الاش باردا اتى وشپەيتىن، ۇلتىمىز ۇلىقتايتىن، تۋىندىلارى شاڭ باسىپ ارحيۆتەردە جاتپايتىن تۇلعا – مۇقاعالي ماقاتايەۆ. اقىن شىعارمالارىنىڭ ىشىندەگى زاۋ بيىكتە اۋەلەپ تۇراتىن اندەرىنىڭ ءبىرى – «ەسىڭە مەنى العايسىڭ».
ەڭ قىزىعى وسى «ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ولەڭىنە قانشاما ءان جازىلىپتى. سونىڭ كلاسيكالىق نۇسقاسى ۇلى كومپوزيتور نۇرعيسا تىلەندييەۆتىكى.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ پەن نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ شىعارماشىلىق وداعىنان وتىز شاقى ءان تۋعان. 1975 جىلى اقىن كومپوزيتوردىڭ ۇيىندە ءبىر اي جاتىپ تالاي تۋىندىنىڭ تۇندىگىن تۇرگەن. «داريعا-اي، دومبىرامدى بەرشى ماعان» ولەڭىن مۇقاعالي سوندا جازعان. ال، «ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ءانى اقىن مەن كومپوزيتوردىڭ ەڭ سوڭعى ءانى...
مۇقاعالي مەن نۇرعيسا
«ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ولەڭىنىڭ ءسوزىن الىپ قاراساڭىز جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىن سۋرەتتەگەن. ءبىرىنشى شۋماعىندا ايتادى:
دۇركىرەپ تۇرعان كوكتەمدە،
سىركىرەپ نوسەر توككەندە،
كۇركىرەپ جاتقان بۇلتتى،
نايزاعاي شانشىپ وتكەندە،
ەسىڭە مەنى العايسىڭ...
– كوكتەمدە ەسىڭە ال، دەيدى. ەكىنشى شۋماعىندا:
قازباۋىر بۇلتتار ماڭعاندا،
ورمانعا جازدا بارعاندا،
ارماندا مەنى، ارماندا!
وڭاشا، جالعىز قالعاندا،
ەسىڭە مەنى العايسىڭ...
– جاز كەلدى، جازدا ەسىڭە ال، دەيدى. ءۇشىنشى شۋاماقتا:
قاراشا كەلگەن شاقتاردا،
قىزارىپ تۇرعان باقتاردا
قۋرايلار سىڭسىپ جاتقاندا،
جاپىراق جايراپ جاتقاندا،
ەسىڭە مەنى العايسىڭ...
– كۇز كەلدى، جاپىراق جايراپ جاتقاندا مەنى ۇمىتپا! - دەيدى. سوڭعى شۋماعىندا:
اق ۇلپا جەردى جاپقاندا،
اعاشتار سىرعا تاققاندا،
بوزارىپ اتقان اق تاڭدا،
بوزارىپ تۇرىپ اقپاندا،
ەسىڭە مەنى العايسىڭ!..
– بۇل قىس! مىنە بۇكىل جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى، ءومىردىڭ ءتورت مەزگىلى، وسى كەزدەرى سەن مەنى ۇمىتپاساڭ قالقام، مەن دە سەنى ۇمىتپايمىن دەگەنى، – دەيدى باقىت ءماجيت ۇلى.
مۇقاعاليدىڭ سوزىنە جازىلعان جالپى 86 ءان بار. سول 86 ءاننىڭ ىشىندە حالىقتىڭ جۇرەگىن جاۋلاعانى ساناۋلى. سول ساناۋلى زاۋ بيىكتە اۋەلەپ تۇراتىن اندەردىنىڭ ءبىرى – «ەسىڭە مەنى العايسىڭ».
بۇگىندە مۇقاعالي ماقاتايەۆ تا، ءمادينا ەرالييەۆا دا، وسى ءان دە اڭىزعا اينالدى. تەك وسى اڭىز ءاننىڭ اۆتورى، تولاعاي تالانت يەسى ەلەنا ءابدىxالىقوۆانى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس…
ەلەنا ءابدىxالىقوۆا بۇل ءاندى نە ءبارى 20 جاسىندا جازعان. جاس جۇرەكتەن جاھاندى جاۋلايتىن ءان شىققانىنا اۆتوردىڭ ءوزى اڭ تاڭ. قويىن-قونىشىن كىتاپقا تولتىرىپ، جاتا-جاستانا وقيتىن ەلەنا جاستايىنان قازاق ادەبيەتىنىڭ قۇنارىن بويىنا سىڭىرگەن، قاينار بۇلاعىنان قانىپ ىشكەن قىز. ايتىس الامانىندا تالاي اتوي سالىپ، جىر دودالارىنان جۇلدەسىز كەلگەن كەزى جوق. ال، ساز الەمىنە 17 جاسىندا اياق باستى. العاشقى قادامىنان-اق قورعاسىنداي سالماقتى، التىنداي قىمبات، ءارى جىبەكتەي نازىك ءان تۋدى. ول ءان اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ سوزىنە جازىلعان – «كوزدەرىڭە عاشىقپىن».
ەلەنانىڭ ءسوز قۇدىرەتىن، سەزىم يىرىمدەرىن تامىرشىداي ءدوپ باسىپ، ءدال تاباتىن دارىنىنىڭ ارقاسىندا 1990 جىلى «ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ءانى دۇنيەگە كەلدى.
ءاندى اڭىزعا اينالدىرىپ، حالىققا تانىتقان كومپوزيتور ەلەنا ءابدىxالىقوۆا
ەلەنا ءابدىxالىقوۆا: قىتايداعى قازاقتار دا، موڭعولياداعى قازاقتار دا، تۇركياداعى قازاقتار دا، ءتىپتى تاشكەنتتە، بىشكەكتە حالىقارالىق اقىندار ايتىسى بولعاندا قىرعىز اعايىنداردا ايتقان، وزبەك اعايىندار دا وسى ءاندى ايتادى ەكەن. ماقاتايەۆتىڭ شىعارماسىنىڭ ارقاسىندا، پوەزياسىنىڭ قۇدىرەتىنىڭ ارقاسىندا مەنىڭ دە داڭقىم ءبىراز جەرگە باردى. ءقازىر سول «ەسىڭە مەنى العايسىڭ» مەنىڭ ءبىر ءتولقۇجاتىم سپەتتەس ءان بولىپ قالدى. كەيدە وسى ءاندى مەن جازدىم با، دەگەن سياقتى وي كەلەدى.
قىزىلوردا پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ 2 كۋرسىن ءتامامداپ، جازعى كانيكۋل كەزىندە اۋىلعا باردىم. ءالى ەسىمدە ەرتەرەكتە شىققان ماقاتايەۆتىڭ «سوعادى جۇرەك» دەگەن ەكى تومدىق كىتابى. سول كىتاپتى اشىپ قالسام «ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ولەڭى تۇر. سول ۋاقىتقا دەيىن نەشە مارتە وقىعان بولۋىم كەرەك، ءبىراق ءدال سول كۇنى سونداي ءبىر قاتتى اسەر ەتتى. جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىندە دە مەنى ەسىڭە ال... سول كەزدەگى مەنىڭ جاستىق كۇيىمە، عاشىق كۇيىمە، پاك تازا بولىمىسىما ءدوپ كەلگەندەي بولدى. اقىننىڭ قۇدىرەتتىلىگىنىڭ ءوزى سوندا. مەن مۇقاڭنىڭ وسى ولەڭىن بىردەن دومبىرامدى الىپ، ءوزىم ءان قىلىپ ايتا باستادىم. ءوزىمنىڭ دە جۇرەگىمە اسەر ەتىپ، وتىرعان ورتامدا، جۇرگەن جەرىمدە، اقىندار ايتىسىنا قاتىسىپ جۇرگەن كەزىمدە ايتىستىڭ اراسىندا ايتىپ ءجۇردىم.
مادينا ەرالييەۆا
1994 جىلى قازاقتىڭ كۇمىس كومەي ءانشىسى مادينا ەرالييەۆا قىزىلورداعا كەلگەن كەزىندە مەنى جولىقتىرىپ، ءبىر وتىرىستاردا بىرگە بولعان كەزىمىزدە مەننەن سۇرادى. – وسىنداي ءبىر ادەمى ءان ەستىپ ءجۇر ەدىم، كىمنىڭ ءانى دەپ جۇرسەم سول ءوز سىڭىلىمدىكى ەكەن. ماعان رۇقسات بەرسەڭ قايتەدى، مەن ورىندايىن، - دەپ سۇرادى. سودان الماتىعا بارعان ءبىر ساپارىمدا سول كىسىنىڭ ۇيىندە بولىپ، ءبىر ءتۇن وتىرىپ، مەن دومبىرامەن، ول كىسى سىرنايىمەن ەكەۋىمىز قوسىلىپ قوس داۋىستا تاڭ اتقانشا وسى ءاندى ايتتىق. وتەگەن سپانوۆ دەگەن اعامىز بولدى، قاراپايىم وقىماعان ءبىز سياقتى تالانتتاردىڭ شىعارمالارىن جيناقتاپ، نوتاعا ءتۇسىرىپ جۇرەتىن. سول كىسىگە وسى ءاننىڭ نوتاسىن ءتۇسىرتىپ الدىم. كەيىن سول ءان مادينا ەرالييەۆانىڭ ورىنداۋىندا جارقىراپ بۇكىل قازاقتىڭ قۇلاعىنا، التى الاشقا سىڭعىرلاپ جەتتى. وعان دەيىن دە بۇل ءاندى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ماقپال ءجۇنىسوۆا دومبىرامەن ايتىپ، ەفيرگە شىعارىپ، بارلىق كونسەرتتەرىندە ورىنداپ جۇرەتىن، ءالى كۇنىگە ول كىسىنىڭ رەپەرتۋارىندا بار.
«ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ولەڭىنە جيرماشاقتى ءان جازىلعان دەسەم ارتىق ايتقان ەمەس. ءبىراق سونىڭ ىشىندە مەنىڭ ءانىم بۇكىل حالىققا تانىلدى. وعان سەبەپ: بىرىنشىدەن؛ اقىننىڭ ىشكى ىرعاعىن ءدوپ باسا بىلگەنىمنەن، ەكىنشىدەن؛ ونى كەزىندە مادينا سياقتى جارىق جۇلدىز ورىنداعانىنان دەپ تۇسىنەمىن. مۇقاعاليدىڭ تىلىمەن ايتقاندا؛ ...كۇپى كيگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭىن، شەكپەن جاۋىپ، وزىنە قايتاراعانى سيىقتى مۇقاعاليدىڭ وسىنداي كەرەمەت ولەڭىن مەن تەك كىشكەنتاي اشەكەي سالىپ، حالىققا قايتادان ءبىر كورسەتكەن عانا ەڭبەگىم بار...
"مۇقاعالي ماقاتايەۆ «ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ولەڭىن 1975 جىلى ومىردەن وزار شاعى تاياعانىن ءبىلىپ، ارتىمداعى ۇرپاعىم، حالقىم ۇمىتپاي، ەسىنە الىپ ءجۇرسىن دەپ جازعان سەكىلدى" - دەيدى م.ماقاتايەۆتىڭ كەلىنى باقىتگۇل ايداروۆا.
6alash ۇسىنادى
