ەل تاۋەلسىزدىگىنە ەكى ۇشاق سىيلاعان قازاق كىم. . .

ەل تاۋەلسىزدىگىنە ەكى ۇشاق سىيلاعان قازاق كىم. . .

قازاق تاريحىندا استىنداعى اتىن ءتۇسىپ بەرۋ، شاڭىراق سالار اتانىن جەتەلەتىپ جىبەرۋدي جومارتتىقتار كوپ بولعان. ال، قالتاسىنداعى قارجىمەن تۋعان ەلىنە ۇشاق تارتۋ ەتۋ تىم ساۋساقپەن ساناۋلى عانا. سونىڭ العاشقىسى قاجىمۇقان بالۋان.

قاجىمۇقان مۇڭايتپاس

"قاجىمۇقاننىڭ "قىرعي ۇشاعى "دەپ اتالعان بۇل ۇشاقتى بالۋان 1944-جىلى تارتۋ ەتكەن. ۇشاق سىرتىنا "قازاق ۇشقىشىنا-قاجىمۇقاننان "دەگەن جازۋ جازىلعان. ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىسى جىلدارى پالۋان قاجىمۇقان مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتىنە جازعان حاتىندا ءوز ونەرىن كورسەتىپ، سودان تۇسكەن 100 000 سوم قارجىعا ۇشاق جاساۋ تۋرالى ءوتىنىشىن بىلدىرگەن. ۇشاق 1944-جىلى كۇزدە دايىن بولىپ، اعا لەيتەنانت ق. شالابايەۆقا تاپسىرىلادى. ول سوعىس بارىسىندا بۇل ۇشاقپەن 100 دەن اسا اسكەري تاپسىرما ورىنداعان. 1945-جىلى 24-ماۋسىمدا ماسكەۋدە وتكەن جەڭىس شەرۋىندە قاجىمۇقان ۇشاعى اۋەگە تاعى دا كوتەرىلگەن ەكەن. ۇشاق جاساۋعا قارجى بەرگەن قاجىمۇقانعا ستالين ءوز اتىنان العىس حات جولداعان.

قاجىمۇقان تارتۋ ەتكەن ۇشاق

ال، ەكىنشى ۇشاقتى سىيلاعان قىتايداعى قازاقتاردان شىققان جومارت باي باسباي شولاق ۇلى. ول جۇڭگو شىڭجاڭ ولكەسى تارباعاتاي ايماعىنىڭ تۇڭعىش ءۋاليى بولعان.

باسباي شولاق ۇلى

قىتايشا شىڭجاڭ گازەتىنىڭ 1951-جىلى 9-ايدىڭ 18 كۇنگى سانىندا، «تارباعاتاي ايماعىنىڭ ۋاليى باسباي شولاق ۇلى، امەريكاعا قارسى تۇرىپ، چاۋشيانعا كومەك بەرۋ ناۋقانى كەزىندە 10 مىڭ باس قوي، ءبىر سوعىس ۇشاعىن بەردى» دەپ جازىلعان.

باسباي تارتۋ ەتكەن سوعىس ۇشاعى

مىنە، وسى جۇمارتتىق، اسقان مارتتىك وسىدان 50 جىل وتكەندە قازاق داالاسىندا قايتا جاڭعىردى. 2001-جىلى قازاقستان رەسپوبىليكاسى ەگەمەندىگىنىڭ 10 جىلدىعىنا ءبىر ەمەس، ەكى بىردەي ۇشاق سىيلاعان سەرىكقازى قايىرلى ۇلى ەكەنىن بىلەمىز بە؟ بىلسەك تە، بىلمەستىككە سالىنپ جۇرگەندەيمىز. . . بۇرىن سىرتىنان عانا بىلەتىن سەكەڭمەن ءدام تارتىپ، ويدا-جوقتا وسكەمەندە جولىعىپ اڭگىمەدە بولا قالدىم. ناعىز ەلىم، جەرىم دەگەن، كوكىرەگىنەن جۋسان ءيىسى بۇرقىراپ تۇرعان ازامات تىم كەم ءسوزدى، ماقتانۋعا جوق. ىستەگەن ءىسىن ايتۋدى ار سانايتىن مىنەزى ۇناپ وتىردى. سۇيتسە دە، ەكى ۇشاقتىڭ اڭگىمەسىن قويماي ايتقىزدىم. . .

سەرىكقازى قايىرلى ۇلى

– باۋىرىم، ەر ازاماتتىڭ ىستەگەن ءىسىن، ءوزى ەمەس ەل ايتقانى جاقسى. ءوتىندىڭ عوي ايتايىن. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندىگىنىڭ 9-10 جىل قۇرمەتىنە، ءىنىم بولاتحان قايىر ۇلى ەكەۋىمىز ەكى جەڭىل ۇشاق ۇشىردىق. سەبەبى، مۇنداي جەڭىل ۇشاق قازاقستانعا وتە كەرەك ەدى. جاستاردى وقىتۋ، تاربيەلەۋ، مەملەكەتتتىك اسكەرگە دايىنداۋ جانە سپورت، اۋىل شارۋاشىلىعىنا تاعى باسقا كوپ سالا ءۇشىن كەم بولسا، بولمايتىن تەحنيكا بولاتىن.
ءبىز 3 جىل ۋاقىت جۇمساپ، 2001-جىلى ەكى ۇشاقتى ءساتتى ۇشىرىپ، ارمانىمىزعا جەتتىك. بۇعان كوپ ازاماتتار ات سالستى. ۇشاق جەڭىل دە، قولايلى بولۋى ءۇشىن موسكۆا مەن تومسك قالاسىنان ماتەريالدار اكەلدىك. . نوۆوسييرسك قالاسىندا سيبنييا اۆياسيا زاۆودى سەرتيفيكات بەرۋ ورنىمەن 3 جىل جۇمىس جاسادىق. سونىمەن وسكەمەن قالاسىنىڭ جانىندا العاش رەت ءوزىمىز جاساعان قازاق ۇشاعى كوككە كوتەرىلدى اتىن "قارلىعاش" دەپ باۋىرىم بولاتحان اتادى، باۋرىمىز ەكەۋىمىز قاراجات شىعاردىق . سىناق بارىسىندا ساپتاسىمىز لەچيك يسپىتاتەل دوسساف ديرەكتورى نەتۋنايەۆ.ا.ا مىرزا قايتىس بولىپ تا كەتتى. نوۆوسيبيرسك قالاسىنان ەكي ينجەنەر كەلىپ مانۋەرگە قاتىسىپ «وتە جاقسى ۇشاق» دەپ جوعارى باعاسىن بەردى. . بۇل ۇشاقپەن وسكەمەن مەن تارباعاتاي اۋدانى ورتالىققا ءبىر ساعات وتىز مينۋتا ۋشىپ جەتۋگە بولادى. يا، سول كەزدى ويلاسام ءالى دە اسەرلەنەم. بەينە جازبا، فوتو ەستەلىكتەر ءالى ساقتاۋلى. سول ۋاقىتتا قولداۋ بولعاندا، بۇل كۇندە 4-5 ادام وتىراتىن ۇشاقتار شىعارىپ، سۋعادا قونىپ ۇشىاتىن ۇشاقتار بولۋشى ەدى. . . -دەپ اڭگىمە تىزگىنىن تارتقان اعامىزدىڭ جانارىنان سول باياعى الاتاۋداي ارمانىنىڭ ۇزىگىن كورگەندەي بولدىم. . .

ايتا كەتسەك، سەرىكقازى قايىرلى ۇلى تارباعاتاي تۇعىل اۋىلىندا (پوسەلوك.پريوزەرنوە) وڭىرىندە 1965-جىلى 1-ايدىڭ 1-كۇن تۋعان. قازىر جەكە كاسىپكەر. تارباعاتاي كيەلى توپىراق. قازاقتىڭ العاشقى لەچيگى مالدىبايەۆ. ج دە زايسان تارباعاتايدان شىققانىن دا ماقتانىشپەن اتار ەدىك. اعايىندىلار جاساپ ۇشىرعان ۇشاقتى مۇراجايعا سۇراعان. ءبىراق، ونى جاڭعىرتۋعا اۋحىمدى قاراجات كەرەك. . . .

يا، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىق مەرەيىندە بۇل اڭگىمەنى جايدان-جاي قوزعاپ وتىرعامىز جوق. تاۋەلسىزدىككە ۇلەس قوسۋدى باعامداساق، سەرىكقازى قايىرلىۇلىنداي ۇلەس قوسقان كىم بار؟ تاۋەلسىزدىكتى ءوز قولىنان ۇشاق جاساپ، ۇشىرىپ ۇلاعاتتاۋدان ارتىق تارتۋ بولارما؟ ناعىز ەلدىكتى قادىرلەۋ مەن ۇلت رۋحىن كوتەۋدىڭ سيمۆولى دەگەن وسى ەمەسپە. . .

ەندەشە، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىندا ەڭبەگى ەلەنىپ، ماراپاتتالىپ، كەۋدەسىنە جارقىراتىپ وردەن تاققانداردىڭ قاتارىندا سەرىكقازى قايىرلى ۇلى، بولاتحان قايىرلى ۇلى بار ما ەكەن؟ ءبىز كىمدەردى؟ قانداي ەڭبەكتى، قانداي ۇلەستى باعالاپ جاتىرمىز؟ ەل تاۋەلسىزدىگىنە، باسىنداعى باسپاناسىن، استىنداعى كولىگىنەدەيىن ساتىپ، ءوز قولداىمەن ۇشاق جاساپ تارتۋ ەتكەن اعايىندىلار قازىر قايدا؟ جاعادايىن بىلدىك پە....؟ تاۋەلسىزدىك-قۇر سوزبەن تاۋەلسىزدىك ەمەس. شىنايى ىسپەن تاۋەلسىزدىك ءارى ماڭگىلىك!