وسكەمەن مىڭ جىلدىق تاريحى بار شاھار اتانۋى مۇمكىن. ويتكەنى قالانىڭ كونەدە كەڭگىر-تۇرا دەپ اتالعانى تۋرالى دەرەك تابىلدى. گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، وتانداسىمىز نۇرلان كەنجەاحمەت وسىنداي جاڭالىق ايتتى. جالپى زەرتتەۋشىنىڭ بۇل ويدى ۇستانىپ كەلە جاتقانىنا 10 جىلدان اسىپتى. ەندى ول گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كىتاپحاناسىنان سوزىنە سەنىم بەرەتىن قۇندى مالىمەتتەر تاپقان. كەڭگىر- تۇرا تۋرالى جازبالار ديسسەرتاسيا بەتتەرىنەن شىققان. ءمانجۇر پاتشاسىنان قالعان 1760 جىلعى كارتادا دا كەڭگىر-تۇرا اتاۋى تايعا تاڭبا باسقانداي تۇر. وسكەمەننىڭ ۇستىنەن كەڭگىر وزەنى وتكەندىگى تۋرالى دا ماتەريالدار بار دەيدى عالىم.
"كەڭگىر-تۇرا تاريحتا بولعان قالا. ءقازىر ۇمىتىلعانىمەن، كەزىندە اتاعى جايىلعان شاھار. بۇعان كۇمان كەلتىرۋگە بولمايدى. قىتايدىڭ ءامىرسانانى قۋىپ كەلگەن اسكەرلەرىنىڭ قولباسشىسىنىڭ «كەڭگىر تۇرا ورىستىڭ شاعىن قالاسى» دەپ سۋرەتتەۋىنە قاراعاندا كەڭگىر-تۇرا ورىستار بەكىنىس سالعاننان كەيىن دە كەڭگىر-تۇرا دەپ اتالعان سياقتى. ول كەزدە وسكەمەن دەپ اتالماعان بولۋى مۇمكىن. ال سەمەيگە كەلسەك، سەمەي كونە تۇركى تىلىندەگى سۇمە سوزىنەن شىققان دەپ ايتىلىپ ءجۇر. سۇمە پۇتحانا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ورىستار سەنبولوتەنى سەمپالات دەپ وزگەرتە سالۋى مۇمكىن. بولوت قالا، سەن سۇمەنىڭ قىسقارتىلعان ماعىناسى بولۋ مۇمكىن. ول جەردە كەزىندە تۇركىلەر ءارتۇرلى دىنگە سەندى عوي. سوندا سەنبولوتە حرامدى قالا، پۇتحانالار شاھارى دەگەنگە كەلەدى. باشقۇرتتىڭ بەلگىلى قوعام قايراتكەرى زاكي ءۋاليدي 1941 جىلعى كارتاسىندا سەمەيدى جەتى تام دەپ اتاعان" دەيدى نۇرلان كەنجەاحمەت
