«بالدىرعاننىڭ» تاعدىرى كىمگە امانات. . .

اڭداتپا:

جۇڭگو باسقارعان ەلدەگى قازاقتىڭ جان داۋىسى ەدى بۇل . ماقالا 2015 جىلى جازىلعان. بۇل جان داۋىسى قازاق باسقارعان قازاقستاندا دا بولار دەپ كىم ويلاعان؟ سول ءۇشىن ۇسىندىم. قىتايدا وسى مقالا ءۇشىن كىنالى بولعام... ال، ءوز مەلىم وزەكتەن تەپسە دە مەيلى...

اۆتور

«بالدىرعاننىڭ» تاعدىرى كىمگە امانات. .

قۋانىش ءىلياس

«قوشقارمەن تەكە» دەيتىن ەرتەگى بولۋشى ەدى. سوندا، تەكە:ء-ومىر دەگەن مىنا مەنىڭ قۇيىرىعىم سياقتى قىپ-قىسقا، زۋ ەتىپ وتە شىعادى – دەپ، اڭقاۋ قوشقاردى ويعا سالاتىن. سول تەكە حايۋاننىڭ ءسوزى، اقىل-ەستى ادام بالاسىن دا تولعاندىرماي قويمايدى. بابالارىمىز قامشىنىڭ سابىنا تەڭەگەن، ادام بالاسى اۋىرەسىنەن ارىلىپ، قىزىعىنا تويمايتىن قىسقا ومىردە ءبىز اڭسايتىن باقىت تا، بايلىق تا، نۇرلى بولاشاق تا ۇرپاق، ۇرپاق ەكەنىن «ويلامدى» جاماعاتقا قايتالاپ ايتۋعا تۋرا كەلگەنىن قاراشى! !
قورعاسىنان اۋىر وي ارقالاتىپ، قولعا قالام العىزعان دا،- «بالدىرعاننىڭ» تاعدىرى كىمگە امانات؟ -دەيتىن سالماقتى ساۋال. جاۋاپسىز قالعان سۇراققا كىم يە؟ وعان جاۋاپتى، قارشاداي قىز ءمادينا عانا بەرۋ كەرەك پە؟ زيالى قاۋىم، ۇزەڭگى باۋى سەگىز قابات ەكونوميستەر تاراپىنان ءالى ءۇن جوق. «بالدىرعان» شاڭىراق كوتەرگەلى دە جارىم جىلدان اسىپ كەتتى. ساۋال دا ءالى جاۋاپ جوق.
يا، «بالدىرعاننىڭ» تاعدىرى كىمگە امانات؟ ءبىز وسى وزگە ەمەس، ءوز كوكىرەگىمىزدى سىزداتقان، جانىمىزدى جەگى قۇرتتاي جەگەن ساۋالعا دا، ءسال قارايتىن بولعامىز با، قالاي؟ مۇنىڭ تامىرى تەرەڭدە سياقتى. بۇل بىزدەگى رۋح، ەلدىكتىڭ ءشوجۋى، مىنەز بەن ەرلىك، نامىستىڭ ۇساقتاۋى. ادامزات بالاسىنىڭ ۇرپاقتان وزگە اسىلى بار دەگەنگە قالاي سەنۋگە بولار؟ ! ءبىر تامشى تەر، ءبىر كۇندىك عۇمىر، تاۋ-توبە بايلىق، ۇلان-اسىر شاتتىق ءبارى-بارى تەك ۇرپاق ۇشىن ەكەنىن، قىزىل-جاسىل جالعان دۇنيە، ادامزاتقا ۇمىتتىرىپ بارا ما دەپ قورقاسىڭ!
«بالدىرعان» قوس ءتىلدى بالالارباقشاسى شىڭجاڭ اۆتونوميالى رايوندىق وقۋ-اعارتۋ مەڭگەرمەسىنىڭ تىزىمىندەگى زاڭدى، دەفلومى تولىق وقىتۋ ورنى!
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ۇرىمجىدەگى ءبىر شوعىر جاستار، قالاعا ىرگە تەپكەن 50 مىڭنان استام قازاقتا، بىردە-بىر، قوس ءتىلدى (قىتايشا-قازاقشا) بولماۋىنداي جاعدايدى، قاعاز جۇزىندە كوتەرىپ، ەسىك توزدىرىپ، تۇمسىعى تاسقا تىيىپ، تالابى مۇقالعان شاقتاعى ارمانى دا وسى «بالدىرعانداي» بالالار باقشاسى ەدى عوي! ال، ەندى، سول ارمان ورىندالعان ساتتە، قاز-قاز باسقان «بالدىرعاندى» دەمەپ، جەبەپ جىبەرۋگە نەگە وسالدىق تانىتىپ قالدىق اعايىن؟ ! 200 بالا وقىتا الاتىن «بالدىرعان»، ءقازىر ۇكىمەت تارابىنىڭ كومەك قاراجاتىنان ءالى يگىلىكتەنە العان جوق. ەكونوميكالىق جاقتان حالىقتىڭ كومەگىنە مۇقتاج.
سامالدىڭ ءۇۋىلى، بۇلاقتىڭ سىڭعىرى، ءتورت تۇلىكتىڭ كۇيىسى، اجەنىڭ ءالديى، حالىقتىڭ ان-كۇيىنەن الىس ءوسىپ، تەك، تامىرىنان اجىراپ، ءدۇبارالىققا بەت الىپ باراجاتقان ۇرپاعىڭ ءۇشىن، شىر-پىر بوپ، اناتىلدە (قوس تىلدە) «بالدىرعان» بالالار باقشاسىن اشىپ، ازاماتتىڭ جۇگىن، ءتىپتى ءبىر حالىقتىڭ بولاشاق تاعدىر جۇگىن ارقالاپ، تابانىنان تاۋسىلىپ جۇرگەن، قازاق قىزىنىڭ ەرلگى، ۇلت جاندىلىعى، ەت جۇرەكتى پەندەنى تەبىرەندىرمەي قويمايدى. ءبىراق، بىزدە تەبىرەنەتىن جۇرەك قالماعانداي. ەگەر، ۇلتتىق سەزىم، قان، نامىس، ۇجدان بولسا، جوقتان بارعا اينالعان «بالدىرعاندى» ورنىنان تىك تۇرعىزىپ، وتپەلى قيىنشىلىقتان ادا ەتەر ەدىك-اۋ!
ءار ادام وزىنە-وزى يە بولاتىنى سياقتى، ءار ءبىر ۇلت تەك وزىنە-وزى عانا يە بولادى. ءوز تاعدىرى وزىنە مۇقتاج. ۇرپاق ۇلتتىڭ ەرتەڭگى ءۇنى، كوزى، اياعى، قاناتى وسىنىڭ ءبىرى جوق بولسا، بولاشاققا كىم بولىپ باراسىڭ؟ !
بىردە كوزى سۋ قاراڭعى سىبە قارت ءوز انا تىلىندەگى گازەتكە جازىلدى. جۇرت وعان تاڭ قالدى. سوندا قارت:-مەنىڭ گازەتكە جازىلۋىم، انا تىلىمدەگى گازەتتىڭ ەرتەڭگى تاعدىرى ۇشىن-دەدى. جۇرت كوزىنە جاس الدى.
وسىدان 20 جىلدىڭ الدى. ءىليا جاقانوۆ موڭعۇليا ساپارىندا، موڭعۇل ەلىنىڭ شىعىس ايماعىنداعى ءبىر اۋىلدىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. ءدىلى، سالتى، تىلىنەن ايىرىلعان ەلىنە، انا تىلىنەن ساباق ءوتىپ، جۇرگەن 18 جاستاعى قازاق قىزىنا جولىقتى.
:ء-بىر حالىقتىڭ بولاشاعى، قارشاداي قىزدىڭ موينىنا ءتۇسىپ، قالعانى ما-دەپ، كۇرسىنە، كوزىنە جاس الىپ اتتاندى. بۇگىن قارت كوزىنەن اققان جاس، مەنىڭ دە جانارىمنان سىرعيتىنىن كىم بىلگەن؟ ! بىزدە سىبە قارت پەن اناۋ قازاق قىزىنىڭ رۋحى جوق دەگەنگە سەنبەيمىن!
ەي، ءۇرىمجىنىڭ قازاق حاندى حالقى، حانعا سالەم بەرمەي جۇرگەن قانداستار، مىنبەدە وتىرعان اعالار، سەنىڭ دە، ۇرپاعىڭنىڭ ەرتەڭى قارشاداي قىزعا ءتۇسىپ قالعانىن سەزدىڭ بە؟ ويلاندىڭ با ءبىر ۋاق. ەلدىك، ەرلىك، ۇجدان، نامىس قايدا بابادان قالعان؟ ! قىتايداعى ءبىر جارىم ميلليون قازاق ءبىر يۋاننان شىعارساق تا، «بالدىرعاندى» ورنىنان تىك تۇرعىزىپ اكەتەر ەدىك-اۋ!
وسكەن حالىق بالاسى ەك كۇنگە قاراپ،
تۇمار تاعىپ، مويىنعا گۇل دە قاداپ.
بالالىعى قازاقتىڭ اداسىپ ءجۇر،
تاي ءمىنىپ، تاينشا قۋعان سىرنەبالاق!
شۋاعى اجەلەردىڭ ۇرپاق جاقتان-
جارىق قىپ تۇرۋشى ەدى-اۋ، تۇنگە تاراپ.
باسىڭدى تۇزەمەسەڭ كەرەگى نە؟
شاشىڭدى جۋعانىڭمەن كۇن دە تاراپ.
ۇرپاق ءدىلسىز بوپ باراد، رۋحسىز،
كىمگە مۇڭ، ايتا الامىن، كىمگە ماداق؟ !
ەرتەڭگە ەل قالمايدى ەرتەكسىزدەن،
تەك عانا ۇلدە مەنەن بۇلدە قالاد.
ءتىلىم تايىپ، بارادى ءدىلىم كەمىپ،
رۋحىڭدى ەستى ۇرپاق ءمىن تاعالاپ.
«ولەر بالا بەيىتكە قاشار» دەگەن،
ءومىرىڭ جارقاباقتى ءجۇر جاعالاپ.
«مىڭ جاساتار ۇرپاعىڭ» كەرەك بولسا،
تاعدىرى «بالدىرعاننىڭ» كىمگە امانات؟ !