ەل دامۋىنىڭ ءار كەزەڭىندە حالىق تاۋقىمەتىن ارقالاپ، كوشتىڭ باسىندا، جەلدىڭ وتىندە جۇرگەن ازاماتتارىمىز از ەمەس. زامانا دا ءار تۇستا وزىنە قاجەتتى ۇل قىزدارىن ومىرگە اكەلىپ، سول ءداۋىردىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولدىرىپ وتىرعانى بارشاعا ءمالىم.
سەبەبى مارعاسقالاردىڭ تۇتاس ءبىر كەزەڭنىڭ كەلبەتىن ايقىنداپ، قوعامدى العا سۇيرەگەن، دامىسىن جەدەلدەتكەن ءومىر جولىن، ەلگە سىڭىرگەن ەرەن ەڭبەگىن پايىمداي كەلە ولاردى زامانا تالابىمەن تۋعان دەگەن ويعا ەرىكسىز كەلەمىز. مىنە، وسىنداي تاۋ تۇلعالارىمىزدىڭ ءبىرى – جانتەكەي-تايلاق رۋلى قابدىل ءشابى ۇلى ەدى.
قاباڭ ءوزىنىڭ ىسكەرلىگى مەن قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا ەل باسقارۋ ءىسىنىڭ ونەگەلى ۇلگىسى، بيىك شىڭى بولىپ تاريحتا قالدى. ول باسقارۋ سالاسىندا «ەڭ، ەڭ» دەگەن جوعارعى رەكوردتارعا يە. ماسەلەن، 1955 جىلدان باستاپ بايان-ولگيي، قوبدا، حەنتيي، ۋۆس، حوۆسگول ايماقتارىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن 24 جىل بويى ۇزدىكسىز اتقارىپ، ەلىمىز تاريحىندا جەرگىلىكتى جەردى باسقارۋ قىزمەتىن ەڭ كوپ اتقارعان تۇلعا، جالعىز قازاق رەتىندە تاريحتا قالدى. سونىمەن قاتار، قاي ولكەنىڭ جۇمىسى جۇرمەي تۇرالاپ تۇرسا، سول جەرگە جىبەرىلەتىن، وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان وكىمەتتىك شارۋانى شىرق ءۇيىرىپ، اياعىنان تىك تۇرعىزاتىن ىسكەرلىك قاسيەتىن كەزىندە يۋ.سەدەنبال دا اسا جوعارى باعالاپ، «ءبىزدىڭ ءورت ءسوندىرۋشىمىز» دەپ كوتەرمەلەۋى – قاباڭنىڭ تۇعىرى بيىك، ورەسى كەڭ تۇلعا ەكەنىن ايقىندايدى.
قابدىل ءشابى ۇلى 1923 جىلى قازىرگى شىڭجان-ۇيعىر اۆتونوميالىق رايونىنىڭ التاي ايماعى، قىزىلتاس ولكەسىندە دۇنيەگە كەلىپتى. قارشادايىنان اكەدەن جەتىم قالعان ول قارت اجەسى، اناسى، ىنىسىمەن بىرگە 6 جاسىندا ايماعىمىزدىڭ قازىرگى ءاققول ولكەسىنە قونىس اۋدارادى. بار بولعانى 9 جاسىنان اقكول جالعاستىرۋ بازاسىندا ەڭبەك ەتىپ، ءناپاقا تابا باستايدى. تاعدىر تاۋقىمەتىن كەشە ءجۇرىپ ءوز بەتىمەن حات تانىپ، 1943 جىلى ەسەپشى قىزمەتىنە تاعايىندالادى.
قاباڭنىڭ ىسكەرلىك قابىلەتى جاس كەزىنەن كوزگە ءتۇسىپ، 1945 جىلى ايماقتىق پارتيا كوميتەتى جالىنداعان جاستى موڭعول حالىق ريەۆوليۋسيالىق جاستار كوميتەتىنە نۇسقاۋشى، ەكى جىلدان كەيىن دەنە شاناقتىرۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەتىپ تاعايىندايدى. ال، 1948 جىلى محرپ-نا مۇشەلىككە ىلەسىپ، ىلە شالا ايماقتىق ريەۆوليۋسيالىق جاستار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى لاۋازىمىنا كوتەرىلەدى. وسىلايشا ءوزىنىڭ العىرلىعى، زەيىندىلىگىنىڭ ارقاسىندا ەرتە ەر جەتىپ، 1952 جىلى ماسكەۋ قالاسىنداعى كومسومولدار ورتا مەكتەبىنە وقۋعا جىبەرىلەدى.
ماسكەۋدە 1 جىلداي بولىپ وقۋىن ءتامامداپ كەلگەن قاباڭ ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ قاۋلىسى بويىنشا ۋۆس ايماعىنىڭ ريەۆوليۋسيالىق جاستار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنا، 1953 جىلى پارتيانىڭ ساياسي بيۋروسىنىڭ شەشىمىمەن بايان-ولگيي ايماعىنىڭ حالىق دەپۋتاتتار حۋرالى اتقارۋ اكىمشىلىگىنىڭ باشىسى لاۋازىمىنا تاعايىندالىپ، 1959 جىلعا دەيىن جۇمىستايدى. وسىلايشا ول كىسىنىڭ ۇزاق جىلدىق باسشىلىق قىزمەتىنە جول اشىلادى.
1959 جىلى ناۋرىز ايىنىڭ 8ء-ى كۇنى كەڭەستەر وداعى كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتى جانىنداعى پارتيا جوعارى مەكتەبىنە وقۋعا ءتۇسىپ، 1962 جىلى وقۋ ورنىن ۇزدىك ۇلگەرىممەن ءتامامدايدى. جوعارى ءبىلىم يگەرىپ كەلگەن جاس مامان سول جىلدان حەنتيي ايماعى اتقارۋ اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى، 1964 جىلى ۋۆس ايماعىنىڭ پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى، 1965 جىلدان 1976 جىلعا دەيىن قوبدا ايماعىنىڭ، 1976-1979 جىلدارى حوۆسگول ايماعى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ باسشىسى قىزمەتتەرىن ابىرويمەن اتقاردى.
ول كىسىنىڭ ىسكەرلىگى مەن قانداي دا ءبىر ماسەلەنى سوزباقتاپ سوز بۇيداعا سالماي دەر كەزىندە شەشىپ وتىراتىن باستى ەرەكشەلىگىن ساراي اسقانباي ۇلى ءوز ەستەلىگىندە: «قاباڭ باسقارعان جىلداردا ايماقتىڭ ءىسى وڭالىپ، ىلگەرى باسىپ تۇردى. ايماقتىڭ جاۋاپتىلارى ول كىسىنى «اۆتومات قابدىل» دەپ اتاپ ءجۇردى. ويتكەنى، ىسكە جاۋاپتى، ءارى شەشىمدى ازامات ەدى. قانداي شارۋانى دا تەز شەشەتىن. سوندىقتان دا ەل سولاي ايتقان بولۋ كەرەك. مەن ايماق اكىمىنە 1970 جىلدىڭ اياعىندا تاعايىندالدىم. ۇكىمەت جەرى ماعان «قاباڭا بارىپ كەڭەس ال» دەدى. مەن قوبدادا قاباڭنىڭ كەڭسەسىندە 3 كۇن وتىرىپ، اندا-مۇندا بارىپ شارۋاسىمەن تانىسىپ، كوپ ۇيرەنىپ قايتتىم» دەپ اسا جوعارى باعالايدى.
قابدىل ءشابى ۇلى العاش بايان-ولگيي ايماعىنىڭ اكىمى بولىپ تاعايىندالعاندا ايماق بويىنشا 12 بىرلەستىك، 443 مۇشە، بار بولعان 14 مىڭ باستى ورتاق مال بولىپتى. ءارى اتالعان بىرلەستىكتەر نىعايىپ، اياعىنان تۇرماعان، حالىق بىرلەسىپ ەڭبەك ەتۋدىڭ ءمان-ماڭىزىن تولىق تۇسىنە بەرمەگەن، مالشىلار بىرلەستىككە كىرۋدەن گورى جالتارىپ قالىس قالۋدى كوزدەيتىن اۋمالى-توكپەلى كەزەڭ بولسا كەرەك. وسىنداي قيىن-قىستاۋ شاقتا ايماق تىزگىنىن ۇستاعان قاباڭ وكىمەت پەن حالىق كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا سۇيەنىپ، ايماق بويىنشا بىرلەستىكتەندىرۋ قوزعالىسىن ءوربىتىپ، ماماندى كادرلارمەن قامتاماسىز ەتۋ، مالشىلارعا ورتاق شارۋاشىلىقتىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن پارمەندى ۇيىمداستىرادى. ناتيجەسىندە 1959 جىلى قاباڭ جۇمىسىن وتكەرەردە ايماعىمىز بويىنشا 35 بىرلەستىك قۇرىلىپ، ورتاق داۋلەتتىڭ جالپى سوماسى 2 ەسەگە ۇلعايىپ 7،6 ميلليون توگروگكە جەتكەن ەكەن. سونىمەن قاتار، سەبەتتى قاشا، قورا سالۋ جۇمىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرعاننىڭ ناتيجەسىندە بىرلەستىكتەردەگى بارلىق ۇساق مالدىڭ 98 پايىزى، ءىرى قارانىڭ 92 پايىزى جىلى ورىنجايلى بولدىرىلادى.
قاباڭنىڭ وزگە ايماقتاردا اتقارعان جۇمىستارى دا جەمىسىن بەرىپ، مال باسى وسكەن، قۇرىلىس، تەتە قۇرىلىم، ونەر، ءبىلىم بەرۋ، مادەنيەت، ت.ب. سالالاردا ايتۋلى تابىستارعا جەتكەنىن سول كەزدە بىرگە جۇمىستاعان ۇزەڭگىلەستەرى ءوز ەستەلىكتەرىندە ماقتانىشپەن جازادى.
1980 جىلى دەنساۋلىعى سىر بەرىپ، ماسكەۋ قالاسىندا 2 ايداي ەمدەلەدى. ارمەن قاراي جەرگىلىكتى جەردە اۋىرتپالىعى كوپ جۇمىس اتقارۋى قيىنعا تۇسكەن سوڭ حوۆسگول ايماعىنىڭ باسشىسى قىزمەتىنەن بوساپ، ۋلاانبااتار قالاسىندا قونىس اۋدارادى. ەل استاناسىندا موڭعول حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مينيسترلەر كەڭەسىندە ۇيىمداستىرۋشى قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇرىپ 1989 جىلى دۇنيەدەن وتەدى.
سۋرەت: ورتالىق ستاديوننىڭ اشىلۋ ءراسىمى
بيىل قوعام قايراتكەرى قابدىل ءشابى ۇلىنىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە 95 جىل تولىپ وتىر. اتالمىش مەرەيتويعا وراي ايماقتىق ءاوق-ى باسقارمالارىنىڭ قاۋلىسىمەن ولگيي قالاسىنىڭ ورتالىق ستاديونىنا قابدىل ءشابى ۇلىنىڭ ەسىمى بەرىلدى.
ءوز ءومىر تاريحىن ۇلان بايتاق موڭعول دالاسىنا ادال ەڭبەگىمەن، اقىل پاراسات، ىسكەرلىگىمەن ايشىقتاپ جازىپ كەتكەن قاباڭنىڭ ەسىمى ەل ەسىندە ماڭگىگە ساقتالارى حاق. ءال تالاي ەستەلىكتەر جازىلىپ، جۇمىس تاجىريبەسى زەرتتەلەرى ءسوزسىز.
ەلىن سۇيگەن اسىل ەردىڭ ارمان مۇراتى، ۇلگى ونەگەسى جاس ۇرپاققا وي سالىپ، نامىسىنا قامشى باسىپ، شامشىراق بولىپ جانا بەرگەي، اعايىن.
نۇربولات ونەرحان ۇلى
