قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعى تىلىمىزدەگى اتاۋلاردىڭ مولدىعىنان كورىنەدى. اسىرەسە، قازاقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنىڭ نەگىزى بولعان ءتورت تۇلىككە قاتىستى اتاۋلار ەرەكشە كوپ. مالدىڭ تۇرىنە، تۇسىنە، جاسىنا جانە باستى ەرەكشەلىگىنە، مىنەزىنە قاراپ ءار ءتۇرلى اتاعان حالقىمىز «ءتورت تۇلىك اتاۋلارىن» بىزگە مۇرا ەتىپ قالدىردى. الايدا، ءداۋىر وزگەرىپ، ءتورت تۇلىك مالدىڭ قازاق تۇرمىسىنداعى ورىنى تومەندەگەن سايىن، تىلدىك قولدانسىمىزداعى اتاۋلارىمىز دا ازايىپ بارادى. بۇزاۋدى سيردىڭ بالاسى دەپ اتايىن ۇرپاق وسكەلى كونە اتاۋلارىمىز دا كوكەيمىزدەن كوتەرىلىپ بارادى. سوندىقتاندا، ءتورت تۇلىككە قاتىستى اتاۋلارىمىز شاشىلىپ جۇرمەسىن، قولدانىلماي ءجۇرىپ ۇمىت بولماسىن دەگەن ماقساتتا، ءتورت تۇلىككە قاتىستى اتاۋلاردى جيناي جۇردىك. ارينە، ءبىز مۇنى ويمىزدان شىعارعامىز جوق. بىلەتىنىمىزدى، ەستىگەنىمىزدى، كونە كوز قاريالاردىڭ ايتقانىن، سونداي-اق سوزدىكتەردەن، زەرتتەۋشىلەرىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىنەن پايدالانا وتىرىپ جيناعان جايىمىز بار. الداعى ۋاقىتتا مۇنى الىدە تولىقتاپ، ۇرپاقتارعا وقۋلىق رەتىندە كىتاپ ەتىپ باستىرۋدى دا ويعا الدىق. بۇگىن سول «ءتورت تۇلىككە باياننىڭ» ءبىر پاراسىن 6alash-قا ۇىسىنىپ وتىرمىز.
سيىر
«سيىر باقتىم-سيداڭ قاقتىم» (حالىق ماتەلى)
زەڭگى بابا − سيىر تۇلىگىنىڭ ءپىرى.
قۇتپانى (قۇتى؛ اتالىعى) − تىنجى.
سيىر − انالىق مال.
قاراتىل − سيىردىڭ جۇيرىگى.
تىنجى − اسىل تۇقىمدى سيىر (تۇيەدە − جامپوز، جىلقىدا − تۇلپار، سيردا − تىنجى، قويدا − قۇتپان).
قاتان − سيىر.
بۇزاۋ − سيىردىڭ التى ايعا تولماعان ءتولى.
باسپاق − جاسى التى ايدان اسقان ءتول.
اردا باسپاق − ءبىر جاسقا تاياعان بۇزاۋ.
ءدۇبىران − تايىنشا بۇزاۋ.
تورپاق − التى ايدان ءبىر جىلعا دەيىنگى ءتول.
ناۋپاز، وگىزشە − سيىردىڭ ءبىر جاس شاماسىنداعى ەركەك بۇزاۋى.
تايىنشا − ءبىر جاسقا تولىپ، ەكى جاسقا جەتپەگەن ءتول.
قاشار (جۇگىرمە قاشار) − ەكى جاسار ۇرعاشى مال.
بۇقالاق − پىشتىرىلگەن ەركەك تايىنشا.
تانا − ءبىر جاس پەن ەكى جاس ارالىعىنداعى دەنە تۇرقى وسە باستاعان سيىردىڭ ۇرعاشىسى.
قۇناجىن (اقتاماق) − ەكى نە ءۇش جاس ارالىعىنداعى سيىردىڭ ۇرعاشىسى (قۇناجىن كوزىن سۇزبەسە، بۇقا بۇيداسىن ۇزبەيدى).
دونەجىن − ءتورت جاسار ۇرعاشى سيىر.
توڭ سيىر − قاشىپ كەتكەن سيىر.
قۋساق − تۇمسا بۇزاۋلاعان سيىر.
توققارا − ءىشتى انالىق ءىرى قارا.
بايرىعى − بىرنەشە بۇزاۋلاعان سيىر.
كاشەكى − ءسۇتسىز سيىر.
الاكونەك − ءسۇتى كەيدە كوپ، كەيدە از سيىر.
موشكە − ءسۇتتى سيىر.
ساراناۋ − ءسۇتتى سيىر.
جىلدىم − ۇزاق ۋاقىت ساۋىلاتىن سيىر؛ كۇيى ەرتە كەلىپ، ءجيى بۇزاۋلايتىن سيىر.
ساۋلى سيىر − قىسىر ساۋىن سيىر.
تايوگىز − ءبىر جاسار پىشتىرىلگەن مال.
وگىزشە − ەكى جاستان اسقان، پىشتىرىلگەن مال.
قۇنان وگىز − ءۇش جاسار پىشتىرىلگەن مال.
دونەن وگىز − ءتورت جاسار پىشتىرىلگەن مال.
قۇر وگىز − پىشتىرىلگەننەن كەيىن شارۋاعا، كۇش-كولىككە پايدالانىلماي سەمىرگەن وگىز.
كىرەمەندە − باس بىلگى وگىز.
اتان وگىز − ءىرى دەنەلى، جاسامىس، پىشتىرىلگەن وگىز.
وگىز − سيردىڭ ەكى جاستان اسقان ەركەگى، تارتتىرىلسا وگىز، تارتتىرىلماسا بۇقا دەلىنەدى.
ارشىن وگىز − جۇكتى كوپ كوتەرەتىن كومپىس، سەتەرلەپ باققان وگىز.
بۇقا − سيىر مالىنىڭ پىشتىرىلمەگەن ەركەگى؛ اتالىعى.
بۇقاشىق − ءبىر جاستان اسقان، پىشتىرىلمەگەن ەركەك مال.
قاشاق − بۇقاعا توقتاماي، دامىلسىز شاعىلىساتىن قىسىر سيىر.
قىزىل بۇزاۋ− بۋاز سيىردىڭ ىشىندەگى تۋماعان بۇزاۋ.
شاڭداقى − سيىردىڭ، قارا مالدىڭ تۇلپارى.
قاراتىل − سيىردىڭ جۇيرىگى.
بادا (پايدا) − توپتاپ باعىلعان سيىر مالى.
سيىرمەن تۋىستاس جانۋارلار:
قوداس (سارلىق) − سيىر تۇرىنە جاتاتىن جانۋار.
كاينىك − سيىر مەن سارلىقتىڭ (قوداستىڭ) اراسىنان تۋعان بۋدان.
تۋر − ەرتەدە ءومىر ءسۇرىپ، تۇقىمى جويلىپ كەتكەن ءبىرى، جابايى سيىر.
زەبۋ − ازيا مەن افريكادا مەكەندەيتىن سيىر سياقتى، وركەشتى جانۋار.
گايال − ماڭدايلى سيىر.
گاۋر − ءۇندى جابايى سيىرى.
بيزون − قۋىس مۇيىزدىلەر تۇقىمداسىنىڭ زۋبر تۋىسىنا جاتاتىن جابايى سيىر؛ امەريكا جابايى سيىرى دەپ تە اتالادى.
زۋبر − سۇتقورەكتىلەر كلاسى قۋىس مۇيىزدىلەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن جانۋار (بيزون ءتارىزدى دەنەلى بۇل جانۋاردى ەۋروپا جابايى سيىرى دەپ اتايدى).
بۋيۆول − جۇپ تۇياقتى، قۋىس ءمۇيىزدى، دالا وگىزىنىڭ ءبىر ءتۇرى.
كافر − افريكا جابايى سيىرى.
ەنەكە (انىقا) − سۋ سيىر.
دايىنداعان قالياكبار ۇسەمحان ۇلى
6alash ۇسىنادى
