كەيكى باتىر كوسەمبايۇلىنان قالعان جالعىز مۇلىك كەبەجە تۋرالى وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ارقالىق قالاسىنداعى دالا ولكەسى تاريحى وبلىستىق مۇراجاي باسشىسى گۇلبانۋ ەلتەبايەۆا ەكەۋمىز امانكەلدى اۋدانىنىڭ قاراسۋ اۋىلىندا تۇراتىن تىل جانە ەڭبەك ارداگەرى نۇرالى ەربوسىنوۆتان ەستىگەن ەدىك. 80-گە كەلىپ قالعان ۇلكەن كىسى ناۋقاستانىپ جاتقانىنا قاراماستان كەبەجەنى وسى ۋاقىتقا دەيىن قالاي ساقتاپ كەلگەنى تۋرالى ايتىپ بەردى.
– ءبىزدىڭ ءۇي 1920 جىلى سارىتورعايدا، باشكە دەگەن قىستاقتا وتىرعاندا، − دەپ باستادى اڭگىمەسىن نۇرالى اتامىز. – ءتۇس اۋا كەيكى جانە ايەلى اقجان، ءىنىسى شۇبار، اتقوسشىسى تاتار جىگىت تورتەۋى ارىپ-اشىپ، جاياۋلاپ ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپتى. باتىر اكەممەن دوسجار ەكەن. كەيكى: «ەربوسىن، ءبىزدىڭ اربامىز باتپاققا باتىپ، ءبىر دوڭعالاعى سىنىپ قالدى. اتىم تارتا المادى. سەن ەكى اتان وگىزىڭمەن الىپ كەلۋگە كومەكتەس. اربانىڭ ۇستىندە ازىق-تۇلىك سالعان كەبەجەمىز بار ەدى» دەپتى. ءسويتىپ، كەيكى، شۇبار، تاتار جىگىتى مەنىڭ اكەم تورتەۋى بارىپ، اربانىڭ سىنعان دوڭگەلەگىن قىلارقانمەن شاندىپ بايلاپ، ەكى وگىزبەن سۇيرەپ الىپ كەلگەن ەكەن. كەيكىلەر ءبىزدىڭ ۇيدە ءبىر كۇن قونىپ، كەلەسى كۇنى سالت اتپەن جىلانشىق جاققا كەتىپ قالىپتى. كەيكى باتىر ارباسى مەن كەبەجەسىن اكەمە تاپسىرىپ: – قايتا كەلىپ جاتسام، ءوز قولىڭنان الارمىن. بولماسا بۇلار سەندە بولسىن، – دەپتى. كەبەجە سول كۇيى ءبىزدىڭ ۇيدە قالىپ كەتكەن.
1963 جىلى بۇل جادىگەردى جازۋشى اقان نۇرمانوۆ ىزدەپ كەلىپ كورىپتى. تەگى كەيكى باتىر جايلى «قۇلاننىڭ اجالى» اتتى رومانىن جازۋ ءۇشىن دەرەك جيناپ جۇرسە كەرەك. جازۋشى نۇرالى ەربوسىنوۆتىڭ ۇيىندە ءۇش كۇن بولىپ، سارىتورعاي، قاراتورعاي، دابەي بويىن ارالايدى. كەتەرىندە: «نۇرالى، بۇل كەبەجە تاريحي دۇنيە عوي. مۇقيات ساقتا! اللا قالاسا، ءبىر كەلگەندە ءوزىم الىپ كەتەرمىن»، دەيدى. ءبىراق قايتا جۇزدەسۋدىڭ ءساتى تۇسپەيدى.
بۇگىنگى تاڭدا كەيكى باتىردان قالعان تاريحي جادىگەر مۇراجايدىڭ «1916 جىل.تورعايداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس» ەكسپوزيسيالىق زالىنا قويىلعان. اعاشتان ءتۇيىن تۇيگەن حاس شەبەردىڭ قولىنان شىققانى كورىنىپ تۇر. ەكى ەسىگى، استىندا تارتپاسى بار. تارتپاسىنىڭ بەتىنە «1916» دەگەن جازۋ ويىپ جازىلىپ، مۇيىزدەن تۇتقا ورناتىلعان. كەبەجە العاشىندا قىزىل جوسامەن، بەرتىندە جاسىل ءتۇستى سىرمەن بويالعان. تۇلا بويى ءساندى ورنەكپەن بادىزدەلگەن. كەبەجەنىڭ ءىشى ەكى بولىككە بولىنگەن. بيىكتىگى – 81 سم، ۇزىندىعى –53 سم، ەنى –39 سم.
بەكەن قايرات ۇلى
سۋرەتتى تۇسىرگەن سەيىتقالي كامالوۆ
