جىلقى جايلى جازىپ جۇرگەندىكتەن، ۇنامدى دۇنيە كوزگە شالىنسا، ونى كوڭىلگە ءتۇيىپ كوپشىلىكتىڭ القاۋىنا ۇسىناتىن ادەتىمىز بار. جۋىقتا ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ارداگەرىنىڭ اۋىزىنان جازىپ العان فەدوسسيەۆيچ دەگەننىڭ ەستەلىگىن وقىدىم. وندا قازاق جىلقىسى جايلى جاقسى مالىمەت ايتىلىپتى.
سوعىس باستالعان 1941 جىلدان باستاپ، مايدانعا مىڭداعان جىلقى موبيليزاسيالاندى. تابيعي بولماسىنان ايىرىلماي، قاتاڭ ءھام اۋىسپالى اۋا رايىنا كوندىگىپ، ءۇيىر ەۆوليۋسياسىن قاتاڭ ساقتاۋ ارقىلى ءتۇپ تۇيسىگى مەن اقىلى امان ساقتالعان دالا جىلقىسى قان مايداندا وسى قاسيەتتەرىمەن جاۋىنگەرلەردى قايران قالدىرعان ەكەن.
- جان بالاسى توزبەيتىن قاقاعان قىس بولاتىن، كوماندير «مايدانعا كەلگەن جىلقىلاردان مىنىسكە ات الىڭدار» دەپ بۇيىردى. بارىپ كورسەك، بۇل جىلقىلار بويى الاسا دالا جابىلارى ەكەن، - دەپ اڭگىمەسىن باستاعان قارت مايدانگەر ارىقاراي: تۇرقى قىسقا اتتارعا سولداتتاردىڭ كوڭىلىنە تولمادى. مەن قالىڭ جىلقىنىڭ ىشىنەن قارابويلى قاراگەر اتتى تاڭداپ ءمىنىپ الدىم. روتا سولداتتارى مەنى «ەسەك مىنگەن دون كيحوت» دەپ ءاجۋالايتىندى شىعاردى.
ءبىزدىڭ روتانىڭ مىندەتى بارلاۋشىلىق بولعاندىقتان يت تۇمسىعى وتپەيتىن نۋ ورمان مەن ادام بالاسى اياق باسپاعان مي باتپاقتى جەرلەرمەن كوپ جۇرەتىن ەدىك. ءبىر جولى نەمىس اسكەرىنىڭ توسقاۋىلىنا تاپ بولدىق. قايران قاراگەرىم مەنى قارشا بوراعان وقتىڭ استىنان امان الىپ شىقتى. جارىقتىق قوس قۇلاعىن جىميتىپ، بۇتا-بۇرگەندى جاستانىپ، ۇرا-جىرانى پانالاپ، قاراعاي-قايىڭدى سايالاپ جەر باۋىرلاپ شاپقانىن كورسەڭىز عوي. قۇيىنداي قۇيعىتقاندا ەردىڭ ۇستىندە زورعا وتىردىم.
بارلاۋعا شىققان دا قاراگەردى بىرگە الىپ جۇرەمىز. ول قۇي باتپاقتى يىسكەپ كورەدى دە، ادام باتىپ كەتپەيتىن تاياز وزەكتى قۋالىپ ءجۇرىپ وتىرادى، ءبىزدىڭ مىندەت ودان قالماي ىلەسىپ وتىرۋ. باسقا جىگىتتەر تاڭداپ مىنگەن بيىك اتتار قۇي باتپاقتا بولدىرىپ، اقىل-ەسىنەن اداسىپ، جۇرىسىنەن جاڭىلىپ شارشاعاندا سەرەيىپ-سەرەيىپ جاتىپ قالاتىن. قول توقپاقتاي قاراگەردى سولداتتار «موڭعول» دەپ اتايتىن بولدى. ونىڭ اتاعى كۇللى ديۆيزياعا جايىلدى.
كەزەكتى ءبىر شايقاستا مايدانداس دوسىمنىڭ اتىنا وق ءتيىپ، ءوزى جارالانىپ وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا قالىپ قويدى. مەنى ونى قۇتقارۋ ءۇشىن كەرى بۇرىلىپ شاپتىم. تەرەڭ قازىلعان وكاپتاردان ىرعاي شاپقان قاراگەر جارالى سولداتقا جەتكەندە ونىڭ ءدال قاسىنا جارتىلاي جامباستاپ جاتا قالدى. قولىم سولداتتىڭ جاعاسىنا ىلىكتى. ونى سولق ەتكىزىپ وڭگەرىپ الدىم دا قاراگەر ەكەۋىمىز كەلگەن ىزبەن قايتا شاپتىق. بەرتىندە ءبىر كىتاپتان «دالا جىلقىلارى يەسى قاسقىر قۋعاندا ءبورىنى سوقتىرۋ ءۇشىن جانتايىپ جاعداي جاسايدى» دەگەندى وقىدىم دا، قاراگەردىڭ دالالىق تۇيسىگىن تۇسىنگەندەي بولدىم.
سوعىس اياقتالعانعا دەيىن قاراگەردىڭ ارقاسىندا بارلاۋشىلاردىڭ قاسقا ماڭدايىندا جۇرەتىن بولدىم. كۇندەلىكتى نورماعا بەرىلەتىن ءتاتتى مەن ناندى اتىما جەگىزىپ، اراعىن ءوزىم ءىشىپ... ەكەۋمىز قاتارلاسىپ ۇيىقتايمىز. ونىڭ ءيىس سەزۋى يتتەن دە ارتىق ەدى. قالتاما ءتاتتى مەن نان تىعىپ قاسىنا تاياعانىمدا دەرەۋ يىسكەپ بىلە قويااتىن.
ۋاقىت وتە كەلە مەنىڭ «ەسەك مىنگەن دون كيحوت» اتىم ءوشىپ، باسقالار «سيقىرلى ات مىنگەن يليا مۋرومەس» دەيتىن بولدى. سولداتتار قاقاعان قىستا ءمىنىس اتتارىنا ءشوپ ىزدەپ قينالسا، مەنىڭ قاراگەرىم قاسات قاردى تۇياعىمەن تارپيدى دا استىنداعى ءشوپتى ۇڭگىپ جەپ الادى.
ءسويتىپ، قاراگەر مەنىڭ ەڭ جاقىن مايدانداس سەرىگىمە اينالدى. تالاي رەت ولىمنەن قۇتقاردى. سوعىس اياقتالعان سوڭ ونى ماسكەۋ ماڭىنداعى جىلقى شارۋاشىلىعىنا وتكىزدىم. سونداعى مەنىڭ ەڭىرەگەنىمدى كورسەڭىز عوي، جارىقتىق قاراگەردە جىلاپ تۇردى. ەستەلىك بولسىن دەگەن نيەتپەن جالىنان بەس تال قىل جۇلىپ الدىم دا، كەتە بەردىم...
ءوز باسىم ۇزدىكسىز ىزدەنۋدىڭ ناتيجەسىندە قاراگەردىڭ قايدان شىققانى، قاي ولكەنىڭ قۇلىنى ەكەنى جايلى مولشەر-سۇلباسىن انىقتادىم. رەتى كەلگەندە ونى دا ايتا جاتارمىز.
بەكەن قايرات ۇلى
"ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنىەن الىندى
6alash ۇسىنادى
