«ءلايلىم شىراق» ءانىنىڭ شىعۋ تاريحى

«ءلايلىم شىراق - اسىل تاسىم...»

جالپى بۇل ءاننىڭ شىعۋ تاريحىنان ا.جۇبانوۆ جانە ە.مىرزاحمەت ۇلىنىڭ زەرتتەۋلەرى حابار بەرەدى. «ءبىرجان ەل ارالاپ ءجۇرىپ، ارىقبالىق جاقتان قايتىپ كەلە جاتىپ اعايىندى كولباي، جانباي دەگەندەردىڭ اۋىلىنا كەلەدى. كولباي، جانباي جاس جاعىنان بىرجانمەن شامالاس، بىرجاندارمەن قونىسى قاتار، باسقا ونەرلەرى جوق، مالدى-جاندى ادامدار بولادى. وزدەرىنىڭ مەنمەندىگىمەن، پاڭدىلىعىمەن اتتارى شىققان، اناۋ-مىناۋ كىسىنى مەنسىنبەيتىن دە مىنەزدەرى بار-دى. ءبىرجاننىڭ اتىن ەسىتىپ، ونىڭ حالىق الدىندا اسا بەدەلدى ەكەنىن بىلەدى. ونەردىڭ ءقادىرىن تەرەڭدەپ بىلە قويمايتىن ادامدار. مىنە ءبىرجاننىڭ وسى اۋىلعا قاراي قيسايعانىن كورىپ، ولار بۇرىننان كوڭىلدەس بولا تۇرسا دا، تانىماعانسىپ، ۇيلەرىنە ەنىپ كەتەدى. مۇنىڭ ءبارىن بايقاپ قالعان ءانشى ىركىلمەستەن وزىنشە قىر كورسەتىپ، اۋىل شەتىندەگى قوراشتاۋ ءبىر ۇيگە كەلىپ تۇسەدى. قوناقتىڭ اتاقتى ءبىرجان سال ەكەنىن بىلگەن ءۇي يەسى بارىنشا كۇتىپ، ءانشىنىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، بايەك بولادى. تاماق ىشكەننەن كەيىن ءبىرجان ادەتىنشە قولىنا دومبىراسىن الىپ، ءان سالادى. اۋىل ادامدارى جينالىپ، قوشەمەتتەپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتىنا شەيىن ءبىرجاننىڭ اسەم اندەرىن تىڭداپ راقاتتانادى. كولباي، جانباي ەكەۋى بىردەي ءان تىڭداۋعا كەلمەيدى، وزدەرىنشە قىر كورسەتەدى. ءانشىنىڭ داۋىسىن ەستىپ وتىرا الماي تۇرا جۇگىرگەن قارىنداسى ءلايلىمدى دە، بارعىسى كەلگەن كەلىنشەكتەرىن دە جىبەرمەيدى. كيىز ءۇيدىڭ ىشىندەگى دىبىس ەستىلمەي تۇرا ما، مۇنىڭ ءبارىن دە اۋىلدىڭ ءبىر قۋ جىگىتىنىڭ قۇلاعى شالىپ قالىپ، ول ءان اراسىنىڭ تىنىسىندا ءبىرجان ەسىتەتىن ەتىپ قاسىنداعىلارعا ءاسىرىپ-تۇسىرىپ ايتادى. بايسالدى ءانشى ءبارىن دە كوڭىلىنە ءتۇيىپ، ەشنارسە بىلمەگەندەي وتىرا بەرەدى. ەرتەڭىنە شايدان كەيىن قۇدىق باسىن جاعالاپ كەتكەن اتىن الىپ كەلۋگە ءبىرجاننىڭ جولداسى كەتەدى. ءبىراق ءانشىنىڭ اتىنىڭ اياعىنداعى شىدەرى جوق بولىپ شىعادى. ونى ەسىتكەن ءبىرجان قۇدىق جاققا قاراپ تۇرىپ، اسەم باسىپ سۋ الىپ كەلە جاتقان ءلايلىمدى كورەدى. قىزدىڭ كىناسى جوعىن بىلسە دە، ونىڭ اعالارىنان كەشەگى جاراتپاعان كەيىپتەرى ءۇشىن، انگە قارىنداسى مەن كەلىنشەكتەرىن جىبەرمەگەنى ءۇشىن كەك الۋدىڭ جولىن ويلاپ، ءلايلىمنىڭ الدىنان شىعىپ، «شىدەر كورمەدىڭىز بە؟» دەپ سۇراپ، اڭگىمەگە اينالدىرىپ تۇرادى. بۇل سۋرەتتى كورگەن كولباي مەن جانباي قۇدىق باسىندا جۇمىستارى بارداي قارىنداسىنا قاراي جۇرەدى. اعالارىنىڭ ءسوزدى انىق ەسىتەتىنىن جەرگە كەلۋىن كۇتكەن ءانشى، تاباندا لايلىمگە قاراپ، سۋىرىلىپ اندەتەدى. ويدا جوقتا ءىلتيپاتقا ۇشىراعانىنا تاڭ-تاماشا قالعان ءلايلىم، «بۇل سال ماعان نە ايتقالى كەلەدى» دەگەندەي ويعا قالىپ، قاپەلىمدە نە دەرىندە بىلمەي اڭىرىپ، تۇرعان ورنىندا قوزعالماي قالادى. «كەلگەن جوق كوكتەن پەرى، جەردەن شايتان، شىدەرىمدى ۇرلاعان قارىنداسىم»،– دەپ ءلايلىمدى ابدەن ساستىرادى. ءلايلىم: «ءبىر قايىس ءۇشىن جۇرتتىڭ ءبارىن ۇرى قىلدىڭىز عوي!» – دەيدى.

ءبىرجان تاعى دا ەكىلەنىپ، ءىستىڭ جايىنا ەندى ءتۇسىنىپ كەلە جاتقان كولباي-جانبايعا، لايلىمگە كەزەك قاراپ، شىدەرىن ماقتايدى. «شىدەرىمنىڭ باعاسى قىرىق قىسىراق»،– دەپ، ولارمەن قۇنىنا كەلىسپەي تۇرعانداي، باسىپ ايتا بەرەدى. ءانشىنىڭ ەرتەڭگى ۋاقىتتاعى اۋىلدى باسىنا كوتەرگەن داۋىسىنا جينالعان جۇرت بىردەن-بىرگە كوبەيىپ، بۇلاردىڭ قاسىنا كەلىپ قالعانىن كورىپ، «مىنا سال تاعى بىردەمەنى بىلىقتىرار» دەگەندەي قاۋىپپەن، كولباي، جانباي ءلايلىمدى ىمداپ ۇيگە قاراي بۇرادى. «نە بولدى؟» دەپ شۋلاعان ادامدارعا «ءبىزدىڭ ءلايلىم جانعا شىعارىپ تۇرعان ءانى عوي!» دەپ ءىستىڭ شىن سىرىن اشقىلارى كەلمەي، سوڭدارىنان ەرگەن جۇرتتى جەكىرىپ كەيىن ىسىرىپ تاستايدى. اقبوز ءۇيدىڭ تورىندە قالىڭ كىلەم، جىبەك كورپە توسەلىپ، ساماۋىر بۇرقىلداپ، قىمىز قۇيىلىپ، اپ-ساتتە كۇرت وزگەرىس بولا قالادى. جۇرگەن جەرىندە ءبىزدى جامانداپ جۇرەر دەپ قورىققان كولباي، جانباي ءبىرجاندى قوناق ەتىپ، سىيلاپ، بىرنەشە كۇن قوندىرىپ، ءان سالدىرىپ، ريزا ەتىپ جونەلتەدى. كەتەر كەزدە، جازىقسىز ءبىراز ۇيالتقانى ءۇشىن، ءبىرجان لايلىمگە قاراپ، كەشىرىم سۇراعانداي، شىدەردى قوسپاي، باسقا سوزىندە «قوتىرى» جوق ولەڭ مەن «ءلايلىم شىراق» ءانىن ايتىپ، ونى قىزعا ارناعانىن، قايدا بولسا دا ايتا جۇرگەندە ءار كەزدە ءلايلىمنىڭ سۋرەتى كوز الدىندا بولاتىنىن سەزدىرەدى.

ءلايلىم شىراق،

مەن دە وزىڭدەي جاس ەدىم، جانا تالاپ،

بىرەۋ تاشكەنت بارعاندا الدىرىپ ەم،

قىزىل جىبەك قىرمىزى تورت-بەس قاداق، - دەپ كەلەدى دە:

وزىمە بەر شىدەردى تاۋىپ الساڭ،

ەلۋ تەڭگە بەرەر ەم ءسۇيىنشى الساڭ.

جەردە ءشىرىپ قالسا دا كوزىم كورىپ،

قىرشىن جاسىم قيىلسىن ءبىتىم السام،

ءلايلىم شىراق – اسىل تاسىم،

كولباي، جانباي بىرگە وسكەن زامانداسىم.

كەلگەن جوق كوكتەن پەرى، جەردەن شايتان،

شىدەرىمدى ۇرلاعان قارىنداسىم،

تاۋدان اڭڭان سىلدىراپ مەن ءبىر بۇلاڭ.

قانىس بولسىن، ءجىپ بولسىن نەگە كەرەك،

شىدەرىمنىڭ باعاسى قىرىق قىسىراق...

بۇدان ارتىق ەشنارسە ايتا الماي، ۇستەرىنە اعالارى كىرىپ كەلىپ، اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرا سالادى. العاش ايتىلعان ءاننىڭ كەۋدەسىنە (زاپيەۆ) ۇزاق قايىرما قوسىپ، ءبىرجاننىڭ قۇيقىلجىعان، قۇبىلعان، ەركەلەگەن دىبىستاردى «ويۋلاپ»، اشەكەيلەپ، سىپايىلاپ الىپ بارىپ بىتىرەدى. «ءلايلىم شىراق» ءانىنىڭ بۇلاي بەيبىت كەيىپكە كوشىپ، اياعى «قايىرلى» كەزدەسۋ بولىپ بىتكەنىنە قىزدىڭ اعالارى دا قۋانىپ قالادى. وسىلاي ءبىرجان اندەرىنىڭ ءبىر بەلدىسى – «ءلايلىم شىراق» دۇنيەگە كەلگەن ەكەن.