«قازاقتىڭ ءان ونەرى – الەمدىك دەڭگەيدەگى، وزگەشە ءبىر قۇبىلىس. الەمدىك دەڭگەيدەگى!.. دۇنيە ءجۇزى حالىقتارىنىڭ ءان قازىناسىنىڭ الدىڭعى، ەڭ ءبىرىنشى قاتارىندا تۇرعان ونەر دەپ ايتار ەدىم. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ەسكى تاريحتان باستايتىن بولساق، ەجەلگى عۇن داۋىرىندە، ەجەلگى تۇرىك قاعاندىعى كەزەڭىندە، ەۋروپا قاراڭعىلىق تۇنەگىندە جاتقان، جابايى قالىپتا جۇرگەن زاماندا نەگىزى سالىنعان، التىن وردا تۇسىندا ءسان-سالتاناتقا شىققان، قازاق ورداسى كەزىندە بۇگىنگى كۇش-قۋاتىن تاپقان قازاقتىڭ الاپات، اسقاق، سىرلى، مۇڭدى، ءساندى اۋەزى!.. ارعى زاماندا ۇلى انشىلەر، ۇلى سازگەرلەر تۋدى. بىزگە ماعلۇمى – سوڭعى بىرەر عاسىرداعى ەرەكشە تۇلعالار: اقان، ءبىرجان، كۇنى كەشەگى، ءبىزدىڭ ىقىلىمعا جەتىپ وتكەن اسەت پەن ءمادي، دالالىق ۇلى كومپوزيتورلاردىڭ سوڭعى سارقىتى ەستاي! بۇلاردىڭ انىندەي اسەم ءان، مۇنداي سىرلى، مۇنداي ماعنالى، مۇنداي تەرەڭ ساز جەر دۇنيەدە ەشبىر حالىقتا جوق. ال ەگەر باتىس جۇرتشىلىعى تانىماي جاتسا، باعالاماي، بىلمەي كەلسە، ول – ءوزىمىزدىڭ قاجەتتى ناسيحاتىمىزدىڭ ولقىلىعى جانە باتىس الەمىندەگى ونەرتانۋدىڭ كەمىستىگىنەن، باتىستاعى ءان سۇيەتىن قاۋىمنىڭ ءالى ءبىزدىڭ ورەگە، ءبىزدىڭ دارەجەگە جەتپەي جاتقاندىعىنان دەپ ءبىلۋ كەرەك! (دۋ قول شاپالاقتاۋ). الداعى جىلداردا تانىلىپ، باعالانىپ جاتار. ءبىراق ەڭ باستىسى – مىنا ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ تانۋىمىز، ءوزىمىزدىڭ باعالاۋىمىز. وسى تۇرعىدان العاندا، ءبىز ءوزىمىزدىڭ قۇنىمىزدى ءوزىمىز ازايتىپ بارا جاتقان سەكىلدىمىز، كەيىنگى كەزدە. ال جانىبەك سول ۇلى انشىلىك ونەردىڭ، ۇلى انشىلىك ءداستۇردىڭ ءبىز كورگەن ەڭ جارقىن، ەڭ ۇلكەن، ەڭ ۇلى تۇلعاسى بولاتىن!.. (دۋ قول شاپالاقتاۋ!)»
جانىبەكتىڭ دۇنيەدەن كوشكەن ءبىر جىلدىعىندا، قازاق كونسەرۆاتورياسىندا وتكەرىلگەن ەسكە الۋ كەشىندە ايتىلعان ءسوز ەدى. تولعاۋدىڭ كىرىسپە لەپەسى عانا. قازاق راديوسى، الدە تەلەديدارى تولىق جازىپ الماپتى. كەيىندە بۇل تاراپتاعى اكىم عالىم دوسكەنگە ايتىپ، راديوعا جاۋاپكەر تۇرسىنجان شاپايعا تاپسىرىپ، ىزدەتكەندە تابىلعان جۇقاناسى. ءتاپ-تاۋىر سويلەپ ەدىم، بۇدان بۇرىنعى جانە سوڭعى، ءار تاراپ، تاعى قانشاما ءسوز سياقتى، جەلگە ۇشىپ جوعالدى. قايىرا ىشقىنساق تا سول قالپىندا شىقپايدى. ايتسە دە، وسى كەشتەن سوڭ كوپ ۇزاماي-اق، ءانشى جانىبەك تۋرالى ارنايى ماقالا جازباق بولدىم. ءبىر شارتى – تولقىمالى، سىرلى داۋىسىن قايىرا تىڭداۋ قاجەت. كەلىنمەن حابارلاستىم. جازبا تاسپاسى بار ما، دەپ. كوپ ەمەس. ماعان اكەپ تاستاۋدى ءوتىنىپ ەدىم. بۇل كەزدە ۇيدە قولدى-اياقتى بالا جوق، ءبىرى سىرتتا، ءبىرى شارۋا سوڭىندا. بارىپ الا قويمادىق. كەلىن دە رەتىن تاپپاعان سياقتى. الدە سىرتقا شىعارۋعا قيمادى، جالعىز-جارىم نۇسقا. قايىرا سۇرامادىم. اقىرى، لىقىپ تۇرعان ماقالا قاعازعا تۇسپەي قالدى. جوعالعان ءسوزدى تۇماننان تابۋ قيىن. ەندى قانشاما زاماننان سوڭ، قاجەتتى ەستەلىككە جۇگىنىپ وتىرمىن.
جانىبەك ەكەۋىمىزدىڭ اۋىلدارىمىزدىڭ ارا جىگى جوق. مەن تۋعان كوپبەيىت-بوساعا مەن جانىبەك تۋعان، اتتاس قونىستىڭ اراسى ونشاقتى شاقىرىمنان اسپايدى. توبەگە شىقساڭ، الاقان اياسىندا تۇرار ەدى. ءيا. ەسكىشە، توبىقتى مەن كەرەي، جاڭاشا اباي مەن شۇبارتاۋ اۋدانىنىڭ شەكارا مەجەسى. تۇتاستاي العاندا، شىڭعىستىڭ سىرت اتالاتىن كۇنگەي قۇلاماسى. ەكى اۋىل ەجەلدەن ارالاسىپ جاتقان، قۇداندا، جەكجات، ناعاشى، جيەندى. بىردى-ەكىلى ەمەس، جاپپاي سىپات العان جاعدايات. جانىبەكتىڭ اناسى دا ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ قىزى ەكەن.
جاكەڭ دۇنيەگە كەلگەن جەر – ارىدان تارتساق، تاريحي اتاۋ. ءدۇربىن ويرات تۇبەگەيلى قيراپ، قازاقتىڭ ءبىر پاراسى ەجەلگى تۇرىك مەكەنى – شىعىسقا قاراي توڭكەرىلگەن كەزدە، ون ەكى اباق كەرەيدى باستاعان ايگىلى ەر جانىبەك ءداپ وسى ارادا ورداسىن تىگىپ، ءبىر، الدە ەكى جىل قاتارىنان ايال قىلعان ەكەن. 1750–1760-جىلداردىڭ توعىسى. بۇل كەزدە بۇتكىل شىڭعىستاۋ، ودان بەرگى داعاندەل، شۇبارتاۋ القابى بوس جاتىر. ەر جاكەڭ، ءتارىزى، وسى قۇيقالى ولكەنى تولتىرا ورنىعۋدى ويلاسا كەرەك. ءبىراق ايبىندى ابىلاي حاننىڭ ويراتتان بوساعان جوڭعار، التاي اتىرابىن قايتادان يەلەنۋ تۋرالى جارلىعى بار. الدا – بۇدان دا بايتاق، كەڭ قونىس جاتىر. اقىرى جانىبەك باتىر ءوزى باستاپ، بار جۇرتىمەن ءتۇپ كوتەرىلەدى. (ارادا وتىز جىل وتكەن سوڭ، ون ەكى اباقتىڭ ءبىر تارماعى جاستاباننىڭ ۇشتەن ءبىر بولشەگى قالىڭ ەلدەن اجىراپ، وسى وڭىرگە قايتىپ ورالادى – پاتشا زامانىنداعى داعاندەل بولىسى، كەيىنگى شۇبارتاۋ اۋدانى.)
جانىبەك اتالعان شۇيگىن قونىس، ايتقانىمىزداي، قىر ەتەگى، باقاناس وزەنىنىڭ وڭ قاباعىنا جاپسارلاس، ناقتىلاپ نۇسقاساق، بايقوشقار وزەنىنىڭ قۇيعانىنا جەتى-سەگىز، سول قاباق بالقىبەكتەن تورت-بەس شاقىرىم جوعارى، سۋلى، قالىڭ شالعىندى، كوكوراي ويپاڭ. ۇلى مۇحاڭنىڭ عاسىرلىق ەپوپەياسىندا جاس اباي باستاعان بالالار بۇلدىرگەن تەرە باراتىن، بوجەيدىڭ جانامالاي وتكەن قارالى كوشىن كورەتىن، كەيىنىرەك، التىباقاندا توعجانمەن كەزدەسەتىن، جايلاۋلى جازيرا. بەلەس بەتتەگى، بۇرنادا، جانىبەك تۋعان قىستاۋ ساقتالماسا كەرەك، سول اراعا سالىنعان، كەيىندە ءبىز كورگەن ءتاپ-تاۋىر مال قورا مەن تۇرعىلىقتى ءۇي قازىردە مۇلدە يەن، قاڭقيعان قابىرعالارى عانا قالىپتى. بۇگىندە وسى جانىبەك القابى عانا ەمەس، شىڭعىستىڭ سىرتىنداعى جايلاۋ، قىستاۋلار تۇگەلگە جۋىق بوس جاتىر.
ەلدىڭ ەسكىلىكتى شەجىرەسى تۇنىپ تۇرعان، اباي رۋحى شالقىعان، ءان مەن كۇي ورلەگەن وزگەشە ايماقتا تۋىپ وسكەن، كوكىرەگى نۇرلى بالا جانىبەك تازا قازاقى تۇرعىدا قالىپتاسۋعا ءتيىس ەدى. ءانشى بولماسا، سازگەر، اقىن، جازۋشى، قايتكەندە ۇلتتىڭ رۋحاني قازىناسىن بويىنا سىڭىرگەن وزگەشە تۇلعا رەتىندە. شىنىندا دا سولاي بولدى. كۇمىسكومەي بالا، كەيىندە كەمەل جىگىت، ءتاڭىرى دارىتقان كوپ ونەردىڭ ىشىندە، ءداپ وسى كەزدە، سوۆەتتىك رەسمي ساياسات ىڭعايىمەن قازاقتان شەتتەلە باستاعان ەسكىلىكتى ءان ونەرىن تاڭداپتى. اقىرى، بار مۇراتىنا جەتتى. جانىبەكتىڭ جەكە باسى. قىسقا عۇمىرىندا. ال ءبىز، بويلاي قاراساق، ورتا جولدا، ودان دا ارىدە، پۇشايمان جاعدايدا، جەتپەي قالىپپىز. جانىبەكتىڭ كەلتە جاسىن ەمەس، ارتتاعى مول مۇراسىنىڭ يت-تالاۋعا ءتۇسۋىن، وننان توعىزى ساقتالماعانىن ايتىپ وتىرمىن. قازىرگى، كوپكە بەلگىلى جانىبەك – ءبىز كورگەن، بىلگەن، سۇيىنگەن جانىبەكتىڭ وننان ءبىر بولشەگى، سولعىن جاڭعىرىعى عانا. ءسوز ءمانىسى – الدا. تاۋسىلماساق تا، تاراتىپ تالدارمىز.
جانىبەكتىڭ داۋسىن بۇرىنىراق ەستىسەم كەرەك، جۇزبە-جۇز قاشان، قالاي تانىسقانىم ەسىمدە جوق. اۋەلدە مەنەن الىسىراق جۇرگەن سياقتى. ۋنيۆەرسيتەتتەگى وقۋىنا كومەكتەسىپ، سىرتتاي قامقورسيتىن، تويعا سالىپ، قوناققا سۇيرەپ، قوسىمشا بەدەل تاپقان ءبىر اعاسى – مەنىڭ وتە جاقىن سانالاتىن قۇرداس، جەرلەس دوسىم، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قالىپتى ادەتىمەن مەنى بۇل بالاعا دا سىرتتاي جامانداپ، ارام، وڭباعان دەپ، قۇلاعىنا سىڭىرە بەرەدى ەكەن، كولدەنەڭ كۋالار ارقىلى ءبىر ەمەس، ەكى-ۇش مارتە ەستىدىم. جانە كەيىنىرەك ءوزى دە ايتىپ وكىنىپتى. مەكتەپتەس دوسىمنىڭ وسەك-اياڭعا، وسەك بولعاندا، جالا مەن قيسىنسىز وتىرىككە جۇگىنىپ، الىس-جاقىن اعايىنعا شاعىستىرىپ جۇرەتىن عادەتىن اڭدايتىن ەدىم، ءوزىنىڭ باعاسى، سەنگەن جۇرتقا دا وكپە جوق دەپ، ءمان بەرمەۋشى ەدىم، ارادا قانشاما زامان، بۇل جولى قاڭقۋ ءسوز ەمەس، وتكەندەگى، ناقتى ءبىر جازباسىن كورگەن سوڭ عانا ۋلى زاردابىن تاني باستادىم. مەن ەلەمەسەم دە، تالايمەن اراعا وت تاستاپتى. بۇلارمەن سالىستىرعاندا، جانىبەككە قاتىستى جاعدايات مۇلدە جۇپىنى. ازعانا ۋاقىت ارالىق قيىسپاعانى دەمەسەك. اقىرى، جانىبەك تە ءىس ءمانىسىن ۇعادى. مۇحتار اعانى بىلمەگەن ەكەم، اناۋ ايتقاننان مۇلدە باسقاشا كىسى ەكەن، دەپ. اقىرى، ءتۇرىمدى عانا ەمەس، ءوزىمدى دە تانىعان سوڭ، اسا جاقىن ىنىگە اينالدى.
وسى كەزدەگى وزگەشە ءبىر كەلىسى ەسىمدە. 1984، جەلتوقسان، «الاساپىران» ءۇشىن مەملەكەتتىك سىيلىققا جەتكەم. جاڭا جىلدىڭ قارساڭى، جاڭا پاتەرگە كوشەمىز دەپ، ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ وتىرعانبىز. يگىلىكتى شەشىم شىققان اۋەلگى كۇن، العاشقى كەشتە ولجاس باستاعان ەڭ جاقىن تورت-بەس كىسىمىز قۇتتىقتاپ كەتكەن. ارادا ءبىر، الدە ەكى تاۋلىك وتەر-وتپەستە باسپاسوزدە رەسمي حابارى جاريالاندى. ءداپ سول كۇنى، تۇسكە تامان، جانىبەك ەسكەرتۋسىز، جەكە كەلدى. ازعانا ءسوز، ىنىلىك ءىلتيپاتتان كەيىن، شۇعىل جاسالعان داستارقان ۇستىندە ايتىپ ەدى. «ەستىگەن، ەستى قازاقتىڭ ءبارى قۋانىپ جاتىر، – دەگەن. – جاڭا جولاي، الدەبىر، جازدا الدى اشىق تۇراتىن كافەنىڭ قاسىنان وتە بەرە، كۇن اياز، سۋىق، جىلىنا كەتەيىن دەپ، ىشكە باس سۇعىپ ەدىم، بەيتانىس جاپ-جاس ەكى جىگىت ءجۇز گرامنان قۇيعىزىپ تۇر ەكەن. مەنى تۇرىمنەن تانىدى، تانىمادى – بىردەن-اق توتەسىنەن كەتىپ، بىلەسىڭ بە، «الاساپىران» مەملەكەتتىك سىيلىق الدى عوي، مۇحتار ماعاۋين»، – دەدى. مەن بارەكەلدى دەپ، قوسىلا كەتتىم. بۇدان سوڭ ۇستەمە جاسادىق. ءبارىن ءوزىم تولەپ، سول ەكپىنمەن كەلىپ تۇرعانىم»، – دەپ ەدى، جارىقتىق. ءقازىر جارىقتىق، ول كەزدە بالا. بۇدان ءارى كونياك كەلگەن. مەنىڭ قىزۋىم ءبىرشاما، ەندى ىرىم ءۇشىن جيىرما گرامم، دەپ ەدى. جاكەڭ قىزۋ ەمەس، كوڭىلدى ەدى. مەن ويماقتاي ريۋمكاعا الدە وتىز، الدە قىرىق گرامم قۇيدىم. اس الىپ، شاي سوراپتاپ ءبىراز وتىردىق.
وسىدان كەيىنگى جانە بۇرىنعى تاعى قانشاما كەزدەسۋ، ۇي-ىشىندىك داستارقان، دۋلى توي... قايسى ءبىرىن تۇگەندەرسىڭ. ال جاڭاعى، كافەدەگى ەكەۋدىڭ اڭگىمەسى، مەنى سىرتتاي عانا بىلەتىن جايساڭ جىگىتتەردىڭ وقيعاسى ەستە قالىپتى. جانىبەك مەن مارتەبەلى سىيلىق العاننان سوڭعى ەڭ ەلەۋلى وقيعا رەتىندە كەيىپتەپ ەدى. شىنىندا دا عاجاپ ەمەس پە. قاتارداعى وقىرمان، بەيتانىس ىنىلەردىڭ سىرتىڭنان سەنىڭ قۋانىشىڭدى، سەن ەمەس، بۇكىل قازاق ادەبيەتى، قازاق رۋحىنىڭ مەرەكەسى رەتىندە تويلاپ جاتسا. جاكەڭ وسى ءبىر كولدەنەڭ لەپەسكە مەنىڭ وزىمدەي كوتەرىلىپ قالىپتى.
جانىبەك قايماعى شايقالسا دا، مايەگى بۇزىلا قويماعان تازا قازاق ورتاسى – شىڭعىستاۋدا تۋىپ، ءوستى. بۇرناعى زامان ەمەس، سونىمەن قاتار، بۇگىنگى كۇنىمىزگە دەپ تاپ-تۇپ كەلمەيدى. ءداستۇر-سالت، ەسكىلىكتى قارتتاردىڭ سوڭعى جۇقاناسى بار. ارينە، قازاقتىڭ ءانى مەن كۇيى بەسىكتەن باستاپ قۇلاعىنا سىڭگەن. دومبىرانى تورت-بەس جاسىندا ۇيرەنىپ، التى، جەتى جاسىندا ەركىن شەرتەدى. اۋەل باستان-اق نازارى تولعامالى كۇيگە ەمەس، سىرلى ساز، اسقاق انگە اۋىپتى. ناقىشىنا كەلتىرىپ، شامالاپ ايتا باستايدى. ءبىراق ءالى دە بالا. ءارقيلى قازاقى ويىن. اسىق پەن اقسۇيەك، التىباقان. وعان قوسا، ون جاسىنان باستاپ بايگەگە شابادى. الدەنەشە رەت. ءوزى ايتىپ ەدى، ەسىندە قالعان وزگەشە ءبىر جويقىن جارىس تۋرالى. 60- جىلداردىڭ ورتا شەنى، شىڭعىستاۋ، بارلىباي جازىعىندا وتكەن، اباي، اياگوز، شۇبارتاۋ، اقسۋات – ءتورت اۋداننىڭ بىرىككەن تويى. سول زامانداعى قازاق باسشىلارى ويلاپ تاپقان، ۇلتتىق، وزگەشە مەرەكە. بۇتكىل رەسپۋبليكا شەگىندە، ءار اۋداندا، ءاربىر جاز سايىن، شوپاندار تويى دەگەن جەلەۋمەن وتەتىن. بۇل جولعى بايگەنىڭ ءجونى ەرەن بولىپتى. اۋدان باسشىلارى ءوزارا ەرەگەس، باسەكەمەن، ادەپكى وتىز-وتىز بەس شاقىرىمعا توقتاماي، تولىمدى قىرىق دەپ، شىن مانىسىندە كەڭىنەن سىزىلعان ەلۋ، ناقتىسى – كەيىن انىقتالعانداي، سەگىز شاقىرىمنان التى اينالىم – قىرىق سەگىز كيلومەترگە جىبەرەدى. بار كىلتيپانى – مەنىڭ ۇلكەن اكەم ماعاۋيا باپتاعان، سوڭعى جەتى-سەگىز جىل بويى بۇتكىل شىعىس وبىلىستا بايگەنىڭ الدىن بەرمەگەن، جانە جاي عانا ءبىرىنشى ەمەس، شىعا تارتقاننان شاقىرىم وزىپ، اقىرى، بۇرىش-بۇرىشتا قانشاما ات توتەلەي قيعان ارامدىققا قاراماستان، ءبارىبىر جارتى شاقىرىم الدا كەلەتىن نارقىزىل تۇلپاردىڭ داۋىنان شىققان. بۇل جولى ايگىلى جۇيرىكتى شارشاتىپ الماق. ەجەلگى قازاق ارعىماعىنىڭ تىكەلەي تۇياعى ەسەپتى نارقىزىل ات تۋرالى، ونىڭ ىشىندە وسى بارلىباي جازىعىندا وتكەن بايگە تۋرالى، قيال ەمەس، ناقتى وقيعا، دەرەك نەگىزىندە، «جۇيرىك» دەيتىن حيكاياتىمدا كەلىستىرىپ جازعام. وسى قاتارداعى، ات ولگەن، ەڭ ۇلكەن جارىس. بۇرنادا شاۋىپ جۇرگەن جانىبەك بالا دا سول بايگەگە قاتىناسقان ەكەن. وزىمىزدە اۋدانىنىڭ الدىن بەرمەگەن، سىرتتا اقسۋاتتىڭ ايگىلى جۇيرىكتەرىمەن تايتالاسىپ جۇرگەن جانۋار ەدى، دەيدى. كومبەگە تۇرار الدىندا اتبەگى اقساقال قاداپ تاپسىردى، اتىڭنىڭ باسىن قىمتاپ ۇستا، نارقىزىلدىڭ تۋرا سوڭىنا تۇسپە، تۇياعىنان ۇشقان تاس اتىڭا، نەمەسە وزىڭە زاقىم كەلتىرىپ جۇرمەسىن، دەپ. قايدا. لاپ بەرگەندە، ارادا ەكى ءجۇز مەتر وتپەي، نارقىزىل وق بويى العا شىقتى. سول بەتى، ءسات سايىن ۇدەپ، ءبىر شاقىرىم وزىپ بارىپ قانا ادەپكى قالىبىنا ءتۇستى، دەپ كۇلدى جانىبەك. ياعني، مەنىڭ وزىمنەن بۇرىن اتامدى تانىپتى. جۇيرىك تۇلپارى ارقىلى. ال مەنى جازۋىمنان تانۋى انىق. جانە، جوعارىدا ايتقان ازعانا كىلتيپاننان سوڭ، ۇلگىلى، ۇلكەن اعا تۇتىپ، مەيلىنشە جاقىن جۇرۋگە تىرىستى. ءبىزدىڭ ۇيدەگى قوناقتاسۋ، باسقا ءبىر، جاسى ۇلكەن، جولى ۇلكەن اعالاردىڭ داستارقانى، ءارقيلى توي-تومالاقتا، جانىبەكتى تازا، تابيعي قالپىندا، قاتار وتىرىپ تىڭداۋ قانداي عانيبەت ەدى. مەنىڭ قىز ۇزاتقان، كەلىن تۇسىرگەن تويلارىمدا، جالپى جۇرتتى سىپىرا جىعىپ، اسپانداتا شىرقاعانى كۇنى بۇگىندە كوز الدىم، كوكەيىم مەن قۇلاعىمدا تۇر. شىن مانىسىندە، جانىبەكتىڭ ەڭ جاقسى اندەرى، ەڭ عاجايىپ اۋەزدەرى وسى قوناق پەن تويدا كەتتى. ارينە، ول زاماندا راديودان ساڭقىلداپ، تەلەديداردان دابىلداپ جاتقان. ءبىراق بۇل تاراپ تا اقىر ءتۇبى جوققا اينالىپتى...
جانىبەكپەن ەل اراسىنا دا شىعىپ جۇردىك. ءبىر، الدە ەكى رەت ارنايى شاقىرىپ ەدىم. «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ ناسيحاتى، الداعى جىلدارعا جازىلىمى كەزىندە. بىردە وڭتۇستىك ەكى-ۇش اۋداندى ارالادىق. جانىبەك تالمايدى. توپ الدىندا، وعان جالعاس، اۋىل اعالارىنىڭ شاڭىراعىندا. باستان اياق ادەبي جۋرنالىمىزدىڭ ءان ساپارى بولدى. سوۆەت زامانىندا ىشكىلىكسىز داستارقان جاسالمايدى. جانىبەكتىڭ ارتىق اۋەستىگى جوق ەدى. ۇنەمى ءبىر قالىپتى. قاشاندا سابىرلى، ماڭعاز. تەك سول ءبىر جولى، ەلدىڭ قوشامەتى بار، ءۇي يەسىنىڭ ىقىلاسى دا ەرەكشە، جانە كەشكىلىك، اش قارىنمەن وتىرىپ ەدىك، جانىبەك بىرەر رەت تۇبىنە دەيىن سارقىسا كەرەك. ۇلكەن اس الدىندا سىرتقا جەلدەپ شىققاندا، كەۋدەسى كوتەرىلىپ، جايسىزدانىپ تۇردى. سوندا مەن ايتتىم: «جانىبەك، سەن ۇلى ءانشى ەكەنىڭدى بىلەسىڭ بە؟» – دەدىم. «ءيا، اعا، – دەدى. – بىلەم...» «بىلسەڭ، سەنىڭ باسىڭداعى بارىڭ وزىڭدىكى ەمەس، ءتاڭىرى-تاعالا قاجەتىنشە پايدالانۋعا، اماناتقا بۇيىرعان. ياعني، ەڭ الدىمەن حالقىڭا تيەسىلى. ەگەر ورنىمەن جۇرمەسەڭ، كيەڭ قاشىپ كەتەدى»، – دەپ ەدىم. «ۇقتىم، اعا، – دەدى. – ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز، مەنىڭ كولدەنەڭ اناۋ-مىناۋعا قۇمارلىعىم جوق...» ىشكە كىرگەن سوڭ، مول تاباقتان بىرەر جاپىراق ەت جەپ، سىپايى سۇراپ سورپا العىزىپ، دامدەپ وتىردى. استان كەيىن، ءشاي مەن ارالىقتا تاعى دا تولعاي شىرقاپ ەدى. بار بابىنان جاڭىلماپتى.
جانىبەكپەن بۇدان سوڭ دا ەل ىشىنە شىقساق كەرەك. قانشاما زامان، قاي قىزىق ەستە قالماق. سونىڭ ىشىندە ءبىر ساپارىمىز ايرىقشا بولعان ەكەن.
«اعا، الا-كولدى كوردىڭىز بە؟» – دەگەن ءبىر كەلىسىندە. كورمەپپىن. مۇرشا كەلمەگەن، نەمەسە الىسىراق ءبىر سۋلار. «قارا تەڭىزىڭىز تۇرعان قاپقاز بەن قىرىمنان ارتىق، – دەدى. – باسقاسى ەمەس، سۋىن ايتام. ادام بويىنداعى رادياسيانى قايتارادى ەكەن. كادىمگى، عارىشتان ورالعان كوسموناۆتتار كەلىپ تۇسەدى... ءسىزدىڭ دە بارعانىڭىز تەرىس ەمەس. ونىڭ ۇستىنە... بىيىل ەشقايدا شىقپاپسىز، وسىعان كەرىسىنشە، شارشاپ جۇرگەن سياقتىسىز...» قالاي قاراي تارتارىن اڭداسام دا، ءسوزىنىڭ ارتىن كۇتتىم. «ءوزىم اپارايىن، – دەدى. – ىرگەلەس سوۆحوزدا مەنىڭ نەمەرە اعام ديرەكتور. الدىنالا كەلىسىپ، بار جاعدايدى جاساپ قويادى...» «جەڭگەڭ قالاي قارايدى ەكەن؟» – دەدىم ءالى دە كونگىم كەلمەي. «جانىبەكتىڭ ايتقانى ءجون»، – دەدى بۇل كىسى. «جەڭەشەم دە تىنىقسىن، – دەدى جانىبەك. – مىنا ءسىزدىڭ كۇن سايىنعى، ۇزدىكسىز جازۋىڭىزعا قاراپ وتىرىپ تا شارشاۋعا بولادى...»
سونىمەن، الا-كولگە اتتاندىق. جاكەڭ جالعىز ءوزى، ءبىز كەيىنگى، جاسى كىشى ۇل مەن قىزدى الىپ. جانە قۇنىپيا قوسىلدى. ناقتى ەسىمدە جوق، 86-، الدە 87-جىلدىڭ اۆگۋست ايىنىڭ ەكىنشى اپتاسى.
الا-كولدىڭ باسىنداعى سوۆحوزدىڭ ديرەكتورى – ۇيعىر ەكەن. قازاق قىتايدان قايتا توڭكەرىلگەن 1962 جىلعى ۇلكەن كوشكە ىلەسىپ، سودان تۇراقتاپ قالعان. وسى وتكەن جازدا الا-كولگە كەلگەن فاريزا اقىن، الدەنەسى ۇناماسا كەرەك: «قالىڭ قازاق اراسىندا اداسىپ جۇرگەن نەتكەن ۇيعىرسىڭ، تىم قۇرسا ءوزىڭنىڭ ورنىڭدى ءبىل!» – دەپ ۇرىسقان ەكەن. ەندى ءبىزدى، جانىبەكتىڭ جىگەر اعاسى اتاپ تاپسىرعان با، جايراڭداپ قارسى الدى. اۋەلدە ەستىمەسەك، جىكتەپ تانىماس ەدىك، ءتىپتى، قازاقتان ارمەن تازا سويلەيدى، بار ايىرىم – ەرەكشە لىپىلداپ تۇر.
ول زاماندا الا-كولدىڭ جاعاسىندا دەمالىس جايلارى جوق، الدە تىنىس ءۇشىن، الدە سوۆحوزدىڭ ءارقيلى قوناعىنا ارنالعان، جالعىزقابات، اباجاداي مەيمانحاناسىنا اكەپ ورنالاستىردى. توعىز بولمە ەكەن. ءبارى دە بوس. جانىبەك پەن قۇنىپيا ءبىر بولمەگە، مەكتەپكە جاڭا ىلىنگەن ەكى بالامىزبەن ءبىز كەڭىس، قوسار بولمەگە ورنالاستىق.
ەرتەڭىنە جانىبەكتىڭ جىگەر اعاسى سالەم بەرە كەلگەن. جاي عانا سالەم ەمەس، ازىرشە دەپ، قازاقى قويدىڭ باسى مەن مۇشەلەنگەن جارىم ەتى جانە شاعىن تورسىق قىمىز. ەكى-ۇش كۇن تىنىعىپ الىڭىزدار، سودان سوڭ ءبىزدىڭ ۇيدەن ءدام تاتاسىزدار، دەگەن.
ىستىق قايتا باستاسا دا، كولدىڭ سۋى جىلى ەكەن. سابىندى، كوبىكتى. تولقىن شامالى عانا. جانە بىزدەن باسقا جان جوق. ون ەكى، الدە ون ءتورت كۇن كەڭىنەن تىنىس تاپتىق. جىگەر باۋىرىمنىڭ دا ۇيىندە بولدىق، ىرگەدەگى بارلىق-اراسان كۋرورتىمەن تانىسىپ، ەكى-ۇش قايىرا ىستىق اراسانعا تۇستىك. ەڭ باستىسى – كۇندىزگى شومىلىس. سۋعا مالشىلاۋ عانا ەمەس، تاۋسىلماس اڭگىمە، كەڭەس. جاكەڭ ءبىزدىڭ شىڭعىستاۋدىڭ باياعى شەجىرە قارتتارى سياقتى. بۇرناعى مەن كەيىنگىدەن بىلمەيتىنى جوق جانە بار ءسوزى كەلىستى. قۇنىپيا دا باز-بازىندا ارالاسىپ قويادى. مەن دە ءبىراز جەرگە بارىپ قايتسام كەرەك. قايتكەندە كولگە تۇسكەن، اراسىندا قىمىز سوراپتاعان، تاۋسىلماس كەڭەس.
كەشىمىز ءتىپتى وزگەشە. سوزدەن ءانىمىز كوپ. العاشقى كۇننەن باستاپ قالىپتاسقان ءراسىم. ءبىزدىڭ «ليۋكس-نومەرگە» جينالامىز. جەڭگەلەرى شاي قايناتادى. ەت اسۋلى تۇر. ارينە، سىرتتان ىلگەرىندى-كەيىن كەلىپ جاتقان سياپات تولىق كورىنىس تاباتىن شىرايلى داستارقان. ءار جولى، ارتىق تا، كەم دە ەمەس، ءبىر شولمەك قىزىل شاراپ. تاعى دا سان سالا، تارتىمدى اڭگىمە. ال اس مازىرىنەن سوڭ شالقىعان ءان. جاكەڭ اۋەلگى كۇنى العاشقى كەزەكتى قۇنىپياعا اۋدارعان. قۇنىپيا الپىسبايەۆ، ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، ول كەزدە عىلىم كانديداتى، كەيىندە دوكتور، پروفەسسور. ول دا ونەرپاز اۋىلدان، ايگىلى ءانشى دانەش راقىشيەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى، ءوزىنىڭ دە اۋەزىن بۇرىننان ءبىلۋشى ەدىم، قازاقكونسەرتكە جاراپ قالاتىنداي، سىرباز، جاقسى داۋىسى بار، بابىنا كەلتىرىپ، ەكى، الدە ءۇش ءان ايتتى. سودان سوڭ، ارينە، دارقان جانىبەك. وڭاشا، ءوزىمىز عانا، ءتىپتى ەرەك ەستىلىپ ەدى. جاكەڭ ادەتتە قاتارىنان ون، جيىرما قايىرا تولعاسا دا تالىقپايدى. ءتىپتى، شىرقاعان سايىن ورلەي تۇسەتىن. ارينە، تىنىمسىز ەمەس، ارا-تۇرا قىمىز سوراپتاپ، ءارقيلى اڭگىمەمەن وتىرامىز. جانىبەكتىڭ ءپىرى – جۇسەكەڭ – جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ. ۇستاز اكەنىڭ ءارقيلى مىنەزىن قىزىقتاي وتىرىپ ايتادى. توسىن بولماسا دا، تىڭ جاعداياتتار. جۇسەكەڭ مەنىڭ ماعاۋيا اتاممەن ەجەلگى تانىس، دوس-جار كىسىلەر ەدى. كەيىندە جۇسەكەڭدى ساحنا مەن جازبادان تىس، ءوز ۇيىمدە دە، ورتاق اعايىندار اراسىندا دا الدەنەشە رەت تىكەلەي تىڭداعام. ال جانىبەكتىڭ اڭگىمەسى باسقا ءبىر تاراپ. كىرپياز عادەتى، ەشكىمگە باس يمەيتىن تاكاپپار مىنەزى، كەيبىر زامانداستارى سياقتى، ۇلكەن ونەرگە جورگەم جالعاماي، قازاق اۋەزىنەن اينىماۋى... جانە كونسەرۆاتوريا قابىرعاسىنداعى ۇستازدىق تاعىلىمى. وسى رەتتەگى قىزعىلىقتى جايىتتار. ءبىر كەش ەمەس، بىرنەشە جولعى جالعاس اڭگىمە. جەكە كلاسس، ماعان ۇلگى تانىتىپ جاتادى، دەيدى. وسى ساباق ۇستىندە كەيدە جاس ءانشى، وقىتۋشىلار دا كەلىپ، ءۇنسىز تىڭداپ وتىرادى. وسى قاتاردا ارىپتەس ۇلكەندەر دە. بۇلار سالەم بەرۋ ءۇشىن. عارەكەڭ – عاريفوللا قۇرمانعالييەۆ كەلەدى. جاسى كىشى عوي. قازاق راسىمىنەن وزىپ، قول قۋسىرىپ، ءيىلىپ، تاعزىم جاسار ەدى. ساباعىمىز ءۇزىلىپ قالادى. كوپ ەمەس، ءبىر ساتتىك كىرىپ-شىعۋ ءراسىمى دە ەمەس. الدەنەشە اۋىز ءسوز. اماندىق، ونەردەگى سوڭعى ءبىر جاڭالىقتار. كەيدە الدەبىر اعايىن، نەمەسە ەرەسەك بالالارىنىڭ ءجونى. ەكەۋى ءبىرىن ءبىرى ايرىقشا قۇرمەتتەيتىن، اراسىنان قىل وتپەس تاتۋ ەدى. الدىمداعى اتاقتى ءانشى، ۇلگىلى ۇستازداردى جادىراي تىڭداپ، كوتەرىلىپ قالام. ءبىز دە وسىنداي بولساق قوي دەپ ويلايسىڭ. عارەكەڭ عانا ەمەس، باسقالار دا ارناپ سالەم بەرەتىنى بار. بىردە اۋىلداس اعامىز كەلدى، دەدى ماعان قاراپ كۇلىپ. ءبىرىنشى رەت ەمەس، ادەپكى ءبىر كەزەگى. بۇل دا ايگىلى ءانشى، ءبىراق دومبىراسىز، ءارقيلى اسپاپتار سۇيەمەلمەن ايتاتىن. جانە جاسى كوپ كىشى. جۇسەكەڭ عارەكەڭ كەلگەندەگىدەي، ساباعىن ۇزە قويماپ ەدى. انىعى، مەن ءاننىڭ اياعىن بىتپەگەم. اعامىز مەنى تىڭداپ، ازعانا بوگەلدى. سودان سوڭ كىشكەنتاي ەسكەرتپە جاساپ ەدى. مىنا ءبىر جەرىن بىلاي قايىرىپ جىبەرسە، دەپ. ارينە، ءوز داۋسىنا سالىپ. جۇسەكەڭ شارت اشۋلاندى. «ءاي، ماۋىققان مىسىقتاي شىرىلداعان اتاڭنىڭ اۋزى!.. مىنا سەن مەنى تۇزەمەكسىڭ بە!؟» اعامىز توسىلىپ قالسا دا، كوڭىلىنە المادى. ازعانا اڭىراپ بارىپ، ءسوز تاپقان: «مىنەكي، ءبىزدىڭ شالدار وسى... جاي ءسوزدىڭ ءوزىن كوتەرە المايدى. ءۇنىڭدى شىعارساڭ بولدى، ۇرسىپ، بوقتاي باستايدى. ال، مىناۋ ءىنىڭنىڭ قالقايىپ جۇرگەنىن كوپ كورسەڭ، كەتەيىك. ەندى ەرتەڭ جوق، ارعى كۇنى عانا سالەم بەرەم...» – دەپ، تاياعىن سىلتەي تاستاپ، شىعىپ جۇرە بەردى. ءبىراق ارعى كۇنى ەمەس، ەرتەڭىنە كەلگەن. جۇسەكەڭ قۇشاقتاپ، ارقاسىنان قاقتى. «سەنىكى دە ءجون، – دەگەن. – ءبىراق مەنىكى باسقا. ءار ءانشى وزىنشە ايتادى. مىنا جانىبەك تام-تۇمداپ ساحناعا شىقتى، كەيدە ماعان كوبىرەك ۇقساپ كەتەتىنى بار. اعالاردان تاعلىم ال، ءبىراق وزىڭشە بول، دەپ ءجۇرمىن...» جۇسەكەڭ جارىقتىق وسىنداي ەدى... – دەپ، تولقىنا توقتاعان. العاشقى ەمەس، كەيىنگى ءبىر كەشتەگى اڭگىمە بولسا كەرەك.
انىق سول اۋەلگى كۇنگى ءبىر جاعدايات. جادىراپ وتىرمىز. جانىبەك ادەتىنشە ەركىن تولعايدى. اقىرى، بەس-التى، الدە، جەتى-سەگىز قايىرىمنان سوڭ، ءوزىمنىڭ ايرىقشا جاقسى كورەتىن اندەرىمنىڭ ءبىرى «قانات تالدىعا» نۇسقاپ ەدىم. جاكەڭ از-ماز بوگەلدى دە، دومبىراسىن كۇيلەپ، ارتىن سوزگە اينالدىردى. سودان سوڭ باسقا ءبىر انگە تىزگىن بەرگەن. «قانات تالدى» ايتىلماي قالدى. سول كەشتە دە، كەلەسى كەشتە دە. تەك ءۇشىنشى كۇنى عانا، داۋسىن ابدەن اشىپ العان سوڭ اۋەلەتە شىرقاپ ەدى. «قانات تالدى» – وتە كۇردەلى، قيىن ءان. بۇرماسى ەمەس، اسقاق اۋەزى ەمەس، وزگەشە كەڭ، ءارى جىقپىلدى، تولقىمالى سارىنى. جانىبەكتىڭ ەركىن يگەرگەن جانە ايتىپ تا جۇرگەن ءانى. ءبىراق... كەمەلگە جەتكەن ونەرپاز، اقىن، ءانشى، جازۋشى قاشاندا تەك بيىكتەن عانا كورىنبەك. قالامگەر ءۇشىن ەكى اۋىز لەپەس، ءبىر ورام عانا سۋرەتتەمە بولسا دا، ءمىنسىز شىعۋى كەرەك. ءانشى ءۇشىن دە ءداپ سولاي ەكەن. ساحنادا تۇرماسا دا، توپ ءىشى دە ەمەس، ەكى-ۇش-اق كىسى باس قوسقان شاعىن داستارقان باسىنداعى ادەپكى وتىرىستىڭ وزىندە قاياۋسىز، قاپىسىز تولعاۋى شارت. جالعىز ادام بولسا دا، تىڭداۋشىنىڭ كوڭىلى ءۇشىن ەمەس، قالىپتى ونەر بيىگىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن. انگە قۇرمەتپەن قاتار، ءوزىنىڭ مەنمەن، اسقاق كوكىرەگىن كەمىتپەس ءۇشىن. ءوزى ءۇشىن. جانىبەكتى ءارقيلى جاعدايدا تالاي تىڭداپ جۇرسەم دە، ءداپ وسى «قانات تالدىعا» بايلانىستى تاڭ قالعان ەدىم. داۋىسى جەتىپ تۇر، قولايىنا كەلىپ تۇر، ءبىراق اپىڭ-كۇپىڭ ايتا سالماي، ۇيرەنشىكتى بيىگىنە ۇمتىلعان. شىنىندا عاجاپ.
جانىبەك ءوز زامانىندا ارمانسىز شىرقادى. كوبىنە كونسەرت ساحناسىندا ەمەس، ءارقيلى جاعدايداعى جۇرت الدىندا. بىردە ماعان اشىلىپ ايتقانى بار، قازاق ەلىندە مەن كورمەگەن جەر جوق، مەن ءان سالماعان اۋىل جوق، دەپ. تەلەديدار بەتىنە دە كوپ شىقتى. وسى ورايدا اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆتىڭ ەرەكشە قىزمەتىن اتاپ ايتقان ءجون. جەتەكشى عانا ەمەس، قوستاۋشى، سۇيەمەلدەۋشى رەتىندە وتە جاقسى، تارتىمدى جۇرگىزەتىن ەدى. سوعان سايكەس: «جانىبەك ءان سالادى، اقسەلەۋ تامسانادى»، – دەيتىن ءازىل دە شىققان. جاي عانا تامسانۋشى ەمەس، باعىتتاۋشى، دايەكتەۋشى بولدى. وسى قالىپتا جانىبەك قازاق حالقىنىڭ نەشە عاسىرلىق ءان ونەرىنە ارنالعان، ەكى، ءۇش ەمەس، بايىپتى، باياندى، تولىق توعىز كونسەرت بەرىپ ەدى. اقىرى، مەنىڭ دە كولدەنەڭنەن ارالاسقانىم بار. 1988 جىلى جازعىتۇرىم رەسمي تۇردە شاكەرىم اقىننىڭ بەتى اشىلدى. ەندى بار مۇراسىن جارياعا شىعارۋ مىندەتى تۇرعان. بۇل مۇرا – تەك قانا ادەبي نۇسقالار ەمەس. شاكەرىم ءوز كەزىندە اباي جولىمەن، ءبىراق اباي ۇلگىسىنەن باسقاشا قانشاما ءان قالىپتاعانى بەلگىلى. ەل ورنىندا، سانالى، بىلگىر وقىمىستىلار دا جوق ەمەس، سول قاتارداعى مۋزىكا زەرتتەۋشى، نەگىزى شىڭعىستاۋلىق تاليعا بەكحوجينا اپاي شاكەرىم اندەرىن بۇرنادا جيناقتاپ، نوتاعا كوشىرىپ قويعان ەكەن. ەندى تيەسىلى ماتىندەرىمەن جارىققا شىعارۋ كەرەك. ساراپشى رەتىندە مەنىڭ قاراۋىما تۇسكەن. ءبارى تاماشا، – مۋزىكالىق تۇرعىسىن ايتام، ال ءماتىن جاعى مۇلدە اقساپ جاتىر ەكەن. ەل اۋزىنان ەستىگەن قالپىنداي. مەن، بۇرناعى بىلىگىم ءوز الدىنا، بۇل كەزدە «جالىن» باسپاسىنا اقىننىڭ جەكە جيناعىن ازىرلەپ جاتىر ەدىم. تۇگەل وڭداپ بەردىم. وسى كەزدە جانىبەك تە تىكەلەي ءوتىنىش جاساعان. ەرتە مە، كەش پە، شاكەرىمنىڭ ءان مۇراسىن دا تولىق يگەرگەن ەكەن. ەل ورتاسىندا، بالا كەزىنەن ەستىگەنى بار، ەندى تاليعا اپايىنان جانە ءدارىس الىپتى. ءسوز ۇشىعى ماعان تىرەلگەن ەكەن. ءان ماتىندەرىن تۇگەلدەي ءتۇپنۇسقا بويىنشا قالىپتادىق. توتەنشە قولقا – ارنايى كونسەرتتە مەنىڭ جەتەكشى بولۋىم. تەلەديدار اتاۋلىعا قۇمارلىعىم جوق، ءبىراق ەرەكشە جاعداي، – كەلىستىك.
جازۋشىلار وداعىنىڭ ءماجىلىس زالىندا وتكەرىلىپ ەدى. قازاق تەلەديدارىنان تۇسىرۋشىلەر بار جاراعىمەن جانە كەلگەن. 1986، كۇزدىڭ باسى. شاكەرىم ەندى عانا كەڭىنەن ناسيحاتتالىپ جاتقان كەز. سول قاتارداعى وزگەشە ءبىر مادەني وقيعا. مەن «تامسانۋشى» عانا ەمەس، تۇسىنىكتەمەشى، دايەكشى بولدىم. اۋەلدە قىزىعا جينالعان جالپى جۇرت، كەيىندە تەلەديدار كورەرمەندەرى ءۇشىن، كوپكە بەيمالىم شاكەرىم، ونىڭ مول مۇراسى، قازاق رۋحانياتىنداعى ورنى تۋرالى قاجەتتى، شاعىن اقپار. سودان سوڭ، كەزەگى كەلگەن ءاربىر ءاننىڭ شىعۋ تاريحىنا، ءمان-ماعناسىنا قاتىستى، قولدا بار ناقتى دەرەكتەر. سول قالپىمەن جانىبەك شاكەرىمنىڭ ون ەكى ءانىن قايتا ءتىرىلتىپ ەدى. بۇرناعىداي، باردى جەتىستىرىپ تولعاعان ەمەس، جوقتى قالپىنا كەلتىرگەن، جالپى جۇرت ءۇشىن مۇلدە سونى، عاجايىپ كونسەرت بولدى. ارادا ەكى اپتا وتەر-وتپەستە تولىعىمەن، قازاق تەلەديدارىنان بەرىلدى. ەندى سىرتتاي، كولدەنەڭ كوزبەن قاراپ ەدىم. بۇل جولى جانىبەك عاجايىپ ءانشى عانا ەمەس، شاكەرىمنىڭ ءان مۇراسىن قايتادان قالىپتاۋشى، زەرتتەۋشى، ءارى ايگىلەۋشى رەتىندە كورىنگەن. وسى اۋەلگى شاكەرىم – جانىبەك كەشى، مەن كورگەننىڭ وزىندە تاعى دا ەكى قايتارا كوپ الدىنا تارتىلدى.
ءتۇيىپ ايتقاندا، ءداپ وسى جولى جانىبەك شاكەرىمنىڭ ساز مۇراسىن، جوعىن تاۋىپ، بارىن تيەسىلى اۋەزىنە قايتارىپ، تولىعىمەن ناقتى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرىپ ەدى. وسى رەتتە تاعى ءبىر قاجەتتى دەرەك – اسەت پەن كەمپىربايدىڭ قوشتاسۋ جىرى تۋرالى. قازاق انىنە قاتىستى كەيىنگى ءبىر تەلەحاباردان جانىبەك وزىنشە قۇراپ شىعاردى، دەگەن پىكىر ەستىدىم. شىندىعى باسقاشا. بۇل سارىن ءبىزدىڭ شىڭعىستاۋ اتىرابىندا بۇرناداناق كەڭ تارالعان ەدى. نەگىزگى – اسەتتىڭ ءتول نۇسقاسى بولۋعا ءتيىس. سولاي دەپ ايتاتىن. مەن ءوزىم بالا جاسىمنان جيىن، تويدا تالاي ەستىگەم. مەنىڭ ۇلكەن اكەمنىڭ اپكەسىنەن تۋعان، ءبىزدىڭ شاڭىراقتا وسىپ-جەتكەن توكەن اعا بەكماعامبەتوۆ – سۇلۋ، سەرى جىگىت بولدى، ادەمى داۋىسى بار ەدى، باسقا قاتاردا اسەت-كەمپىرباي جىرىن دا كەلىستىرىپ ايتاتىن. ياعني، جانىبەك وسىنداي اۋىل انشىلەرىنەن اۋىستى. قاز-قالپىندا، دەر ەدىم. ارينە، ازدىكوپتى ءوز اۋەزىنە ءتۇسىرىپ. ءبىراق جاڭادان قالىپتاۋ ەمەس، جاڭعىرتۋ ەسەپتى. ءسويتىپ، الاشتىڭ ەجەلگى مۇراسىنىڭ تاعى ءبىر ۇزدىك ۇلگىسىن ولمەس ءان قازىناسىنىڭ قاتارىنا قوسىپتى.
جانىبەك، شاكەرىمنىڭ جارياسىنان سوڭ ارادا ەكى جىل وتكەندە دۇنيەگە كەلگەن، اقىرى كەنجە بولىپ قالعان كىشكەنتاي ۇلىنىڭ اتىن شاكەرىم قويىپ ەدى. قىرقىنان شىققان كۇننىڭ ەرتەسىنە، باتا سۇراپ، ىرىم بولسىن دەپ، كەلىن ەكەۋى ءبىزدىڭ ۇيگە الىپ كەلدى. تاعى دا قىزىقتى كەڭەس، ءان كەشى. ەڭ سوڭعى كەزدەسۋ ەمەس، ءبىراق ەستە قالعان ەڭ اقىرعى ەلەۋلى وتىرىس ەكەن.
وسىدان ءبىراز كەيىن، ءبىزدىڭ ۇلكەن ۇل، التى ايلىق كىشكەنتاي بالاسى بارىنا قاراماستان، كەلىنشەگىمەن ايرىلىسىپ ەدى. ارينە، قولايسىز جاعداي عانا ەمەس، ۇلكەن رەنىش، بىزدەن الىستاعان نەمەرەنىڭ ارتى قالاي بولار ەكەن دەيتىن ۋايىم. سوندا جانىبەك ايتىپ ەدى: «اعا، جەڭەشە! اۋەل باستا وزدەرىڭىز ۇلكەن قاتەلىك جاساعان ەكەنسىزدەر. جاسى ون جەتىگە دە تولماعان، اقىل توقتاتپاعان قىز بالانى بىردەن ۇيگە كىرگىزبەي، سوزبالاقتاي تۇرۋ كەرەك ەدى، – دەپ. – سوندا ءبارى باسقاشا شەشىلۋى مۇمكىن ەدى»، – دەپ. وسىدان سوڭ انىعىن ايتتى: «مەن ءوزىمنىڭ بالاما ءبىز قالاماعان كەلىندى الۋعا رۇقسات بەرمەي قويدىم...» – دەدى. قايدا. قازىرگى ۇل مەن قىز سوزگە توقتاي ما. اي ءوتتى مە، جىل ءوتتى مە، اقىرى جانىبەكتىڭ ۇلكەن ۇلى دا الگى، ايرىقشا ۇناتقان قىزىن كەلىن تۇسىرۋگە كوندىرىپتى.
ەندى ۇلكەن توي ماسەلەسى شەشىلىپ، تيەسىلى دايىندىق ءجۇرىپ جاتسا كەرەك. الايدا، جانىبەك توي قىزىعىن كورمەي كەتتى. سويىسقا تولىمدى جىلقى اكەلۋ ءۇشىن، ماشيناسىمەن، جالعىز ءوزى تالدىقورعان تارابىنا اتتانعان ەكەن. كەيىندە ەستىگەنىمىز، ۇيدەن الدەقالاي رەنجىپ شىعادى. ودان سوڭ جولاي كونسەرۆاتورياعا بارادى، جازۋشىلار وداعىنا باس سۇعادى. ارادا بىرەر ساعات وتەر-وتپەستە، قاپشاعايعا جەتپەي، جول اپاتىنا ۇشىراپ، ءشايىت بولىپتى...
بۇل كەزدە مەن ءادي اعا ءشارىپوۆتىڭ سەكسەن جىلدىعىنىڭ قوشامەتىمەن سەمەي وبىلىسىنىڭ شىعىس اۋداندارىنا بەت تۇزەگەن ەدىم. العاش، جولعا شىققان كۇنى، وسى قاپشاعايدا ەستىدىك. ول دا قوستاۋشى، ءانشى مايرا ءىلياسوۆا ايتىپ ەدى. قاپشاعاي بەكەتىندە ماي قۇيعىزۋعا توقتاعامىز. ادەكەڭ كلارا اپايىمىزبەن بىرگە ماشيناسىندا وتىرعان. ءبىز ميكرواۆتوبۋستان ءتۇسىپ، بوي جازىپ تۇر ەدىك. سوندا مايرا، امال جوق، ەندى ايتايىن، دەپ باستادى. جاڭا عانا ءبىز وتكەن ۇزىكتە كەشە تۇستەن كەيىن كورىپتى. جايراپ جاتقان ماشينا، قازاعا ۇشىراعان كىسىنى. وسى قاپشاعايدان، الدە ارعى ءبىر تۇستان الماتىعا قايتىپ كەلە جاتقان جولىندا. تاڭەرتەڭ راديودان ەستىدىم، ءوزىمىزدىڭ جانىبەك ەكەن... دەپ ەدى. مەنىڭ ونە بويىم سۋىپ كەتتى، ءبىزدىڭ ۇيدەگى جەڭگەسى: «جارىعىم-اي، نە سۇمدىق...» – دەپ شىر-پىر بولىپ، دىردەك قاققان. ءوزىمىز ۇلكەن كىسىنىڭ مەرەيتويىنا بارا جاتىرمىز. امالسىز باسۋ ايتتىم. قايعىلى حال، تاعدىر ءىسى، ءداپ بۇگىن ادەكەڭە كوڭىل كۇيىمىزدى اڭعارتپاي-اق قويالىق، دەپ. ارينە، ارتىنان، بالكىم، ءداپ وسى جولى الدەقالاي ەستىگەن بولۋعا ءتيىس، ومىردە تالاي كوكسوقتانى كورگەن، ۇستامدى كىسى عوي، سىرتقى سىزىن بايقامادىم.
ءبىز ونشاقتى كۇننەن سوڭ قايتىپ ورالعاندا ءبارى دە بىتكەن. جەرلەۋ كەزىندە كەيبىر اعايىندار مەنى ىزدەگەن ەكەن. ونىڭ ىشىندە ءبىزدى الا-كولدە قۇرمەتتەگەن جىگەر اعاسى. جولدا جۇرگەنىمدى ەستىپتى. ارينە، ماعان قاراپ تۇرعان ەشتەڭە جوق، ءبىراق قايعىنى بولىسسە، جەڭىلەيەدى دەگەن بار عوي. قايتكەندە ءقابىر باسىندا بىرەر اۋىز باقۇل ءسوز ايتار ەدىم.
اۋىر قازا، قازاق مادەنيەتى ءۇشىن ورنى تولماس قايعى. سويتسەك، جانىبەكتىڭ مەزگىلسىز ءولىمى – ۇلكەن اپاتتىڭ ءبىر عانا بولشەگى ەكەن. قايتكەندە ارتىندا قانشاما مۇراسى بار ەدى. تۇپتەپ كەلگەندە قىرۋارى قايدا، جۇقاناسى عانا قالىپتى.
ەڭ ءبىرىنشى ولقىلىق – جانىبەك بۇرناعى ءبىر جىلدار بولماسا، تولىسقان، كەمەلىنە كەلگەن وتىز بەس-قىرىقتا ەشبىر ءانىن قازاق راديوسىنا جازدىرماپتى. سوندا، مۋزىكا بولىمىندە وتىرعان جىگىتتەرمەن قىرباي ەكەن. انالار ىقىلاس بىلدىرمەگەن، جانىبەك جازىپ الا قويىڭدار دەپ يىلمەگەن. اقىرى، «التىن قوردا» جوق بولىپ شىقتى. بۇل – بار كەسەلدىڭ باسى عانا ەكەن. قازاق تەلەديدارىندا مول قازىناسى تۇر عوي. ءتىرى داۋىسى عانا ەمەس، ءوزىنىڭ بار سۋرەتى، بەت-بەينەسىمەن. ول دا تۇگەلدەي دەرلىك جويىلىپ كەتىپتى. قيسىنسىز ەرتەگى سياقتى. الايدا انىق، كىسى قولىنان كەلگەن كەساپات.
مىنا قاراڭىز. تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە تاپشىلىق كەلدى عوي. بار تاراپتا. ونىڭ ىشىندە تەلەديدار ستۋدياسىندا دا. ەندىگى باعدار – بۇگىنگى شالاعاي كوسەمدى ماداقتاعان، «عالامات تابىستى» ناسيحاتتاعان، نەمەسە، قىرقىلجىڭ سوزگە قۇرىلعان جاڭا حابارلار. وسى، اسا ءماندى كورىنگەن وزگەشە نۇسقالاردى جازۋ ءۇشىن، كادىمگى، قىمبات بولماسا دا تيىن-تەبەنگە ەسەپتەلگەن جاڭا ديسكەتتەر كەرەك. ال اقشا جوق. سوندىقتان بۇرناعى قوردا تۇرعان جارامسىز تۇسىرىلىمدەردى ءوشىرىپ، وسى ەسكى ديسكەتكە ەندىگى قۇندى دۇنيەلەردى جازۋ كەرەك. ال شىنىمەن جارامسىز، باياعى سوۆەتتىك، بالشابەكتىك تۇرعىداعى جازبالار ءجۇز سان. قيساپسىز كوپ. الايدا، ەسكىنى جاڭاشا پايدالانۋ جولىندا جانىبەك ءانشىنىڭ مۇراسى ءبىرىنشى كەزەكتە قۇربانعا شالىنىپتى. ماناعى، اقسەلەۋ ەكەۋى تۇسكەن توعىز تاباقتىڭ ەكەۋى عانا امان قالادى. ءبىرى – اباي اندەرى. ەكىنشىسى – كەنەن اقساقال. اباي، ارينە، ارۋاق. قول بارماعان. كەنەكەڭنەن دە كىنا جوق، اتا بالاسى، بارىنەن جوعارى تۇر. ال ءبىرجان، اقان، ءمادي، اسەت، ەستاي... تاعى قانشاما عاجايىپ ءان، جاي عانا ءان ەمەس، جانىبەك كارمەنوۆتىڭ ورىنداۋىنداعى عالامات مۇرا ءبىر-اق كۇندە جويىلىپ كەتە بارعان. انىعى – ءبىر كۇن ەمەس، بىرنەشە كۇن قاتارىنان. ونىڭ ىشىندە وسى كەيىنگى كەزدە عانا تۇسىرىلگەن شاكەرىم اندەرى دە جەلگە ۇشتى. (وسى شاعىن ەستەلىككە وتىراردا قازاق ينتەرنەتىن ءبىراز اقتارىستىرعان ەدىم، اقىرى ابايدىڭ ءوزىنىڭ نۇسقاسىن تاپپادىم، ەرتە مە، كەش پە، ول دا ءتۇپ تامىرىمەن جويىلىپ كەتكەن سياقتى.)
كەزدەيسوق جاعداي ما، الدە جوسپارلى جويىمپازدىق پا. ادەيى جاسالعان قاستاندىق دەپ بىلەم. جاڭا ديسكەت تابۋ جولىندا نەگە باسقا قانشاما قىرتىمپاي ەمەس، جانىبەك مۇراسى العا شىعۋى كەرەك ەدى؟ جاعالاي قۇرتىپ جاتسا، الگى جالعىز تاباق – اباي مەن كەنەن قالايشا امان قالعان؟ بۇلارعا قوسا تاعى ءبىر تۇيدەك – اقان، نەمەسە ءبىرجان، ايتپەسە ءمادي مەن ەستاي. جوق، توبىمەن، قاتارىنان قيىلىپتى. جانىبەكتىڭ سىرلى، سيقىرلى داۋسىمەن قوسا، اتا-قازاقتىڭ ءجۇز جىلدىق ءان قازىناسى.
بۇل كەزدە قازاقتىڭ راديو-تەلەديدار كوميتەتىن باسقارىپ وتىرعان – شەرحان مۇرتازايەۆ بولاتىن. اتاعى اسپانعا شىعىپ، شالىقتاپ، شارىقتاپ تۇرعان عاجايىپ تۇلعا. الاش جۇرتىنىڭ سايلانباسىز رۋحاني كوسەمى. (ارادا ون-ون بەس جىل وزعاندا بۇل بەيرەسمي، ءبىراق قۇدىرەت-كۇشتى مارتەبەگە سەكسەن وتىرىك سۋايت شاحانوۆ بەكىتىلدى.) بۇرىن سوڭدى قازاقتا تۋماعان عالامات تۇلعا. كۇن سايىن بارلىق باسپا ءسوز، ەلەكتروندىق اقپاراتتا نەشە قايىرا، تىنىمسىز ماداقتالىپ جاتادى. ماناعى اقسەلەۋ ەندى وكىمەت پەن پارتيا تىرەپ تۇرعان شەرحاننىڭ قاتارداعى جاندايشاپتارىنىڭ بىرىنە اينالعان. كەيىن، شەرحان ورنىنان تۇسكەندە، قارالى ماقالا جازىپ، قايعى ارقالاپ، قۇسا بولا جازداعانى بار. مىنە، جانىبەكتىڭ مول مۇراسى، قازاقتىڭ باعا جەتپەس ءان قازىناسىنىڭ اياق استىنان، تىپ-تيپىل جويىلۋىندا وسى، اۋليەگە تەڭەستىرىلگەن، كەيىندە پارلامەنتتە وتىرعاندا، قازاق جەرىن جاپپاي ساتۋعا ەكى قولىن بىردەي كوتەرگەن عاجايىپ مۇرتازايەۆ – ەڭ باستى ايىپكەر، ناعىز كۇناكار دەپ تابىلۋعا ءتيىس. ارنايى جارلىق بەردى دەمەيىن، تىم قۇرسا، تولىق يەلىگىنە كوشكەن ۇلتتىق قازىنانى، تالان-تاراجىڭىز نە، شاشاۋ شىعارماي، امان ساقتاۋعا ءتيىس ەدى. قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسى – قاراۋىنداعى قانشاما بايىرعى قىزمەتكەردى جەرگە قاراتىپ، كەيىننەن كەلسە دە وزىنە جاقىن اعايىنعا جاعالاي پاتەر ۇلەستىرۋ ەمەس. تەلەراديو كوميتەتىنە تيەسىلى، بۇتكىل رەسپۋبليكا شەگىندەگى قىزمەت ماشينالارىن ەسەپتەن شىعارىپ، كادىمگى، ارام پايداعا ساتۋ ەمەس. جاڭانى جاساماسىن، ەسكىنى ءبىرجولا قۇرتۋعا قالاي جول بەرگەن؟ سونشاما اتاققا بوگىپ، بۇتكىل الاش، بار جاقسىنى اۋزىنا قاراتىپ، دابىلداپ وتىرعان كىسىنىڭ، التىن قوردا تۇرعان، جالپى جۇرت يگىلىگى، بۇتكىل قازاققا مەنشىكتى ونشاقتى ديسكىگە يە بولا الماي قالۋى – تاڭ قالارلىق جاعداي. تىكەلەي جارلىقپەن جويعىزباسىن، كومەكشىلەرى ارقىلى ايتىلعان ءبىر-اق اۋىز سوزبەن ساقتاپ وتىرۋى قيىن ەمەس ەدى عوي. قالاي بولسا دا، جانىبەكتىڭ توقسان، الدە ءجۇز جيىرما، ءجۇز ەلۋ ءانىنىڭ اياق استىنان جويىلىپ كەتكەنىن سول كەزدە قۇلاعى بار جۇرتتىڭ ءبارى ەستىدى، ساناسى بار ازاماتتىڭ ءبارى ءتۇڭىلىپ، پۇشايمان كەپكە ءتۇستى. الايدا، بۇل قالاي دەپ ايتۋعا ءتىرى جاننىڭ باتىلى بارعان جوق. ءتىپتى، تامسانعىش اقسەلەۋدىڭ ءوزىنىڭ دىمى شىقپادى، سول كەزدە دە، كەيىن دە. كۇنى بۇگىنگەشە، ساقتالماپتى دەپ قانا قويا سالامىز. توتەنشە اپات مۇلدە ەسكەرۋسىز قالدى. ايتپەسە، مۇنداي سۇمدىق مۇلدە بولماعانداي. ءبىز دە قازاقتىڭ بار جوعىن تۇگەندەي المايمىز. الدەكىمدى ايىپكەر كورسەتۋ ەمەس، وسىنداي الەمەتتىڭ ۇمىتىلماۋى، كەيىنگى ۇرپاقتىڭ جادىندا تۇرۋى ءۇشىن ارنايى ايتىپ وتىرمىن. تىم قۇرسا ءبىزدىڭ ىشىمىزدە قالماسىن دەپ.
سونىمەن، قايران جانىبەك، ارىداعى ءبىرجان مەن اقان، كەيىنىرەكتەگى اسەت پەن ەستاي، كۇنى كەشەگى جۇسىپبەك پەن عاريفوللانىڭ تىكەلەي جالعاسى، حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى الاش جۇرتىنىڭ ۇلى ءانشىسى جانىبەك كارمەنوۆتىڭ تەلەگەي مۇراسىنىڭ وننان توعىز بولىگى جوققا اينالىپتى. ءبىراز جىلدار ءوتىپ، اقىلى تۇزۋلەردىڭ ەسى كىرە باستاعان كەزدە جاقىن دوستارى جاكەڭنىڭ ساقتالىپ قالعان اندەرىن جيناقتاۋعا تىرىسادى. نەسىپبەك ايتوۆ پەن تۇرسىن جۇرتبايەۆ. ەشبىر قوردا ماردىمدى ەشتەڭەسى جوق، ءوز شاڭىراعىندا دا ءجۇردىم-باردىم، سەلكەۋ ساقتالعان، كەزىندە اركىمدە، كەزدەيسوق جاعدايدا، كەزدەيسوق جازىلىپ قالعان جابايى نۇسقالار. بۇلاردىڭ كوبى جارياعا كوشىرۋگە، تەحنيكالىق تۇرعىدان جارامسىز بولىپ شىعادى. اقىرى، قۇراپ-سۇراپ، جاماپ-جاسقاپ، جيىرماعا تارتا ءاندى قاتارعا قوسىپتى. تولىمسىزى ءوز الدىنا، بۇلاردىڭ كوپشىلىگى – جانىبەكتىڭ شارىقتاۋ شاعىندا تاڭباعا تۇسكەن جازبالار ەمەس. ناق ءوزى دەسەك تە، بۇرناعى ءبىر نۇسقالار. تاسپادا جانە ديسكەتتە، ەكى بولەك شىعارىپتى. مەن قۋانا العىزىپ، العاش رەت تىڭداعاندا، ءوزىم جاقسى بىلەتىن جانىبەكتى تانىماي قالدىم. بار جاعىنان اۋەلگى قالىپتان تومەن، ناعىز جانىبەكتىڭ سولعىن ءبىر ەلەسى عانا. قايىرا، تاعى دا قايىرا تىڭداعان سوڭ، امال جوق، مويىنداۋعا تۋرا كەلدى. ءيا. امىرەدەن وزىپتى. ساقتالۋ ءجونىن ايتام. ال جۇسەكەڭ مەن عارەكەڭ تۇرىپتى، قاتارلاس قارابايىر انشىلەردىڭ وزىمەن سالىستىرعاندا، وزەگىڭدى وكىنىش ورتەيدى. اقىرى، ءتاۋبا قىلىپ ارەڭ توقتادىم. راس. بۇل دا جانىبەك. ءبىراق شىرقاۋ بيىگى ەمەس.
جانىبەك ءبىز كوزبەن كورىپ، كوزبە-كوز، ءتىرى داۋسىن ەستىگەن ەكى ۇلى ءانشى: التىن وردا-نوعايلى سارىنىن قاز-قالپىندا ساقتاپ قالعان، تۇرپاتى بولەك عارەكەڭ – عاريفوللا قۇرمانعالييەۆ قانا ەمەس، ول دا التىن وردا-قىپشاق اۋەزىنە بەيىم جۇسەكەڭ – جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتەن دە باسقاشا مانەردەگى ەرەسەن ءانشى رەتىندە بوي كوتەرىپ ەدى. ەكەۋىنىڭ دە جالعاسى، ءبىراق كوشىرمەسى ەمەس، جاڭعىرعان، جاڭا ءبىر كورىنىسى. تۇتاستاي العاندا، قازاق ءان مادەنيەتىنىڭ زاڭعار بەلىنىڭ ءبىرى. ەڭ سوڭعى دەپ ايتپايىق. الداعى زاماندا تالاي ساڭلاق تۋار، ءبىراق جانىبەك قايتالانبايدى. بيىگى عانا ەمەس، وزگەشە سىر-سىپاتى دا. اسقارالى قۇبىلىس ەدى.
جانىبەك كەز كەلگەن ءاندى باستاردا، ەڭ الدىمەن، «ا-اۋ-ۋ!..» – دەپ كوتەرە شىرقاپ، داۋىسىن اشىپ الاتىن. ەجەلگى قازاق انشىلەرىنىڭ قالىپتى عادەتى. الايدا، ۇلكەن ساحنادا سول بەتى ورنىقپادى. توقتاۋ جاسالعان سياقتى. ەۋروپالىق ورىنداۋ مادەنيەتىنە ۇيلەسپەيدى دەپ تانىلسا كەرەك. شىندىعىندا، ۇلتتىق ناقىشتىڭ ءبىر كورىنىسى بولاتىن. جانىبەكتىڭ جازباعا ءتۇسىپ، بۇگىنگە جەتكەن اندەرىنىڭ ىشىندە تەك ءبىر-اق رەت – شاشۋبايدىڭ «اق قايىڭى» كەزىندە كورىنىس بەرەدى. سولەكەت ەشتەڭەسى جوق، كەرىسىنشە، ۇناسىمدى.
بۇدان سوڭ سۋىرا شالقىپ، جوعارىدا قانشاما اسپانداسا دا ورەسى ەركىن جەتەتىن، تومەنگە ۇزىلە سورعالاسا دا سىرلى اۋەزىن ساقتايتىن عاجايىپ داۋىس. تىڭداۋشىنىڭ كوكىرەگىن كەڭىتەتىن شىرقاۋ بيىك قانا ەمەس، كوڭىلدىڭ تەرەڭ تۇكپىرىن تەربەيتىن، سان سالالى تولقىما. جانىبەك اۋەزىندە، بۇرناعى، سوڭعى ەشبىر انشىدە كەزدەسپەيتىن، جان قىتىقتاپ، جۇرەك شىمىرلاتار وزگەشە ءدىرىل بار ەدى. جانە ودان ارمەن تۇڭعيىققا تارتقان، سىرشىل، نازىك ءيىرىم.
ەگەر جانىبەك قازاق اۋەزىن اقىرىنا دەيىن ۇستانباي، بۇگىنگى زامانعى وپەراعا كوشسە، ۇلى كارۋزو سياقتى تەرەڭنەن سۋىرىپ، كۇڭىرەنتە تولعايتىن، ماريو لانسا كەيىپتى، مەيلىنشە ەركىن، كەڭ تىنىستى، ماريو دەل موناكو، نەمەسە بەنيامينو دجيلي سياقتى، ءار قايىرىمىندا جان تەربەيتىن، بۇتكىل الەمدى تاڭىرقاتقان، كەڭ ءورىستى ونەرپاز بولىپ شىعار ەدى. ءبىزدىڭ ايرىقشا باقىتىمىزعا قاراي، قازاقتىڭ ۇلتتىق اۋەزىمەن شەكتەلىپتى. بۇل قازاق ءانى دە، بۇرنادا ايتقانىمىزداي، ەندى تاڭبالاپ جازىپ وتىرعانىمىزداي، الەمدە تەڭدەسى جوق، ەرەكشە قۇبىلىس. ءوزى دە انكۇيلى، رۋحاني وركەندى، وزىق ورتادا تۋىپ-وسكەن جانىبەك، ومىرگە، ونەرگە كوزىن اشىپ، ءورىسىن كەڭەيتكەن تىكەلەي ۇستازدارىنىڭ تاعىلىم، ۇلگىسى ارقىلى، وتكەندەگى ساڭلاقتاردىڭ وزىق مۇراسىن ءتانىپ-بىلۋ ارقىلى، الاش جۇرتىنىڭ ەجەلگى ءان مۇراسىن جەرىنە جەتكەرە يگەرىپ، ودان ارمەن دامىتتى. ءۇش جۇزگە تارتا ءان بىلەم، جانە ءبارىن دە ءوز دەڭگەيىندە ايتا الام، دەۋشى ەدى. مۇنىڭ ىشىندە انىق جۇزدەن استام، بالكىم، ءجۇز جيىرما، ءجۇز قىرىق ءاندى ساحناعا شىعاردى، جازباعا ءتۇسىردى. ەندى بۇگىندە وسى شالقارتەڭىز قازىنادان، جيناقتاپ كەلگەندە، نەبارى جيىرما-شاقتى عانا ءان ساقتالىپتى. ايتتىق، ونىڭ ءوزى جاكەڭنىڭ ەڭ جاقسى دەڭگەيىندە ەمەس.
ايتسە دە... باسقا ءبىر تاراپتان باسقا ءبىر جازبالار تابىلىپ قالۋى مۇمكىن سياقتى. تۇتاسىمەن بولماسا دا، جەكەلەگەن اندەر. جانىبەك تۇركياعا ەكى-ۇش رەت باردى. سوندا وتانىنان، وتان بولعاندا قازاقستان ەمەس، ەجەلگى اتا جۇرتتىڭ ءبىرى شىعىس تۇركستاننان اۋعان، ەلدەن ايرىلعالى قىرىق جىل بولعان اعايىنداردىڭ قالاي قارسى العانىن تولقىنا وتىرىپ، بابىمەن باياندار ەدى. اۋەلگى جولى، «اعاجاي-التايدى» ايتقاندا، جۇرت كۇڭىرەنىپ كەتتى، دەيدى. ۇلكەندەر كوز جاسىنا ەرىك بەرگەن. سابىرعا شاقىردىم، باسقا ءبىر اندەرگە كوشتىم، سودان سوڭ عانا ەكىنشى مارتە قايتالاپ ايتتىم، دەيدى. بۇل كەزدە تۇركيا قازاقتارى ەلەكتروندىق قۇرالدا بىزدەن الدەقايدا ىلگەرى، جاپپاي جازىپ الىپ جاتسا كەرەك. بىر-ەكى، تورت-بەس ءان ەمەس. ون، جيىرما ءان. كۇنى بۇگىندە ءار ۇيدە بولماسا دا، ءبىراز شاڭىراقتا ساقتالىپ تۇرسا نەسى بار. كەيىن، 90-جىلداردا «ازاتتىق» راديوسىندا وسى تۇركيادان تۇسكەن ءۇش-تورت ءان ايتىلىپ ءجۇردى. ونىڭ ىشىندە «اعاجاي-التاي» مەن «سارىبيداي» – ءبىز ءوز ۇيىمىزدە، اعايىن اراسى، جيىن، تويدا تىڭداعان قالپىمىزداي شىعىپتى. مۇنداعى جازبالاردان كوپ ىلگەرى.
ەندىگى ءبىر ىلگىشەك – جاكەڭ سەكسەنىنشى جىلداردىڭ وزىندە سوۆەتتەر شەگىندەگى ءارقيلى مادەني شارالارعا قاتىناسىپ ءجۇردى. سونىڭ ءبىرى – 1987 جىلى سامارقاندا وتكەن «حالىقارالىق مۋزىكا-تانۋ سيمپوزيۋمى» («ترەتيي مۋزىكوۆەدچەسكيي سيمپوزيۋم «ساماركاند-87»). ورتالىق ازيا حالىقتارىنىڭ وكىلدەرى قاتىناسقان. قازاقتان تورت-بەس كىسى. جانىبەك ءبىرجاننىڭ «جامباس سيپارىن» ايتىپتى. جازباعا تۇسكەن، كەلەسى جىلى تاسكەنتتە شىققان تاباقتا ءار تاراپ، توپتى ورىنداۋشىلار قاتارىندا ءجۇر. بىزدە جوق، ءبىراق قولعا تۇسپەيتىن نارسە ەمەس. سونداي-اق باسقا تاراپتا باسقا ءبىر جازبالار دا تابىلىپ جاتۋى عاجاپ ەمەس. كەيىنگى زەرتتەۋشىلەردىڭ قاپەرىندە بولسىن دەيمىن.
ارينە، بۇگىندە وزىنشە جيناقتالعان، قولدا باردى تولايىمەن تەرىسكە شىعارمايمىز. ايتكەنمەن، جانىبەك بۇدان كوپ جوعارى ەدى. ءان مۇراسىنىڭ اۋقىمى جاعىنان عانا ەمەس. بار تۇرعىسىنان.
سونىمەن قاتار... جانىبەك مۇراسىنىڭ قازاق تەلەديدار قورىنان جوعالۋ تاريحى باسقاشا شەشىلۋى مۇمكىن دەگەن ءۇمىتتى بولجام دا ايتىلعان. سول جويىمپاز زاماندا وسى تەلە-راديو قۇرامىندا قىزمەت اتقاراتىن، جاكەڭە نيەتى بۇرىس باسشىلار قاتارىنداعى ن. دەيتىن جۋرناليست وزىمەن بىرگە الا كەتىپتى-مىس. جىمقىرۋ ەمەس، كولدەنەڭ كەسەلدەن ساقتاۋ ءۇشىن... سەنگىڭ كەلەدى. ءبىراق ودان بەرى دە شيرەك عاسىر. ەشقانداي سىزى جوق.
تىنىش، بايسالدى تىرشىلىكتى قۇداي بەرە مە، الدە باسقا ءبىر تاراپتاعى ءساتتى جاعدايلار ناتيجەسى مە، قايتكەندە ۇزاق عۇمىر بۇيىرعان پەندەنىڭ كورمەگى كوپ. يگىلىك، باراقاتپەن قاتار، ءارقيلى كۇردەلى جاعدايلار دا ۇشىراسۋى – تابيعي جاعداي. كوڭىلسىز كەپ اتاۋلىنى ءوز باسىڭنان وتكەرمەسەڭ دە، ارەدىكتە كۋا بولۋعا ءماجبۇرسىڭ. مەن بىرنەشە جاقسى ىنىمنەن كوز الدىمدا ايرىلدىم. جاقسىلىعى – ماعان سۇيەنىشى، جاقىندىعىندا عانا ەمەس، تۋعان حالقىنا يگىلىك سىيلاعان ايرىقشا دارىنىنا بايلانىستى بولاتىن. ىقشامداپ ايتسام – اسقار ەگەۋبايەۆ، ەرىك اسقاروۆ، جانە، ءسوز جوق، وسى جانىبەك كارمەنوۆ. اقىرىنا دەيىن كوسىلە الماي كەتكەن ەرىكتىڭ بار ولەڭى كىتاپقا شىققان، اسقاردىڭ ارتىندا ءار جانرداعى اجەپتاۋىر مۇرا قالدى. ال جانىبەك... مەن بىلگەن جاقىندار ىشىندەگى ەڭ ءبىر تراگەديالىق تۇلعا بولىپ كورىنەدى. قايعى – مەزگىلىنەن بۇرىن ۇزىلۋىندە عانا ەمەس. سونشاما ءىرى، جانە مول مۇرانىڭ تۇگەلگە جۋىق حاراپ بولىپ، شامالى، وندا دا كوبىنە-كوپ سولعىن ءبىر بولشەگى عانا كەيىنگە جەتۋىندە.
قازاق رۋحانياتىنداعى ورنى تولماس ولقىلىققا از دا بولسا سەبەسىن ءۇشىن، زەرتتەۋ ەمەس، باعالاۋ، بايىپتاۋ ءۇشىن، وسى امالسىز ەستەلىكتى قاعاز بەتىنە ءتۇسىردىم.
باسقا نە شارا، يمانى جولداس بولىپ، جانى جانناتتا شالقىسىن، قايران جانىبەكتىڭ!..
كۇمىس بۇلاق، مەريلەند، اقش،
7-9.ءحىى.2020
6alash ۇسىنادى
