الدى باقي، ارتى ءپاني بۇل دۇنيە كىمدەردى تولقىنىنا باتىرىپ، كىمدەردى ۇشپاققا شىعارماعان دەيسىز؟ سۇلۋدىڭ دا ءبىر ءمىنى، پاسىقتىڭ دا ءبىر ارتىقشىلىعى بولادى-اۋ. شەرحان ابىز ايتقانداي «ءبىر كەم دۇنيە» عوي باياعى. بىرىكتىرۋشىلەردەن گورى، بۇلدىرۋشىلەردىڭ اتى تاريح بەتىندە تىم ءماشھۇر بولىپ قالادى ەمەس پە؟! وسىنداي تۇلعالاردىڭ ءبىرى اقساق تەمىر اتالعان – ءامىر تەمىر بولاتىن. ءامىر تەمىردى تاريح پاراقتارى: «اقساق تەمىر، اتاقتى مونعول جانە تۇرىك تەكتەس حالىقتارىنىڭ بيلەۋشىسى، تەمىر اۋلەتى يمپەرياسىنىڭ نەگىزدەۋشىسى. 1370 جىلى ماۋەرەنناحردى باسىپ الىپ، 1405 جىلعا دەيىن 35 جىل بيلىك قۇرعان، 27 مەملەكەتتى قول استىنا باعىندىرعان «الەم جاۋلاۋشىسى».
شايقاستاردىڭ بىرىندە تەمىردىڭ ەكى ساۋساعى كەسىلىپ ءبىر اياعى جانشىلادى. اياعى ءومىر بويى سىرقىراپ اۋىرىپ اقساق بولىپ قالعان. ول تەمىرلان (دۇرىسى تەميرلەنگ، «لەنگ» پارسىشا-اقساق) اقساق تەمىر اتانادى.» - دەپ بىزگە قالدىردى. وسى بويىنشا ۇقتىق، قابىلداىق. سوندا دا مەن، «ايباتىنان اي جاسىرىنعان وسىناۋ تۇلعانىڭ كەمدىگىن بەتىنە باسىپ، لاقاپ ات قويعان قانداي ءبىر جۇرەك جۇتقان جان ەكەن» دەپ تۇرشىگە بەرۋشى ەدىم...
وسىناۋ نار كۇمان جانە سارتاپ ساۋالعا مىنا ءبىر دەرەك جاۋاپ بەرىپ تۇرعانداي ما قالاي؟
«ار ساقتار، اقساقتار جانە اقساق تەمىر ەسىمى. بەلگىلى ساۋلەتشى، اكادەميك گەراسيموۆتىڭ ايتۋىنشا، اقساق تەمىردىڭ كەمتارلىعى ونىڭ اياعىنا ەمەس، شالبارىنا بايلانىستى. شىنىندا مۇنداي داڭىققۇمار ءارى قاتال ادامدى كوزىنىڭ تىرىسىندە كەمشىلىگىن ايتىپ، كۇلكىگە اينالدىرۋ مۇمكىن ەمەس. اقاساقتار – ناعىز ەۋروپەيدور، كوك كوزدى، اققۇبا ادامدار، ەجەلگى يران حالىقتارىمەن تۋىستاستار، ەجەلگى ساقتار. تەمىردىڭ ەسىمىنە تايپانىڭ اتاۋىن قوساقتاۋى تابيعي نارسە دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك» (قازاقتار. توعىز تومدىق انىقتامالىق. ت.6. ر. توقتاروۆ. قازاقستان دامۋ ينستيتۋتى، 1998 – جىل، 381. ).
ەكى كوزقاراستىڭ قايسىسى تارازى باسادى؟ اقساق تەمىر شىنمەن اقساق پا؟..
قۋانىش ءىليااس ۇلى
6alash ۇسىندى
