"تۋىستار-اي"
ورىنداعان: قۇرمانبەك ءالىمعازى
حالىق ءانى "ۋگايىم-اي"
ورىنداعان: ريزا قايىرباي
مەن ولاردى العاش ەلوردامىز استانادا وتكەن جاقىن دوسىمنىڭ مەرەيتويىندا كورگەن ەدىم. رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جاقسىلار مەن جايساڭدار جينالدى. كەشتى جۇرگىزۋشى اسابا ورتاعا جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ارتىستەرى، ەرلى-زايىپتى قۇرمانبەك ءالىمعازى مەن ريزا قايىربايدى شاقىرعاندا جيىلعاندار ەلەڭ ەتە قالدى. كوپ وتپەي جۇرتشىلىقتىڭ الدىنا انىنە ساندەرى جاراسقان كەلبەتتى جۇلدىزدى جۇپ شىعىپ، قازاقتىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ادەمى ءانىن اۋەلەتە جونەلگەندە، زيالى قاۋىم سىلتىدەي تىنا قالدى. تالاي انشىلەردى تىڭداپ ءجۇرمىز عوي، ءبىراق ەكەۋىنىڭ ورىنداۋ شەبەرلىگى دە، مانەرى دە بولەك. داۋىستارىندا ءبۇرتۇرلى وزىندىك ەرەكشە سىرشىلدىق، سۇلۋلىق، كوپ ادامدا كەزدەسە بەرمەيتىن اسەم ساز بار.نە كەرەك، وسى جولى ءوزىمىز تىڭداعان انشىلەردىڭ اراسىندا قۇرمانبەك ءىنىم مەن ريزا قارىنداسىم بىزگە ەرەكشە اسەر قالدىردى. قولايلى ءبىر ساتتە ولارمەن تانىسىپ، ءبىلىستىم. سويتسەم، بۇگىندە اتامەكەنگە ورالىپ، الماتى قالاسىندا قىزمەت اتقارىپ جاتىر ەكەن.
كوكتەمنىڭ جادىراڭقى كۇندەرىءنىڭ بىرىندە ونەر مەن مادەنيەت ورداسى الماتىعا كۇتپەگەن جەردەن ءىسساپار شىقتى دا، جول جۇرەتىن بولدىم. ورنالاسقان سوڭ قويىن داپتەرىمە جازىلعان جۇلدىزدى جۇپتاردىڭ ۇيالى تەلەفوندارىنا حابارلاستىم. ارعى جاقتان قۇرمانبەك ءىنىمنىڭ قۇلاققا جاعىمدى داۋىسى ەستىلدى. ۋاقىت تاۋىپ كەزدەسەتىن بولىپ شەشتىك.
اڭگىمەسىنەن قازىرگى تاڭدا الگى ۇلكەن شاھارداعى قازاق ونەرىنىڭ كيەلى ورداسى «قازاقكونسەرت» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىندە ءانشى بولىپ جۇمىس ىستەپ جاتقاندىعىن ءبىلدىم. تۇستەن كەيىن الماتىنىڭ نوسەرلەپ جاۋعان جاڭبىرى توقتاپ، كۇن ۇياسىنان جارقىراپ كورىندى. وسى كەزدە بۇل قالا سۇلۋ بويجەتكەندەي جاسانىپ، اينالا كوكوراي شالعىنعا ورانىپ تۇر ەدى. قۇرمانبەك پەن ونىڭ سۇيىكتى جارى ريزا قارىنداسىمدى بىردەن تانىدىم. ءبارىمىز دە شىعارماشىلىق ادامدارىمىز عوي، اڭگىمەمىز جاراستى. ولار دا وتكەن ءومىر جولدارى، ونەردەگى قولجەتكەن تابىستارى، وتباسى جانە الدا تۇرعان جوسپارلارى جايىندا جان-جاقتى ايتىپ بەردى.
قۇرمانبەك ءالىمعازى مەن ريزا قايىرباي جۇڭگو ەلىندە ءتۋىپ-وستى. قازاقستانعا قونىس اۋدارۋىنا كەزىندە الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىن باسقارعان مارقۇم زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ تىكەلەي ىقپالىن تيگىزىپتى. سول كىسىنىڭ كومەگىمەن وسى ۇلكەن قالانىڭ قاق ورتاسىنان ءۇش بولمەلى پاتەر دە الدى.
سودان بەرى ەكەۋى دە اتامەكەنگە تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ كەتۋ ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتتى. وزدەرى سەكىلدى ءان جولىندا جۇرگەن ارتىستەرمەن، سازگەرلەرمەن، ءان وڭدەۋشىلەرمەن قارىم-قاتىناستارىن بارىنشا جاقسارتتى. ءقازىر ولاردىڭ بارىمەن ءبىر شاڭىراقتىڭ ادامدارىنداي بولىپ كەتتى.
ىزدەنىسسىز ىلگەرىلەۋ جوق
ولار قازاقستانعا كەلگەن توعىز جىلدىڭ ىشىندە وزدەرىن ناعىز ساحنا مايتالماندارى ءارى تالعامپاز ونەر قايراتكەرلەرى رەتىندە تانىتتى. ەسىمدەرى ەلىمىزگە بەلگىلى انشى-سازگەرلەر ەسكەندىر حاسانعالييەۆ، التىنبەك قورازبايەۆ، نۇرلان ەسپانوۆ، ەرجان بەلعوزييەۆ، ەرمۇرات زەيىپحاندارمەن شىعارماشىلىق تىعىز بايلانىس جاسادى. ولاردىڭ اندەرىن ساحنادا وزدەرىنە ءتان شەبەرلىكپەن ورىنداپ ءجۇر.
ەرلى-زايىپتى قۇرمانبەك پەن ريزا ۇلتىمىزدى الەمگە تانىتقان كورنەكتى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ اندەرىن دە وزدەرىنىڭ رەپەرتۋارىنا ەنگىزدى. وتكەن جىلدار ىشىندە بۇلار شىعارماشىلىق جاعىنان دا ءبىرقاتار تابىستارعا قول جەتكىزدى. 2007 جىلى قازان ايىندا رەسپۋبليكا سارايىندا اتامەكەنگە كەلگەلى بەرى تۇڭعىش جانۇيالىق «ەلىك-اي — ساۋلەم» دەپ اتالاتىن جەكە ەسەپ بەرۋ كونسەرتى تابىسپەن ءوتتى.
ال كورەرمەندەر قاۋىمىنا تابيعي قوڭىر داۋسىمەن جاقسى تانىلعان قۇرمانبەك ءالىمعازىنىڭ ءوزى قىزمەت اتقارىپ جاتقان «قازاقكونسەرت» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىندە دە كونسەرتى ۇيىمداستىرىلدى. وندا جولداسى ريزا قايىرباي قىزى دا ءان ايتىپ، جينالعانداردى ءتانتى ەتتى.
ولارعا مەنىڭ كەيبىر ارىپتەستەرىم: «وسى ۋاقىتقا دەيىن قانداي بەينەكليپتەرىڭىز شىقتى؟» دەپ تە ساۋال قوياتىن كورىنەدى. بۇل ماسەلە قاشان دا قارجىعا كەلىپ تىرەلەتىندىگى بەلگىلى. الايدا قۇرمانبەكتىڭ «سۇيىكتى تۋعان جەرىم – تارباعاتاي» دەپ اتالاتىن بەينەكليپى جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلدى. اڭگىمەنىڭ ورايى كەلگەندە ونىڭ رەپەرتۋارىندا 50-گە جۋىق ءان بار ەكەندىگىن دە ايتىپ وتكەندىگىمىز ورىندى بولار. ولار – نەگىزىنەن يتاليا، جۇڭگو، ۇيعىر جانە قازاقتىڭ حالىق اندەرى.
ريزا قارىنداسىمىزدىڭ اڭگىمەسىنەن وزىنە اسا تالعامپازدىقپەن قارايتىن ءارى جوعارى تالاپ قوياتىن ءانشى ەكەندىگىن بايقادىم. ونىڭ رەپەرتۋارىنداعى اندەر دە ءارقاشان مازمۇندىلىعىمەن، سۇلۋلىعىمەن، وزىندىك ايتار تەرەڭ ويىمەن دارالانىپ تۇرادى. ماسەلەن، ونىڭ «مەن تۋرالى ويلاندىڭ با باقتاردا» دەپ اتالاتىن بەينەكليپى تىڭدارماندارعا كەرەمەت رۋحاني ءنار سىيلاعاندىعىن ايتىپ وتكەنىمىز ابزال.
سونداي-اق ونىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ونەر شەبەرلەرىنىڭ «التىن ديسك» جيناعىنا «ەلىك-اي» حالىق انىنە تۇسىرىلگەن بەينەكليپ تە ەندى. سونداي-اق سD ديسكىسى شىقتى. الداعى ۋاقىتتا دا ولاردىڭ باسقا دا اندەرى جازىلعان ديسكىلەرى مەن البومدارى جارىق كورمەك. ولاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بولاشاقتا جۇزەگە اسىرساق دەگەن شىعارماشىلىق جوسپارلارى دا نازار اۋدارارلىقتاي. ەرلى-زايىپتى انشىلەر رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وبلىستارىن ارالاپ، كونسەرت قويساق دەپ ارماندايدى.
ءوزىم ولارمەن كوپتەن بەرى ارالاسپاسام دا، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە قۇرمانبەك پەن ريزانىڭ ناعىز ساحنا ءۇشىن تۋىلعان جاندار ەكەندىكتەرىنە كوزىم انىق جەتتى. ولار تابيعاتىندا اتاق-داڭق قۋعان ادامدار ەمەس، ءاردايىم رۋحاني بايلىقتى جوعارى قويادى.
حالىقتان اسقان سىنشى جوق. سوندىقتان دا ولار ءاربىر ءاندى تاڭداپ-تالعاپ، ورىنداۋشىلىق شەبەرلىك دەڭگەيىنە جەتكىزىپ بارىپ، كورەرمەندەرگە ۇسىنادى. سوندىقتان بولار، كوپشىلىك ورتاسىندا قاشاندا سىيلى. ونەرءدى تۇسىنەتىن ادامدار ەرلى-زايىپتى انشىلەرگە قامقورلىق جاساپ، ءوزدەرىن كورسەتۋلەرىنە مۇمكىندىك بەردى. ارينە، ولار دا: «ءبىز سىرتتان كەلدىك، سەندەر بىزگە جاعداي جاساڭدار» دەپ قاراپ وتىرمادى. ءانشىلىك ونەرلەرىن شىڭداي ءتۇسۋ ءۇشىن ۋاقىتپەن ساناسپاي جۇمىس ىستەدى. بۇل ەڭبەكتەرى زايا كەتپەدى. رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە وتەءتىن قانشاما مارتەبەلى ءان بايقاۋلارىنا، باسقوسۋلارعا شاقىرىلدى.
ولار جاي كۇيەم-سۇيەم دەگەن ماعىناداعى جەڭىل اندەردەن بويلارىن ءارقاشان اۋلاق ۇستايدى. ونداي ءاندەردىڭ عۇمىرى دا قىسقا. اسىرەسە، قازاقتىڭ حالىق اندەرىنە كوپ دەن قويادى. سەبەبى «قازاق ءانىنىڭ تۇلا بويى تۇنىپ تۇرعان كلاسسيكا» دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان دا مۇنداي تۋىندىلار حالىق جادىندا ۇزاق جاسايدى.
ولار وزدەرى ورىندايتىن ءاننىڭ مازمۇنى، اۋەنىنە عانا ەمەس، ءاننىڭ تابيعاتىنا ساي كەلەتىن كيىمگە دە كوپ كوڭىل بولەدى. ەرلى-زايىپتىلار ءارتىستىڭ ءتۇر-سىمباتى مەن ىشكى جان دۇنيەسى بىر-بىرىمەن ۇيلەسىم تاۋىپ، جىمداسىپ تۇرۋى كەرەك دەپ سانايدى. سول سەبەپتەن ساحناعا جاڭا ءاندى شىعارماس بۇرىن ۇستەرىنە كيەتىن كيىمءنىڭ قونىمدىلىعىنا دا بارىنشا نازار اۋدارادى.
انشىلەردە كوپ ۋاقىت بولا بەرمەيتىندىگى بەلگىلى. ەگەر قولدارى قالت ەتكەن جاعدايدا ۇلى مەن قىزىنىڭ جانىندا بولعاندى جاندارى سۇيەدى. ولاردىڭ ساباق ۇلگەرىمىن قاداعالايدى. جاڭا اندەر جازدىرىپ، وي-ورىستەرىن كەڭەيتەر كىتاپتار مەن باسىلىمدار وقيدى.
قانشا جىلدان بەرى كيەلى ساحنادا جۇرسە دە ولار الدىڭعى تولقىننان، كەيىنگى كوك قۇراقتاي جەلكىلدەپ ءوسىپ كەلە جاتقان جاستاردان دا ۇيرەنەدى. ويتكەنى ونەردە ءوزىڭدى ۇنەمى قامشىلاپ وتىرماساڭ كوپتەن قالىپ قوياسىڭ، ىلگەرىلەۋشىلىك دەگەن بولمايدى. سونى بالالارىنا دا ۇنەمى ايتىپ وتىرادى.
كىمگە بولسىن كىندىك قانى تامعان تۋعان جەرى ىستىق. ولار ءقازىر قانشاما جىلدار ءبىر كورۋگە زار بولعان قازاق ەلىندە تۇرىپ جاتقانىمەن، وزدەرىنىڭ بال داۋرەن بالالىق شاعى، ەسەيۋ كەزەڭدەرى ءوتىپ، انشىلىك شەبەرلىكتەرى شىڭدالعان كورشىلەس جۇڭگو ەلىندەگى كۇندەرى مەن ونداعى وزدەرىنە تىلەكشى بولىپ قالعان مىڭداعان باۋىرلارىن ساعىنادى.
الايدا ولاردىڭ الدىندا تۇرعان ۇلكەن ماقسات – قازاق ونەرى مەن مادەنيەتىن شىرقاۋ بيىككە كوتەرىپ، وزدەرىنىڭ انشىلىك تالانتىن بارىنشا جەتىلدىرە ءتۇسىپ، جاڭا دا تىڭ، ايتارى بار اسەم اندەردى رەپەرتۋارلارىنا ەنگىزە بەرۋ.
ورازالى جاقسانوۆ
6alash ۇسىنادى
