ايتۋلى ايتىس اقىنى، ارقالى جىر جۇيىرىگى، ءداۋىرىمىزدىڭ ايتىس كوشىنىڭ كوش باسشىلارىنىڭ ءبىرى بەردىحان اباي ۇلىنىڭ ەسىم-سويىن ەس بىلگەننەن-اق ەستىگەمىن. اسىرەسە جىبەك جالدى جىر جۇيىرىگىنىڭ:
– سوققان جەلدەي،
تولقىن كولدەي.
بولمايدى-اۋ،
توي-مەرەكە اقىن كەلمەي احۋ-اي.- دەپ كەلەتىن ماقامى كوپتەگەن قۇلاقتارعا تانىس.
بەردىحان اباي ۇلى 1940 جىلى ناۋرىز ايىندا تارباعاتاي ايماعىنىڭ ءدوربىلجىن اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. بالا بەردىحان سەمياسىنىڭ قيىنشىلعى سەبەبىنەن ورتالاۋ مەكتەپتى بىتىرەر-بىترمەستە قوعامدىق ۇساق-تۇيەك جۇمىستارعا ارالاسادى. 1957 جىلدىڭ اقپان ايىندا ارميا قاتارىنا الىنادى. 1976 جىلدان باستاپ وقىتۋشى بولادى.
بەكەڭ 1959 جىلى ارميا قاتارىندا جۇرگەندە قوسىن ونەرپازىى سيپاتىمەن جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاندىعىنىڭ 10 جىلدىق تورقالى تويىنا قاتىناسىپ، استانا-بەيجىڭ ساحناسىندا «قاراتورعاي» ءانىن شىرقايدى. 1979 جىلى مەمىلەكەت قۇرىلعاندىعىنىڭ 30 جىلدىق تويىنا تاعى دا ۋاكىل بولىپ قاتىناسىپ، داڭسالى اقىن سۇلتان ءماجىت ۇلى ەكەۋى قازاقتىڭ ءداستۇرلى اقىندار ايتىسىنان تاڭداۋلى ونەرلەر كورسەتتى.
وسى ەكى رەتكى ساپاردا دا ورتالىقتاعى پارتيا مەن ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ ىقىلاستى قابىلداۋىندا بولعان.
جاي وتىنداي جارقىلداعان ونەر يەسىنىڭ عۇمىرى دا سونداي قىسقا بولىپتى. ءبىر دەمدە سىركىرەپ بارىپ باسىلاتىن جايلاۋدىڭ جاۋىنى مىنەزدەس اقىن 1990 جىلدىڭ 7 ناۋرىزىندا ايىقپاس اۋىرۋدان نە بارى 49 جاسىندا جارىق دۇنيەنىڭ ەسىگىن جاپتى.
بۇل كۇندەرى جىر جاڭبىرى بەردىحان اباي ۇلى ورتامىزدا جوق بولسادا ءار ءبىر تامشىسىنان كوكتەگەن وسكىندەرى وركەن ءجايىپ ماڭگىلىكتىڭ شىنارىنا، اڭىزدا ايتىلاتىن الىپ سامۇرىق قونار بايتەرەككە اينالىپ ماۋەسىن الىسقا توگىپ تۇر.
بەكەڭ تاپ بەرمەدە سوزگە ۇستا، ءانىن دە قۇيقىلجىتىپ سالا بىلەتىن، اكتەرلىك ونەردەن دە وزىندىك ورىنىن العان، ون بەسكە تارتا ءان جازعان سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ونەر يەسى.
ونىڭ وتىرعان جەرىن قىزىق-دۋمانعا بولەپ جاراسىمدى ءسوز تابا بىلەتىن، ايتىستا ارىپتەسىن جەتەلەپ، جەبەپ ءسوز سايىسىن بيىككە كوتەرەتىن قاسيەتى تىڭداۋشىسىن سۇيىندىرمەي قالمايدى.
اقىن اتاقتى ارىپتەسى جامالحان قاراباتىرقىزىمەن ءبىر ايتىسىندا:
– جامالحان مەندە وزىڭدەي ەلىگەمىن،
ورگە ساپ تۇلپارىمدى تەبىنەمىن.
وزىڭدەي جىر الىبى جارالماسا،
مەن كىممەن ارىپتەس بوپ كورىنەمىن.- دەسە جامالحان:
– ءبىر مەزەت جىر جازاسىڭ بۇرقىراتىپ،
ايتىسىڭ-ونان سوڭعى دامىعانىڭ.
وسى ەلگە ءتۇسىندىرىپ ايتىپ بەرشى،
اقىندىق قاشان، قالاي دارىعانىن!- دەپ ساۋال تاستايدى. سوندا بەكەڭ:
– جامالحان، وي تۇسەدى سوزىڭىزدەن،
تۇرعانداي وت شاشىراپ كوزىڭىزدەن.
جاسىمدا ءوز انامىنان ەستىگەنمىن،
ونان سوڭ ونەگە الدىم وزىڭىزدەن.- دەپ قىسقا عانا ۋاقىتتا ءبىر جاعى ارىپتەسىن بيىككە كوتەرسە، ەندى ءبىر جاعىنان اناسىن اۋىزعا الۋ ارقىلى حالىقتىق فولكلورىمىزدىڭ ءبىر بيىگى بولعان اقىندار ايتىسىنىڭ انالارىمىزدىڭ بەسىك جىرىنان باستاۋ الاتىن اۋىز ادەبيەتىمىزدىڭ قاينارىنا قوسىلار قاسيەتىن ايگىلەپ، انالار ەڭبەگىن اسپانعا كوتەرەدى.
بەردىحان اقىن ايتىس ساحىناسىندا عانا ەمەس كۇندەلىكتى تۇرمىستادا سوزگە شەشەن بولىپتى. وعان جامالحان اپامىزدىڭ مىنا ءبىر اڭگىمەسى مىسال:
«1983 جىلى جازدا ساۋاننىڭ ۇلۋجان جايلاۋىندا وتكىزىلىپ جاتقان اقىندار ايتىسى كەزى ەدى. تاڭەرتەڭ ەرتەرەك دالاعا شىقسام، اناۋ بەتتە «تارباعاتاي گازەتىنىڭ» باس رەداكتورى، اقىن اقان بەيقۇت ۇلى مەن جۇماعالي قۇيقابايوۆ وتىر ەكەن. مەن دە ولارعا جەتىپ جاي سوزبەن وتىرعانىمىزدا انادايدان بىزگە قاراي بەردىحان اباي ۇلى بەتتەپ كەلە جاتتى. توي بولعانسوڭ ازىراق ۇيقى كورگەن بە، اجارى باسەڭ. سونىمەن جانىمىزعا تاياي بەرگەندە:
بەردىحان اقىن ەدىڭ قاۋسىرما جاق،
امال نە؟ بۇزىپ ءجۇر عوي داۋسىڭدى اراق.
سوڭىنا بۇل قۇرعىردىڭ تۇسە بەرسەڭ،
بەيشارا، عۇمىرىڭنىڭ تاۋسىلعانى-اق،- دەگەنىمدە بەردىحان:
ات بولىپ كەتەدى-اۋ دەپ ايعىر باسىم،
جولداستار ىشكەنىمە قايعىرماسىن.
ايتەۋىر دوس-جاراننىڭ كوڭىلى عوي،
ايتبەسە اراق مەنىڭ قاي قۇرداسىم.- دەپ، قاتارىمىزعا وتىرا كەتتى. ماڭايىمداعىلار «ءاي بەكە، جارايسىڭ!» دەپ جاتتى. بۇل شىنىندا ناعىز اقىنعا ءتان تاپبەرمەدەگى جاۋاپ ەدى. ىشتەي جەڭىلگەنىمدى مويىندادىم ءارى قاتتى ءسۇيىندىم.- دەيدى.
بەردىقان اقىننىڭ بۇدان باسقادا ءتاپ بەرمەدە تاۋىپ ايتقان ءازىل ولەڭدەرى از ەمەس. بىردە اق قوي پيرماسىندا تويلاتىپ جۇرگەن بەردىحان اباي ۇلى، جامالحان قاراباتىر قىزى قاتارلى اقىنداردى سول جەردىڭ ءبىر ازاماتى قوناققا شاقىرىپتى. قوي ۋاننالانىپ كەتكەن ءۇي يەسى ءبىر تۋ ەشكىسىن اكەلىپ اقىنداردان باتا سۇرايدى. سوندا بەكەڭ:
قوزى دا ەمەس، قويدا ەمەس ەشكى كەلدى،
انادايدان داۋىسى ەستىلەدى.
باتا قىلماي وتىرۋ تاعى قيىن،
ۋاقىتىڭ سوزىلىپ، كەش كىرەدى.
اق قويدىڭ ازاماتى قوي اكەلمەي،
ەشكىمەنەن الدادى-اۋ ەستىلەردى.- دەپ باتا جاساپ وتىرعانداردى دۋ كۇلدىرىپتى.
بۇل قىسقا عانا ماقالادا ايتۋلى اقىننىڭ «توقسان سالاسى توعىسار، توعىز وزەنى تۇيىسەر» تىلسىم قىرلارىنىڭ بارلىعىن اشۋ مۇمكىن ەمەس. دەسە دە قىسقاشا ءومىربايانى مەن اقىندىق ونەرىنىڭ ازعانا مىسالىن الدارىڭىزعا تارتتىق.
قاناتبەك زايتوللا ۇلى
6alash ۇسىنادى
