تۋىلعان!.. قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتىنا جات، تۇيەدەن تۇسكەن ەمەس، جەر استىنان جارىپ شىققانداي، سۇمپايى، سولەكەت ءسوز. زامانىمىزدىڭ زاڭعار تۇلعاسى، الەمگە ايگىلى ۇلى اقىنىمىز مۇنحاۋزەن پالەنبايىنشى جىلى تۋىلعان. ول تۋىلعان، مەن تۋىلعام، سەن تۋىلعانسىڭ!.. سۇمدىق قوي. ءتىل بۇزۋ عانا ەمەس، تۇيتە-دولاڭ ساۋاتسىزدىق كورىنىسى. ارىداعى مىڭ جىلدىق ەپوستارىمىزدى ايتپايىق، قازاق ادەبي نۇسقالارى تاڭباعا تۇسكەن سوڭعى ەكى عاسىر بويى... اباي... شاكەرىم... مۇحتار اۋەزوۆ... مىسال كەلتىرىپ، دالەلدەپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق بولار ەدى. «تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ...». «بار - قارتايماق، جوق - تۋماق، تۋعان - ولمەك...». «انادان العاش تۋعاندا - جىلادىم نەگە داۋىستاپ...» «مەن 1897 جىلى... شىڭعىستاۋدا تۋدىم». قالىپتاسقان اۋىزەكى ءتىلىمىز تۇرىپتى، ارعى-بەرگى جازبا نۇسقالاردىڭ وزىنەن مىڭ سان مىسال كەلتىرۋگە بولادى. ءسوز بىلەتىن، ءجون بىلەتىن اعايىندار كەيىسپەن، رەنىشپەن جازىپ تا جاتتى. «تۋىلعان» بەيباق كەڭ دۇنيەگە جاڭا كەلگەن، شاماسى بۇدان بەس-التى جىل بۇرىن. ودان كەيىن جانە ءداپ بۇگىنگى كۇنى. ەشقانداي ناتيجە شىقپادى. «تۋىلعان» جۇرتتىڭ بەرىك سەنىم، ناقتى دالەلى بار. قالاي ايتساڭىز دا بۇرىنعى قازاق بىلمەگەن، جازارمان اتاۋلى جاڭىلىسقان. بالا ءوز ەركىمەن، وزىنەن ءوزى تۋمايدى عوي! تۋىلادى! اناسى تۋادى. مىنە، كەرەمەت. مال - ۇرعاشى مال عانا تۋادى. ايەل - تابادى. بۇرىنعىنىڭ اناسى. بەس بالا تاپقان، ون بالا تاپقان. ءقازىر دە جالعىز-جارىم بالاسىن. باسقاسىن جيىپ قويعاندا، وتكەن زامانداردا ەشكىم ولاي ايتقان جوق، ولاي جازعان جوق.
ءداپ وسى ارادا ەشقانداي قيسىنى كەلمەيتىن ىرىقسىز ەتىس ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكالىق ىشكى زاڭدىلىقتارىنا سايكەس قالىپتانعان ەسىمشە ءسوز. بۇرناعى بەرىك تۇرعى، كەيىنگى اقىلعا سىيىمدى لەپەس اتاۋلىنى جيىپ قويدىق. جاعالاي «تۋىلىپ» جاتىر. جەكەلەگەن قولدانىستان وزىپ، جاپپاي قاتارعا ەندى. قازىرگى قازاق سايتتارىنىڭ ءبارى دەرلىك، اعىمداعى ءباسپاسوزدىڭ كوپشىلىگى، ءتىپتى، كەيبىر، اجەپتاۋىر سانالاتىن جازۋشىلاردىڭ ءوزى تىنىمسىز «تۋىلۋعا» كوشكەن. اقىرى، ەگەمەن ەلىڭنىڭ شەكاراسىنان ءوتىپ كەتتى. بۇل جاقتاعى الاشتىڭ جاقسىسىن تانىماي، جامانىن قاسيەت تۇتاتىن جۇڭگو قازاقتارىنا بارىپ جەتتى جانە مەن قاداعالاپ وتىراتىن سايتتارىندا جاپپاي قولدانىسقا ءتۇستى. «تۋىلعانعا» داۋا جوق ەكەن. ەندەشە، كەلەسى ساتى - «ولىنگەن!». ادام ادەتتە ءوز ىرقىمەن ولمەيدى عوي. اۋرۋ-سىرقاۋ ما، كولدەنەڭ پالە نەمەسە اشتىق پەن كارىلىك پە - «ولىنەدى!». اباي: «ادام جىلاپ تۋادى، كەيىپ ولەدى» - دەپ ەدى، شاكەرىم قاجى: «تۋعان جان ولمەك، - تاعدىرعا كونبەك!» - دەگەن، ال كۇنى كەشەگى قاسىم: «و داريعا، التىن بەسىك تۋعان جەر!.. سەندە تۋدىم، سەندە ءوستىم مەن، سەندە ولسەم، - ارمانىم جوق بۇل دۇنيەدە دەر ەدىم...» - مۇلدە قاتە: «...جىلاپ تۋىلادى، كەيىپ ولىنەدى»، «تۋىلعان جان ولىنبەك»، «تۋىلعان جەر... سەندە تۋىلدىم، سەندە ولىنسەم...» - دەپ ايتۋلارى شارت ەكەن.
ۋاقا ەمەس، كەلەسى ءبىر باسىلىمداردا تۇزەتەمىز! ەندەشە، بۇگىنگى بىلىكتى قالامگەر تىرشىلىگىندە، ياعني ولىنگەنگە دەيىن ءوزىنىڭ بار جازۋىنا يە بولۋى كەرەك. ونىڭ ىشىندە ءبىز دە. كەيبىر جەكە باسىلىمداردا، ءتىپتى، عۇزىرلى رەداكتور عانا ەمەس، ەركىن ويلى، بىلگىر كوررەكتورلار سويلەمىڭدى وڭداپ، سوزدەرىڭدى تۇزەتىپ جاتىر، وسى رەتپەن سەن دە ءبىر كۇنى «تۋىلىپ» شىعۋىڭ ابدەن مۇمكىن. «تۋىلعان» جاننىڭ «ولىنبەگى» حاق بولسا، ازىرگە جاڭاشا تۇرلەنبەي تۇرعان «تىرشىلىگىڭدە» شاماڭ كەلسە، قاپتاي «تۋىلعان» ءسوز جەندەتتەرىنەن ساقتانىپ، بار جازۋىڭدى قىزعىشتاي قورىپ وتىرۋ قاجەت سياقتى. جالعىز ءبىز ەمەس، جازاتىن، جازبايتىن، ايتەۋىر شالدىرىكسىز، ءتۇزۋ سويلەي الاتىن، باسى تۇنىق بارلىق جۇرتقا قاتىستى لەپەس.
سونىمەن، قىجىرتپاي ايتساق، «تۋىلعان» - ءتىل مادەنيەتىنىڭ اينا-قاتەسىز جاڭا ءبىر ولشەمى: «تۋىلعان» جۇرگەن جەردە ساۋات تا، تۇيسىك تە جوق، قارا قاسقا ناداندىق قانا بار. ەڭ سىپايى ءسوزىمىز دەپ ءبىلىڭىز...
مۇحتار ماعاۋين
inform.kz
6alash ۇسىنادى
