ايتىس اقىنى، جىر سۇلەيى -سىماعۇل قالي ۇلى

جىر سۇلەيى -سىماعۇل

اقىننىڭ ءوز اۋەنىنە سالىپ ورىنداعان
قاناتبەك زايتوللا ۇلى

وسى زامان ايتىس ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، داڭسالى ايتىس اقىنى-سىماعۇل قالي ۇلى.
سىماعۇل قالي ۇلى 1900-جىلى سانجى وبلىسىنىڭ ماناس اۋدانىندا كەدەي مالشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى قالي تۇرمىسى تاپشى كەدەي بولعانىمەن ەر جۇرەك، ىسكە شوگەل ادام بولعان. ال، شەشەسى دە وقىماعان ادام بولعانىمەن، حالىقتىق قيسا-داستانداردى جاتقا ايتا بىلەتىن كوز قاراقتى كىسى بولعان. وسىنداي اتا-انانىڭ ماپەلەۋىندە وسكەن سىماعۇل 14 جاستان باستاپ قولىنا دومبىرا الىپ، زورلىقشىل باي-ماناپتارعا قارسى ولەڭ شىعارۋمەن ونەرساپارىنا قادام باسادى.
اقىننىڭ ازاتتىقتان بۇرىنعى ءومىرى ءجايلى دەرەكتەر تولىق ەستەلىككە الىنباپتى.
سىماعۇل قالي ۇلى 1951-جىلداردان باستاپ قوعامدىق قىزىمەتتەرگە ارالاسىپ، پارتيانىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ سوسياليستىك جاڭا زاماندى جىرلاپ ءوتتى.
سىماعۇل اقىن 1953-جىلدان 1956-جىلعا دەيىن كوكتوعاي اۋدانىندا اۋىل باستىعى مىندەتىن اتقارادى. 1956-جىلدان 1965-جىلعا دەيىن كوكتوعاي، بۋىرشىن، التاي اۋداندارىندا مادەنيەت قىزىمەتكەرى بولىپ ىستەيدى. اقىن شينجياڭ ۇيعىر اۆتونوميالى رايوندىق ءتورت كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبىلىستىق ساياسي كەڭەستىڭ جوراسى قاتارلى مىندەتتەر وتەدى. جۇڭگو جازۋشىلارقوعامى شينجياڭ بولىمشە قوعامىنىڭ مۇشەسى بولعان.
ول 1979-جىلى جەلتوقساننىڭ 24-كۇنى التاي قالاسىنىڭ الاعاق اۋىلىندا دۇنيەدەن وتكەن.
سىماعۇل قالي ۇلى ازاتتىقتىڭ الدىندا دا تالاي ايتىسقا قاتىناسقان. سولاردىڭ ءبىرى 1932-جىلى ءشارپقاننىڭ اۋىلىندا نەشە كۇنگە جالعاسقان «باتەشپەن ايتىسى» . ايتۋلى اقىن ازاتتىقتان كەيىن التاي ايماقتىق جانە ىلە وبىلىستىق اقىندار ايتىسىنىڭ باس ايتىسكەرى قاتارىندا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ايتىس ساحىناسىنان تۇسپەگەن. اقىندىق ومىرىندە جالپى 23 مايدان ايتىس جاساعان. وسى ايتىستاردىڭ باستىلارى: «سىماعۇل مەن باتەشتىڭ ايتىسى»، «سىماعۇل مەن كۇمىسجاننىڭ ايتىسى»، «سىماعۇلمەن بۋرىلقاننىڭ ايتىسى»، «سىماعۇل مەن ەرعاليدىڭ ايتىسى»، «سىماعۇل مەن ءمۇتالىپتىڭ ايتىسى» قاتارلىلار.
سىماعۇل اقىننىڭ ەل ىشىنە كەڭىنەن تاراعان ولەڭىنىڭ ءبىرى «سالەمەت جۇرسىڭدەرمە قاراقتارىم» دەپ باستالاتىن ولەڭى. 1979-جىلى شىلدە ايىندا، التاي ايماعىنىڭ 3-كەزەكتى اقىندار ايتىسى بۋىرشىن اۋدانىنىڭ قاناس كولى جاعاسىندا وتكىزىلەتىن بولىپ، ءار قايسى ورىننان كەلگەن اقىن-ونەرپازدار بۋىرشىن اۋدانىنىڭ اۋدان قالاشىعىنا جينالادى. مىنە وسى ساپاردا اتاقتى سماعۇل اقىننىڭ جۇرەك ناۋقاسى ۇستاپ بۋىرشىن اۋدانىنىڭ حالىق دوقتىرحاناسىندا جاتقانىن، دوقتىرلاردىڭ اقىنعا «قاناستىڭ جولى كۇدىر، دەنساۋلىق جاعدايىڭىز كەلمەيدى، جەمەنەيگە قايتىپ كەتىڭىز» دەگەن تالاپ قويعانىن ەستىپ، ءار وڭىردەن كەلگەن اقىن-ونەرپازدار جينالىپ بارىپ اقىنعا سالەمدەسىپ، كوڭىلىن سۇرايدى. وسى جولى اقىننىڭ كوڭىلىن سۇراپ بارعان الپىسقا تارتا ونەرپازدىڭ ورتاسىنان، باستاپ بارعان باسشىلاردىڭ جانە كوپتىڭ تالابىمەن اقىن قۇرمانبەك زەيتىنعازى ۇلى كەيىن «سىماعۇل اقىنعا سالەم» دەگەن اتپەن تاراعان ولەڭىن ايتادى. سوندا كوپتىڭ كوڭىل اۋانىن اڭعارعان، ءارى الدىندا اعىل-تەگىل اقتارىلعان جاس اقىنعا كوڭىلى اۋعان قارت اقىن-سىماعۇل قالي ۇلى بىلاي تولعاعان ەكەن:

سالەمەت كەلدىڭدەرمە، قاراقتارىم،
وتىرسىڭ «نە ايتار» دەپ قاراپ ءبارىڭ.
كوزىمنىڭ كوبەلەگى سەندەرسىڭدەر،
ءبىرىڭ جال، ءبىرىڭ قۇيىرىق قاناتتارىم.
قۇلپىرىپ تۇگى سىنباس جاناتتارىم،
ءسۇزىلىپ ءوڭى كەتپەس ماناتتارىم.
ورىمدەي وزدەرىڭنەن سالەم السام،
كۇلىمدەپ اشىلادى قاباقتارىم.
اتالىق اق نيەتتەن جىر ارنايىن،
الىڭدار كوڭىلىڭنىڭ جاراتقانىن.
بوي بەرمەي كارىلىككە كەلىپ ەدىم،
كەزەڭگە سەكسەن دەگەن تاعى اتتادىم.
اسىعىس جالعىز كۇندە «كولىك» كەلسە،
ارتىما قاراتا ما ساعاتتارىڭ؟ !
سامعاڭدار پارتيانىڭ باستاۋىندا،
الدىڭدا گۇل جايناعان قاناستارىڭ.
بايگەڭدە ۇلى ءدۇبىر تىزگىن بەرمەي،
ارماندا قالىپ باراد كارى اتتارىڭ.
شاڭ كورگەن تاي كۇنىنەن تارلان ەدىم،
تىقىرشىپ توقتاتبايدى-اۋ تاعاتتارىم!
جالىندى وزدەرىڭدەي جاستىق شاقتا،
تالايدى مەن دە اۋىزىما قاراتقامىن.
جينالعان قىز-بوزبالا قىزىق كەشتە،
دۇنيە-اي، بىلمەۋشى ەدىك تاڭ اتقانىن.
ۇرپاقتىڭ كەرەگىنە جاراسىن دەپ،
مارجانىن اسىل ءسوزدىڭ ساباقتادىم.
تىڭداعان تالاي جىردى ەل-جۇرتىما،
جالعاسىن وسى ولەڭنىڭ تارات ءبارىڭ.
شىراعىم، دوبىراڭدى ال، باتام وسى-