جۇيرىك سىنى: كۇڭگەيباي تىشاباي ۇلىنىڭ ۇلگىسى

شىن جۇيرىكتىڭ ءۇش شوقىسى بولادى

جۇيرىكتىڭ دەنە ءبىتىمى سۇلۋ بولمايدى، ولپى-سولپى، قاراپايىم كەلەدى. حاس جۇيرىكتى سىنشى عانا بىلەدى.

جىلقىنى جۇتقىنشاعىنان قاتتىراق قىسىپ ۇستاپ، بايقاساڭىز، شابان جىلقى باسىن ىشىنە تارتادى. جۇيرىك بولاتىن جىلقى الدىنا قاراي سوزىلىپ بوسايدى.

جىلقىنىڭ كەكىلىن بايلايتىن توبە سۇيەگىنەن شوقتىققا دەيىن، شوقتىقتان بەلدەمەگە دەيىن، بەلدەمەدەن ساۋىردىڭ تومپاعىنا دەيىنگى ارالىق بىردەي بولسا، بۇل ناعىز تۇلپاردىڭ بەلگىسى. بۇنى «جۇيرىكتىڭ ءۇش شوقىسى» دەپ اتايدى.

جىلقىنىڭ تۇياعىنا قاراپ ونىڭ قۋاتىن بايقاۋعا بولادى. اتاپ ايتقاندا، ءمۇيىزى قالىڭ، وكشە جاعى بيىك بولسا، بۇل كۇشى مول جىلقى. مۇنداي جىلقىنى كوكپارعا سالعان دۇرىس. تۇياعى جۇقا ءارى تاعالىق قاراتىرناعى بولىمسىز (شامالى) جىلقىنىڭ اياعى ءالسىز بولادى. ال جۇيرىك اتتىڭ تۇياعى قۇلاننىڭ تۇياعى سياقتى قاتتى ءارى ادەمى، تاعالىق قاراتىرناعى وتكىر كەلەدى. بۇنداي جىلقىنىڭ تابان-تۇياعى قىزبايدى، اياق تاستاسى وتە جىلدام بولادى.

بۇقار جىراۋدىڭ: «جال-قۇيرىعى قابا دەپ، جابىدان ايعىر سالماڭىز، جاۋعا مىنەر ات تۋماس...» - دەگەن ءسوزى بار. وسى ورايدا، جۇيرىك جىلقىنىڭ دا جال-قۇيرىعى قابا ەمەس، جىبەك سياقتى جۇمساق، بىرتەكتى بولعانى ابزال.

جىلقى مالى قالاي جاراتىلسا، سولاي شابادى. مىسالى، جىلقىعا ەر سالعاندا قاپتالىنان كەيىنگى ارتىنا قاراي ساۋىر-جايا جاعى بيىكتەۋ كورىنسە ءارى الدىڭعى كەۋدە ءبىتىمى ەڭكىش تارتىپ تۇرسا، بۇل ورگە شاباتىن جۇيرىك دەپ ەسەپتەلەدى. ال شوقتىعى شوبىرايىپ تۇرسا، بۇل ەڭىسكە جاقسى شاباتىن جىلقى بولعانى.

الامان شابىسقا ىڭعايلى جىلقىنى ءبىلۋ ءۇشىن ونىڭ شابىسىن  كورۋ كەرەك. مىسالى، شاپقاندا باۋىرى جەر سىزىپ، اياعىن قايشىلاپ تومەن تاستاپ وتىرسا، بۇل ۇزاق شاباتىن جۇيرىكتىڭ نىشانى. اياعىن تومەننەن جيىپ شاپقان جىلقى ەشقاشان شارشامايدى.

ءتىسى تىعىز، شوبىرلاي بىتكەن ءارى شاعىن بولسا، بۇل جۇيرىك جىلقى بولماعانى. ءتىسى تاتتانعان ءىرى جانە تويپىلداۋ بىتسە، بۇل شابىستى جىلقى. سونداي-اق كەميەك جىلقى دەگەن بولادى. بۇل، ناقتىراق ايتقاندا، جىلقىنىڭ ءشوپجۇلار ماڭداي تىستەرى بىر-بىرىنە سايكەس ەمەس دەگەن ءسوز. جوعارى جاعى ارتىقتاۋ شىعىپ تۇرادى. باپتالعان جۇيرىكتى بايگەدەن كەيىن بوساتپاي تۇرىپ تىسىنە قاراۋ كەرەك. سەبەبى، اتتىڭ اياعىنا نۇقسان (اقاۋ) تۇسكەن جاعدايدى ءتىسى ارقىلى بىلۋگە بولادى. اياعىنا قان ۇيىعان اتتىڭ ءتىسىنىڭ ءتۇسى وزگەشە بولادى. ءدال وسى ساتتە جۇيرىكتى قانداۋىرلاپ ەمدەگەن دۇرىس.

جۇيرىك اتتىڭ مىنەزى وتە كەڭ، جۋاس كەلەدى. استىنان ءوتىپ جاتساڭ دا ءىش جيمايدى. كوپتەگەن جۇيرىك يەسىنىڭ ىمىن، ايتقانىن سەزەدى. ات يەسى «جات» دەسە، جاتادى. بۇل دا جۇيرىكتىڭ اقىلدى ادامعا ۇقساستىعى. جۇيرىك سەزىمتال، قاعىلەز جانۋار بولعاندىقتان، ونى بوس قويادى. 

جۇيرىك ەركىن جۇرگەندى ۇناتادى. قاشىپ، ۇركىپ، تەرىس مىنەز كورسەتپەيدى. يەسىن دالاعا تاستاپ كەتپەيدى. جۇيرىك بولار قۇلىن جەلىدە سىلەيىپ، قوزعالىسسىز تۇرادى. بۇل مىنەز دە توزىمدىلىككە سايادى.

شىن جۇيرىكتىڭ دەنە ءبىتىمى مەن كوز جانارىنا قاراپ تانۋعا بولادى. كوزىنىڭ اعى كوپ بولسا، قايراتتى، باسى كىشكەنتاي، قوي مويىن، ءتورت تۇياعى تەڭ بىتسە، جۇيرىك كەلەدى. نەمەسە جايىلسا جەلدەپ جايىلاتىن، سۋ ىشسە، سۋدىڭ تۇنىعىن قۋالاپ، اعىستى ورلەي ىشەتىن، وتتاسا، كوكقۇراقتى قوماعايلانا قاربىتىپ، ءدال تۇپتەن قاۋىپ وراتىن، جەتەكتەسەڭ، بوتاداي ەلپىلدەپ سوڭىڭنان ەرەتىن جەتەكشىل مىنەزىن، مىنسەڭ، تاقىمىڭنان كوڭىل-كۇيىڭدى تانىپ، لىپىل وتىراتىن، ءسۇرىنىپ-قابىنىپ اپىراقتامايتىن، جار استىنان جالپ ەتىپ جاپالاق كوتەرىلسە دە سەلت ەتىپ، سىر بەرمەيتىن قاسيەتى بولادى.

جاقسى جىلقىنىڭ بويىنان قۇمارتىپ قارايتىن بەلگىلەرى:  ومىرتقاسى شىعىڭقى بىتەدى، كەڭ تىنىستى، ساعاقتى بولىپ كەلەدى، تۇسارلىعىنان ادىرايا كورىنەتىن جۋان ءسىڭىردى وڭاي اڭعارۋعا بولادى، تومارداي بولىپ بىتكەن شوقتىعى دا كوزگە بىردەن تۇسەدى، تۇتاسا بىتكەن كەڭ كەۋدەسى سيراعىن قىسقا سياقتى كورسەتەدى. كۇرەك ءتىس قاتارى مەن ازۋ ءتىس قاتارىنىڭ اراسىنداعى كەتىك الشاق بولسا، ول دا جاقسى قاسيەتتىڭ ءبىر نىشانى. سونداي-اق كۇندىك جەرگە تالماي شاباتىن جۇيرىكتىڭ بەلگىسى: ساۋىرىنداعى جالپاق التى ومىرتقا شەمىرشەكسىز قۇيماسۇيەك بولىپ بىتەدى.

بەكەن قايرات ۇلى

ەگەمەن قازاقستاننان الىندى