اشاماي — بالانى اتقا مىنۋگە ۇيرەتۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ەردىڭ قاراپايىم ءتۇرى. اشامايدىڭ ەر سياقتى ەكى قاسى (الدىڭعى جانە ارتقى)، ەكى قاپتالى، وقپانى بولادى. ۇزەڭگىنىڭ ورنىنا تەپكىشەك قولدانىلادى. تەپكىشەك تەبىنگىگە جاپسىرا تىگىلگەن، شاعىن كيىز قورجىن. ءساندى بولۋ ءۇشىن ونىڭ بەتى كەستەلەنىپ، شۇبەرەكپەن استارلانادى. اشامايدىڭ تاعى ءبىر قۇرامدى بولىگى — قولتىرماش، اشامايدىڭ الدىڭعى، ارتقى قاسىنا بالا قولتىعىنىڭ استىنان بايلايتىن اعاش. قازاقتا بالا ءۇش جاسقا تولىسىمەن، اتقا اشاماي سالىپ، مىنگىزىپ ۇيرەتە باستايدى. تۇيەگە، جىلقىعا جۇك ارتۋعا پايدالانىلاتىن ىڭىرشاقتى دا كەيدە "اشاماي" دەپ اتايدى.
اشاماي — نار جانە قوسپاق تۇيەلەر ەرتتەلەتىن اعاشتان جاسالعان ىڭىرشاق ءتارىزدى ابزەل. تۇيەنىڭ جالعىز وركەشىنە اۋىرلىق تۇسپەس ءۇشىن قومىنىڭ ۇستىنە سالادى. ونى سوم اعاشتان جاسايدى: ءتورت جاقتاۋ دايىنداپ، ونى وڭ، سولدى ەتىپ باسىن بىر-بىرىنە قاشاپ، ەكى-ەكىدەن ايقاستىرادى دا، ولاردىڭ اراسىنا ءتورت شاباقتى كولدەنەڭىنەن وتكىزىپ قويادى. شاباقتارى ۇزىنداۋ، جارتى قۇلاشتاي، ياعني نار تۇيەنىڭ وركەشىنىڭ ۇزىندىعىمەن شامالاس بولادى. ناردىڭ ارقاسىنا قوندىرعان كەزدە اشامايدىڭ القىمى جازشىڭ ەكى شاباعىن قابا وتىرىپ، ەركەشتىڭ ۇشىنا تيمەي، ەردىڭ وقپانى تارىزدەنىپ اشىق تۇرادى. ارتىلعان جۇكتىڭ سالماعى اشامايعا، ونىڭ اۋىرتپالىعى جازىنىڭ شىبىعىنا، ونداعى سالماق جابدىقپەن كالىڭداتىلعان كۇيدە تۇيەنىڭ جونىنا كولبەي ءتۇسىپ، تەگىس ءبولىنىپ، ارقاعا اۋىرتپالىق تۇسىرمەيدى، جارالامايدى.
اشامايعا مىنگىزۋ
اشامايعا مىنگىزۋ (سالت). بالانىڭ سانا-سەزىمىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن جاسالاتىن تاربيەلاك سالتتىڭ ءبىرى – وسى اشامايعا مىنگىزۋ بولىپ تابىلادى. جاس بالا ەسى كىرىپ، 6-7 جاسقا كەلگەن سوڭ وعان جەكە تاي اتاپ، اشاماي ىستەتىپ قامشى ءورىپ "سەن ازامات بولدىڭ" دەگەن سەنىم ۇيالاتىپ، ۇيرەتىلگەن جۋاس تايعا اسەم اشاماي ەرتتەپ مىنگىزىپ، جۇرگىزەدى. بۇل بالانىڭ كوڭىلىن وسىرەدى، باسقا بالالار الدىندا مەرەيى كوتەرىلىپ، ماقتانىش سەزىمدە بولادى، تەز ەسەيەدى. ونى ەڭبەككە ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ۇلتتىق ادىستەمەلىك جولدارىنىڭ ءبىرى – وسى اشامايعا مىنگىزۋ ارقىلى كورىنەدى. وسىنداي قۋانىشتى ساتتە اقساقالدى اتاسى بالاسىنا: ال، اق تىلەك، اق تىلەك، اتقا توقىم سال بىلەك، اتقا دا جاقسى شابا ءبىل، جاسىڭنان مالدى باعا ءبىل، ونەگە، ونەر تابا ءبىل، ايماعىڭا جاعا ءبىل، اتقا ءمىندىڭ، اقجول بولسىن – نەمەسە: اسقار-اسقار تاۋدان ءوت، اعىنى قاتتى سۋدان ءوت. يت تۇمسىعى باتپايتىن، ىرگەسى بيىك نۋدان ءوت. ايدىن-شالقار كولدەن ءوتىپ، جەتى قىلىم ەلدەن ءوت. قۇس قاناتىن تالدىرعان، قۋ مەكيەن شولدەن ءوت! جولسىز جەردە جول باستا، جاۋگەرلىك بولسا قول باستا. سايگۇلىگىڭ ساي بولسىن، تىلەگىم وسى ءاۋ باستا ءاۋمين، – دەپ باتا بەرىلگەن سوڭ، بالانىڭ قولىنا اتتىڭ تىزگىنىن، وڭ قولىنا قامشى ۇستاتادى، انالار شاشۋ شاشىپ، تىلەكتەر ايتادى. بالانى اتقا مىنگىزگەسىن جىگىت اتتى ەرتتەپ، كورشى-كولاڭ، اۋىلدى ارالاتادى. ەسىگىنىڭ الدىنا اشامايعا مىنگىزۋ ءراسىمىن وتكىزگەن بالاعا كەلگەن ءۇيدىڭ ءبارى شاشۋ شاشىپ، بالانىڭ كيىمىنە ۇكى، شاشاق، تەڭگە، مونشاق قادايدى. "بالا شارشادى-اۋ" دەگەن كەزدە ءۇستى-باسى الەم-جالەمگە، اشەكەيگە تولىپ اۋىلعا قايتىپ ورالادى. سول كۇنى مال سويىلىپ، ات شاپتىرىلىپ، توي جاسالادى. اشامايعا بالانى مىنگىزىپ، اتتىڭ باسىن جەتەكتەگەن جىگىتكە، باتا بەرگەن اقساقالعا اكە-شەشەسى سىيلىق بەرەدى. بىرتە-بىرتە اتپەن بالانىڭ ءوزى جۇرەدى، بىر-ەكى كۇننەن سوڭ اياعىن بايلامايدى، سونىمەن ءبىر جەتى ىشىندە اشامايدى تاستاپ ەرگە وتىرادى. بايلار اشامايعا مىنگەن بالالارىن كوشتىڭ الدىنان سالتاناتپەن جۇرگىزگەن.
6alash ۇسىنادى
