شىعادى.
ءاز امالى – ءبىردىڭ ايىنىڭ جيىرماسىندا كىرىپ، جيىرما بەسىندە شىعادى. ءازدى اق ساقالدى ۇلكەن قاريا ادامنىڭ بەينەسىمەن بەينەلەپ تۇسىنەدى.
وتامالى – كوكەكتىڭ ونىندا كىرىپ، ون بە-سىندە شىعادى. سىرىڭكە جوق زاماندا كورشى اۋىلدان وت الۋعا بارعان ايەل قايتىپ ۇيىنە جەتكەنشە بۇرقاقتان اداسىپ ءۇسىپ ولەدى. وسىدان وت امالى اتانعان. ەل اۋزىندا "وت امالى – وڭىنا باقسا وت العانشا، تەرىسىنە باقسا وتالعانشا" دەگەن ءتامسىل ءسوز بار.
ءساۋىر امالى – مامىر ايىنىڭ ونىندا كىرەدى. كەيبىر جىلى ساۋىردە اۋا رايى بۇزىلىپ 40 كۇنگە جالعاسادى. قاريالار ءساۋىر امالى كىرگەندە بۇلتتى باقىلايدى. بۇلت ءتونىپ، ىدىراماسا، ءساۋىردىڭ بۇلتى قالىپ قويدى دەيدى. ول جىلى ءساۋىر امالى ۇزاققا سوزىلىپ، بۇلت ءتونىپ، مۇز جاۋادى. سوندىقتان "ءساۋىر بولماي، ءتاۋىر بولماس" دەگەن ءتامسىل.
ساراتان زاۋزا امالى – ماۋسىمنىڭ ونىندا كىرىپ، ون بەسىندە شىعادى. سارى اتان تۇيەگە مىنگەن زاۋزا اتتى قىز قۇربان ايتتا قىدىرىپ، جولدا ءۇسىپ ولگەن دەيدى. سودان سارتان-زاۋزا اتانعان. امالدار حاقىندا قازاقتىڭ ءار وڭىرىندە ءار ءتۇرلى نۇسقالارى بار. بۇلاردىڭ سىرتىندا "كوكىرەكشال"، "قۇرالايدىڭ سالقىنى"، "الاساپىران"، "بۇلبۇل تورعاي" سياقتى امالدار ايتىلادى. ناۋرىز ايىنىڭ جيىرماسى كە-زىندە "الاساپىران" دەگەن امال كىرەدى.
قۇرالايدىڭ سالقىنى – شامامەن مامىردىڭ جيىرماسىندا بولادى. بۇل – اڭ تولدەيتىن مەزگىل. سول كەزدە تاۋ باسىنا بۇلت ءتونىپ، اسپان بۇزىلادى. اڭ سولاي ورلەپ بۇلتپەن تاسالانىپ تولدەيدى. امال بىرنەشە كۇنگە جالعاسادى. كيىك-تەردىڭ قۇرالايى اياقتانادى. امال اتى وسىعان بايلانىستى قويىلعان.
بۇلبۇل تورعاي امالى – جاز باسىندا بولادى. جاز تورعايىنىڭ كەلۋىنە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. ەلىمىزدە قازاقشا اي اتتارى امال اتتارىمەن اۋىسىپ قولدانىلىپ كەلەدى. اقپان، ناۋرىز، ءساۋىر دەگەن دە امال اتتارى بار. مونعوليا قازاقتارى اقپاندى – ءۇتتىڭ ايى، ناۋرىزدى – ءبىردىڭ ايى، ءساۋىردى – كوكەك ايى دەپ اتايدى. كونە تۇركىلەردە جىل ەسەبى رەتتىك سانمەن ايتىلعان. كەي ايلاردى رەتتىك سانمەن اتاۋ جۇڭگو جانە مونعوليا قازاقتارىندا ساقتالعان. حالىق جىل ماۋسىمدا كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋىن، كۇننىڭ ۇزارۋى مەن قىسقارۋىن مۇقيات قاداعالاپ وتىرعان. بۇل ءداستۇر ءالى دە جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى حالىق اراسىندا ەرتەدەن قالىپتاسقان ءتامسىل سوزدەر ساقتالعان. ماسەلەن، توقىراۋدا تورعاي ادىم، قاڭتاردا قارعا ادىم كۇن ۇزارادى. شىلدەدە ءشىل ادىم قىسقارادى.
ءۇشتىڭ ايى – كۇشتىڭ ايى دەيدى. بۇل – اياز كۇشەيەتىن اي. ءبىردىڭ ايى – ءسۇرىنىڭ ايى دەيدى. بۇل ەت سۇرلەنەتىن اي. كوكەكتە – كوك ىشەك دەپ تاعى ايتادى. كوكەكشە كوك شىعىپ مالدىڭ ىشەگى كوگەرەدى. مامىردا – ماي ىشەك دەيدى. مامىردا مالدىڭ ىشەگىنە ماي جۇگىرەتىن اي دەگەن ءسوز. حالقىمىز وسىلاي جىل ون ەكى اي مەن جۇلدىزدار الەمىن، اۋا رايى قۇبىلىستارىن جاقسى بىلگەن.
kostanaytany.kz سايتىنان الىندى
6 الاش ۇسىنادى
