مۇقانوۆتىڭ موڭعولياعا ساپارى

بۇل كەزدەسۋ ونداعى قازاقتار ءۇشىن كوكتەن عايسا تۇسكەندەي اسەر قالدىرعان كورىنەدى. سابەڭدى كورىپ، قولىن العان، قاسىنا وتىرىپ اڭگىمەسىن تىڭداعان ادامدار ءالى كۇنى: «باياعىدا مۇقانوۆ كەلگەن جىلى...»، - دەپ، ۇزىن سونار حيكاياسىن باستايدى-اۋ. راسىندا، وسى جىلدارى باي-ولكەلىك قازاقتار اراسىنا سابەڭنىڭ «بوتاكوز» رومانى كەڭ تاراپ، ساۋاتى بار قازاق بالاسى ۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن وقىپ شىققان، ساۋاتى جوقتار وقىتىپ تىڭداعان، «سۇلۋشاش» پوەماسىن ەكىنىڭ ءبىرى جاتقا ايتاتىن، ناعىز ءبىر رۋحاني تازا، جۇتىنىپ تۇرعان زامان ەدى.

ءسويتىپ، سابەڭ كەلەدى. ات باسىن باي-ولكەگە ەمەس، تازا دوربەت تۇقىمى تۇراتىن ۇبىس دەگەن ايماققا بۇرادى. سەبەبى بۇل ايماق كسرو-نىڭ تۋۆا رەسپۋبليكاسىمەن شەكارالاس. ەكى تاراپ اراسىندا شەكارا ماسەلەسى تۋىندايدى. وسىنى رەتتەۋ ءۇشىن كسرو ارنايى دەلەگاسيا جاساقتايدى. وكىلدىكتى بۋريات اكسر-نىڭ جوعارى كەڭەس ءتوراعاسى حوحولوۆ دەگەن باستاپ كەلەدى. سابەڭ جاي عانا مۇشەسى بولسا كەرەك.

ۇبىس ايماعى باسشىلارىنىڭ ءبىرى - قازاق ازاماتى، ي. ستالين كوسەمنىڭ قولىنان ءدام تاتىپ، سىيلىققا تاپانشا العان، جۇڭگو كوسەمى ماو سزە دۋنمەن بىرگە تۇستەنىپ، سۋرەتكە تۇسكەن قوعام قايراتكەرى قاشقىنباي مالىك ۇلى دەگەن اعامىز ەدى. سابەڭدى وسى قاشقىنباي الدىمەن قابىلداعان. ودان كەيىن دۇنيەنى دۇركىرەتىپ، سابەڭ باي-ولكەگە كەلەدى. ءبۇتىن حالىق اياعىنان تىك تۇرىپ كەڭ دالادا قارسى الادى. وسى توپتىڭ اراسىندا مونعولياداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان، تۇقىم جاعىنان شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنا جيەن بولىپ كەلەتىن، اتاقتى «بۇركىت» پوەماسى موڭعول تىلىنە اۋدارىلىپ، ورتا مەكتەپتىڭ ادەبيەت وقۋلىقتارىنا ەنگىزىلگەن،  شالعى مۇرتى كوككە شانشىلىپ سويلەيتىن، اتاقتى سۋىرىپ سالما اقىن اقتان بابي ۇلى دا بولعان ەكەن.

سابەڭ موينىن سوزىپ، قالىڭ جۇرتتىڭ ورتاسىندا تۇرعان اقتانعا قاراپ ايعاي سالىپتى: «ەي، سەن اقتان ەمەسسىڭ بە؟». انا كىسى: «ءيا، اقتانمىن، قالاي تانىدىڭ؟»، - دەيدى. سابەڭ: «انداعى مۇرتىڭنان تانىدىم»، - دەپ كۇلىپتى. اقتان دا تىنىش تۇرماي: «سەن ءسابيت ەمەسسىڭ بە؟» - دەيدى ادەيى، تانىپ تۇرسا دا. سابەڭ دە: «وي، مەنى قايدان بىلەسىڭ؟»، - دەپ قالبالاقتاپ قالادى. سوندا اقتان اقىن: «ۇرتىڭنان تانىدىم!»، - دەپتى.

وسىلاي سابەڭ  باي-ولكەلىك باۋىرلارى اراسىندا ارقا-جارقا ەكى-ۇش كۇن قونىپتى. كەڭەس ەلىنەن كەلگەن وكىلدەرگە ارناپ اكىمشىلىك قوناق ۇيىنەن ارنايى ليۋكس بولمە ازىرلەنىپ، وعان حوحولوۆ پەن سابەڭدى جاتقىزادى. سابەڭنىڭ رەسمي ساپار ەكەندىگى ەسىنەن شىعىپ كەتكەن. اقتان مەن سوسياليستىك ەڭبەك ەرى، شوپان، شەجىرە قارت سەرىكبايدى جانىنان تاستاماي، كۇندى تۇنگە جالعاپ اڭگىمە سوعادى. ءتىپتى تاماققا دا قاراماپتى جارىقتىقتار. سودان كەشكە قونالقىعا جاتاردا باستىقتار كەلىپ، سابەڭدى بولمەسىنە اپارىپ ورنالاستىرادى. ارادا ون مينۋت وتپەي، سابەڭ قاشىپ شىعىپتى. «ءاي، قاراقتارىم!»، - دەپتى سوندا جالىنىڭقى داۋىسپەن: – مەن ءاتىر ساسىعان ورىستىڭ قاسىندا كۇندە ۇيقتاپ ءجۇرمىن عوي، بۇگىن انا تەكە ساسىعان ەكى شالدىڭ قاسىنا جاتايىنشى». سودان، قوناقجاي جۇرت شىت جاڭا بولمە ازىرلەپ، ءۇش شالعا تەمىر توسەك قويىپ بەرىپتى.

ەرتەڭىنە سابەڭدى اۋىل اقساقالدارىمەن بىرگە ايماق اكىمشىلىگى «يكە بۇلان» دەگەن ارالعا اپارىپ، دالادا مال سويىپ، اس بەرەدى. جازۋشىنىڭ استىنا ات مىنگىزىپ الىپ جۇرەدى. وسىندا قوناققا كەلگەن بارلىق ادامعا ءبىر-بىر توستىك قاقتاتامىز دەپ، 70-80 قوي سويىپتى.  مۇنى كورگەن  سابەڭ باسىن شايقادى دەيدى. «تىم ىسىراپقا بارماڭدار، اسىرە اقكوڭىل ەكەنسىڭدەر» دەگەن دە قويعان.

سول تۇستا ايماق ورتالىعىندا 10 جىلدىق قازاق ورتا مەكتەبى بار-تىن. ونىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى - الماتىدان فيلفاكتى ەندى ءبىتىرىپ بارعان قابيداش قالياسقار ۇلى دەيتىن جاس ازامات. ايەلى بەكبوسىنوۆا روزا امان قىزى - تالدىقورعاننىڭ تۋماسى. ونىڭ جاڭادان باي-ولكەگە كەلىن بولىپ تۇسكەن كەزى. وسى كىسىلەر سابەڭە ارناپ كابينەت جاسايدى. ماڭدايشاسىنا «سوۆەتتىك سوزگە قالامى، كورمەگەن استە مۇقالىپ، مۇنى جازعان كادىمگى ءسابيت مۇقانوۆ» دەپ ءىلىپ تاستايدى. بارلىق كىتاپتارىن ءتىزىپ، كورمە ۇيىمداستىرادى. سابەڭ قاتتى ريزا بولىپ، كوزىنە جاس الىپتى. تەبىرەنىپ تۇرىپ: «مەنى ءوز وتانداستارىما قاراعاندا، سىزدەر جاقسى بىلەدى ەكەنسىزدەر»، - دەپ راحمەت ايتىپتى.

ساپار اياقتالعان سوڭ ۇلان-باتىرعا ۇشاققا وتىرىپ اتتانادى. جولاي مەملەكەت باسشىسى يۋ.سەدەنبالعا كىرىپ، باي-ولكە قازاقتارىنا قاتىستى ۇستانىپ وتىرعان پارتيانىڭ كوزقاراسىنا ۇلكەن العىسىن جەتكىزەدى. قازاقستانعا ورالعان سوڭ وسى ساپارى جايىندا «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتىنە شاعىن ماقالا جازادى.

وسىلاي باي-ولكەدە سابەڭنىڭ باسقان ءىزى اڭىز بولىپ قالدى.

بەكەن قايرات ۇلى

"ەگەمەن قازاقستان"گازەتىنەن الىندى

6الاش ۇسىندى