كەنشەننىڭ كوك توبەسى
ەرتىس وزەنى
تارلان تاريحتىڭ كون تىستى داپتەرىندەي ءور التايدىڭ ءار پاراعى اسەرلى اڭگىمە ەمەسپە… سونىڭ ءبىر پاراسى دانا كوكىرەك كەنشەن توكىرەگىندە ءوربيدى…
– شامامەن، 1878-جىلدىڭ كۇزى ەكەن-دەيدى. وسى اڭگىمەنى ماعان بايان ەتكەن ءقۇرمانشارىپ اقساقال.
ەل جايلاۋدان قوتارىلا كوشىپ، قازىرگى كونە كوكتوعايدىڭ ماڭىنداعى ساربۇلاققا كەرەگە جايعان. شەلدەنە تويىنعان ءتورت تۇلىكتىڭ الدى جۋساپ، ارتى بەتەگە مەن جۋساندى سامارقاۋ جۇلىپ بايىزداپ جاتقان كەشكى ءبىر شاقتا كەنشەن، اۋىلدىڭ سەركەلەرىن ەرتىپ سوناۋ تۇرعان كوك توبەگە تارتادى…
كوكتوعاي كەن قالاشىعى
ءبىر تۇيىر تاسىنادەيىن تەمىر قۇرامدى كەنىشتى دالا ەرتىستىڭ سارىلىن تىڭداپ، كوسىلىپ جاتتى. بىرىنەن ءبىرى بيىك قازيەك التاي تاۋلارىنا ۇزاق قاراپ، جەڭىل كۇرسىنگەن كەنشەن داۋىستاي ءسوز باستادى:
– اۋ، جاماعات، اللا ماعان ايان بەردى. كەلەسى جىلدىڭ قىسىندا ءدام-تۇزىم تاۋسىلار. قارىزعا العان ولشەۋلى عۇمىردىڭ جەتەر كومبەسى تايادى بىلەم. ەل-جۇرتىم، سەندەرگە ايتار وسيەتىم، مىناۋ ءبىر اللانىڭ نۇرى ۇيىعان توبە ەكەن، مەن باقيلىق بولعاندا، قيىندىق بولار. سۇيتسە دە وسىندا اكەلىپ جەرلەڭدەر-دەپ توڭىرەگىنە باجالاي قاراپ ءسوز تىرگىنىن تارتقان.
– اۋ، "سۋ جىرعىش ءپىرىم، ءتۇس تۇلكنىڭ بوعى "دەگەن. وزىڭدى وكپەگە قيساق ولىمگە قالاي قيامىز؟ جاقسى مىڭ جاساسا دا، ونىڭ عۇمىرىنا وزىنەن بۇرىن حالقى تويمايدى-دەپ توپ ىشىنەن ءبىر كاريا سۋىرلا ءتىل قاتتى.
ونگەسى ءۇنسىز قالدى…
حالقىمەن حوشتاسىپ وتىرعان بۇل كىسى، التاي بەتىندە اتى اڭىزعا اينالعان، ساحارانىڭ مەكتەپ كورمەگەن عالىمى، التايداعى العاشقى توعانداردى جوبالاپ الۋشى، سۋ ينجەنەرى، كەرەيدىڭ شەرۋشى رۋىنان شىققان كەنشەن قياقباي ۇلى ەدى.
يا، اللا ەشكىمدى بەكەر جاراتپاق ەمەس. ال، سۇيگەن قۇلىنا ىقىلاسى ەرەن بولماق. كەنشەن ايتقانىنداي، كەلەسى 1879-جىلدىڭ اقپان ايىندا ۇلىڭگىر وزەنى بويىنداعى شاكۇرتى دەگەن ەلدى مەكەندە قايتىس بولادى. قىس قاتتى، قار قالىڭ ەدى. سولاي بولسا دا، جينالعان ەل كەنشەننىڭ وسيەتى بويىنشا، ارقالى ات-اتانمەن قار بۇزىپ جول اشىپ، كوكتوعايداعى سول ايتقان كوك توبەگە جەرلەيدى. كەنشەن وسى توبەگە قويىلعان تۇڭعىش ادام ەكەن. وسىدان كەيىن كوپ ادام جەرلەنەدى. قۇلازىپ جاتقان كوكتوبە ۇلكەن قابىرلىققا اينالادى…
كەننىڭ 1970 -جىلدارداعى بەينەسى
ارادا 70 جىل وتكەنسوڭ، كەنشەن جاتقان كوك توبەدەن كەن بايقالدى… الەم گەۋلەكتورى كوز ءسوزىپ جۇرگەن كەنشتى توبەنى 1954-جىلى جۇڭگو سۆەت وداعىمەن بىرىگىپ اشاتىن بولدى دا، كوكتوبەگە كەنشەن باستاپ جانتايعان جۇزدەگەن ارۋاقتىڭ سۇيەگى جاقىن ماڭداعى ساربۇلاققا كوشىرىلدى.
كەندە اۋەلى قازاقتار ىستەگەن
بۇل كۇندە ءبىر شۇڭقىردان 81 ءبىر ءتۇرلى كەن بايلىعى شىعىپ، الەمدە 3-ورىندى يەلەپ تۇرعان كوكتوعاي كەنىن، كەنشەن قياقباي ۇلى ەش اسپاپسىز قالاي بىلگەن؟ ءبىلىپ عانا قويماي، الىستى بولجاپ، قازاعىم، ۇرپاعىم يە بولسىن دەگەن ارمان، مۇراتپەن ءوزىن ۇستىنە جەرلەتكەن قايران بابانىڭ قادىرىنە جەتە الدىق پا دەگەن ساۋال مازالاي بەرەدى…
كەننىڭ قازىرگى بەينەسى
ەڭ وكىنشتىسى، تۇرىمتاي تۇسىنا تارتقان ءدال سول زاماندا، كوك توبەدەن كوپ سۇيەكتى كوشىرگەندە كەنشەن بابانىڭ باسىنا ناقتىلى بەلگى قويىلماى قالعاندىقتان، عالىمنىڭ جاتقان جەرى دە كۇنى بۇگىن جۇمباق بولىپ قالا بەرگەنى…
ال، كوك توبەدەن شاڭىراق كوتەرگەن كوكتوعاي كەنى ارقىلى جۇڭگو سۆەت وداعىنان العان، ميلليارتتاعانن قارىزىن قايتارعانى ارحيۆ بەتتەرىندە جازۋلى تۇر… كەن كۇنى بۇگىن جۇمىس ىستەپ تۇر. ءبىراق، جۇڭگو جازعان كەن تاريحىندا كەنشەننىڭ اتى مۇلدەم جوق. جازبايدى دا. . .
قۋانىش ءىلياس ۇلى
Arqau . kz
