اقاڭ جازعان اسىل ءسوز – 2
(نەگە «توتە جازۋ» دەپ اتالدى؟ «تۇتاس ءسوز ءادىسى»، «ەجىك»، «اپتىر» سوزدەرىنىڭ ءمانىسى نە؟)
ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ءالىپبي. جاڭا قۇرال» (1926، قىزىلوردا) اتتى وقۋلىعىنداعى قۇندى ماعلۇماتتار مەن تىڭ تىركەس، كەلىستى تەرمين، كونەرگەن سوزدەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، «اقاڭ جازعان اسىل ءسوز» اتتى جەلىلەس جازبا جاريالاپ وتىرۋعا ۋادە بەرىپ ەدىك. وتكەن جولى عالىمنىڭ اتالعان وقۋلىعىنىڭ مۇقاباسى مەن ايقارا بەتتەرىندەگى اقپاراتتار مەن اڭداتپا سوزدەردىڭ ءمانىن اشىپ كورسەتكەن بولاتىنبىز. ءبىز بۇگىن «ءالىپبي. جاڭا قۇرالدىڭ» العىسوزىندە اۆتور – اقىمەت بايتۇرسىن ۇلى نە ايتتى ەكەن؟ سونى وقىرمانمەن بىرگە وقىپ، كەيبىر سوزدەردىڭ استارىن اشۋعا تالپىنامىز.
وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن ءالعىسوز ءماتىنىن تۇگەلدەي ۇسىنايىق:
شىعارىۋشىدان
وزگەرىسكە دەيىن رەسەيدە قالىڭ وقىتىۋشىلار قولدانعان «توتە وقىۋ» دەگەن دىبىس نەگىزدى ءادىس ەكەندىگى ءمالىم. بىردەن دىبىستاردى قوسىب ءسوز قىلىب وقىعاندىقتان، بىردەن قارىپتاردى قوسىب، ءسوز قىلىب جازعاندىقتان، ەجىكپەن قادءىمشە وقىتىۋدىڭ قاسىندا بۇل ءادىس اناعۇرلىم توتە ەدى. سوندىقتان دا «توتە وقىۋ» دەب اتالىب ەدى.
دىبىس ادىسىمەن قاتار، ونان ءتاۋىر ءسوز نەگىزدى «تۇتاس وقىۋ» ءادىسى شىقسا دا ونى جۇرت جاپپاي ۇستاي قويعان جوق ەدى.
وزگەرىستەن كەيىن ءسوز نەگىزدى – «تۇتاس وقىۋ» دەگەن ءادىس ارتىق دەب الداعى جۇرتتار سونى الىۋ شاراسىنا كىرىسىب جاتىر، ارتتاعى جۇرتتاردىڭ الىۋعا شاماسى كەلمەي جاتىر: ۇيتكەنى – جاڭا ءادىستى جۇمىسقا ول جاڭا ءادىستى بىلەتىن ادام، جاڭا جاعداي، قۇرال-سايمان كەرەك.
ارتتاعى جۇرتتىڭ ءبىرى – قازاق. باسقالار جاڭالانىب جاتقانىن كورىب، ءبىز دە جاڭالانعىمىز كەلەدى، ءبىراق، نە پايدا! كوڭىلىمىز تىلەگەنمەن قولىمىز جەتبەيدى. ىسكە جالعىز كوڭىل ەمەس، قول دا كەرەك. سوندىقتان جاڭالانامىز دەسەك تە، جاڭالىق بىزدەن ءالى الىس جاتىر.
بۇل ءالىپ-بىي كىتابى جاڭا ادىسكە كوشىۋ جۇزىندەگى كوڭىل تىلەگى مەن قول قىسقالىعىن بىر-بىرىنە جاناستىرىب جاقىنداتىۋ شاراسىن تابىۋ تۇردە شىعارىلىب تۇر. ۇيرەتىۋ جاعىنان «دىبىس ءادىسى» مەن «تۇتاس وقىۋ» ءادىسىنىڭ ەكەۋىنە بىردەي جارارلىعى كوزدەلدى. مازمۇن جاعىنان قازاق جاعدايىنا جاناستىرىلىب، جاڭا پىراعىرامشا (گۇۋس پىراعىرامىنشا) بولىۋى كوزدەلدى.
قازاقتان سۇگىرەتشى بولماعاندىقتان، قازاق تۇرمىسىنا لايىق دايار سۇگىرەتتەر تابىلماعاندىقتان، بۇل ءالىپ-بىي كىتابىندا دا سۇگىرەت جاعىنان كەمشىلىك كوب. ونىسى وڭدالا جاتار.
مۇعالىمداردان وتىنەمىز: بۇرىنعى «وقۋ قۇرالى» مەن بۇل «جاڭا قۇرال» ەكەۋىنىڭ قايسىسى ۇيرەتىۋگە جەڭىل؟ ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا، قايسىسىمەن وقىتقاندا بالالار وقىۋ مەن جازىۋدى تەز ۇيرەنەدى؟ وسى جاعىنان تاجىرىيبە تۇيىلسە ەكەن. 90%-ى قات بىلمەيتىن جۇرتقا وقىۋ مەن جازىۋدى وڭاي ۇيرەتەتىن ءالىب-بىي كىتابىنان ارتىعى جوق. اش ادام استىڭ بابى مەن دامىنە قارامايدى. قازاق وقىۋ جاعىنان قانداي اشىعىب وتىرعانىن توپىرلاب مەكەمە الدىن توزدىرىب، وقىيتىن ورىن تابا الماي جۇرگەن قازاق بالالارى كورسەتىب وتىر. سول اشىعىب وتىرعان قازاققا ءبابىن-دامىن كەلتىرىب سوڭىرا بەرەتىن اسىڭنان، بابى، ءدامى كەم بولسا دا ءازىر بەرگەن اسىڭ ارتىق. تاماقتى قارنى تويىڭقىراب، قاناعاتتاعان كەزدە تالعايدى.
شىعارىۋشى.
21/ح– 25
قىزىل وردا.
ەندى وسى ءماتىننىڭ مانىنە ۇڭىلەيىك.
- شىعارۋشى – بۇل بۇگىنگى تىلمەن العاندا «اۆتور» دەگەن ءسوز. وتكەن جازبامىزدا ايقارا بەتتەن كەيىنگى جەرگە ورنالاسقان «بالالارعا تارتۋ» اتتى ولەڭىنىڭ سوڭىنا دا اقاڭ «شىعارۋشى» دەپ جازعانىن اتاپ وتكەنبىز. ال، وقۋلىق اۆتورى ءالعىسوزىنىڭ باسىنا «شىعارۋشىدان» دەپ جازىپ، ءالعىسوزىنىڭ سوڭىنا تاعى دا «شىعارۋشى» دەۋىندە ءمان بار. ياعني، بۇل ءسوز سول كەزدە اۆتور دەگەن ءسوزدىڭ بالاماسى رەتىندە، تەرمين بولىپ تۇراقتانعان. 1931 جىلى سول كەزەڭدەگى لاتىن الىپبيىمەن جارىق كورگەن سوزدىكتە دە بىلاي بەرىلگەن: اۆتور ― اپتىر، جازۋشى، شىعارۋشى («اتاۋلار سوزدىگى»، قالىق اعارتۋ كەمەسەريەتى، ءبىلىم كەڭەسىنىڭ تەرمين كەمەسيەسى، قازاقستان باسپاسى، 1931 جىلى). اقاڭنىڭ بۇل وقۋلىعى 1926 جىلدان باستاپ باسپا كورگەن. ال، قازاق تىلىنە شەت تىلىنەن ەنەتىن تەرميندەردى قازاقشالاستىرۋ كوميسسياسى 1922 جىلى قۇرىلعان. سول تۇرعىدان قاراعاندا «اۆتوردى» قاجەتىنە قاراي ءۇش ءتۇرلى اتاۋمەن بەرۋ سول تۇستاعى زيالى قاۋىمنىڭ ماقۇلداۋىمەن بولسا كەرەك. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ توتە جازۋىن قولدانىستان قالدىرعاننان كەيىن دە عالىمنىڭ تەرمينجاسام ۇستانىمدارىنىڭ ءالى دە باسشىلىققا الىنعانىنا 1931 جىلعى سوزدىكتەردەگى كەيبىر تەرميندەر مىسال بولادى.
- وزگەرىسكە دەيىن – بۇل 1917 جىلعى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن پاتشالىق ءتۇزىم جويىلىپ، كەڭەس ۇكىمەتى ورناي باستاعانىن مەڭزەگەنى بەلگىلى.
- توتە وقۋ مەن توتە جازۋ – بۇل تۋرالى اقاڭ ءوزى ايتىپ وتىر. قادىمشە ەجىكتەپ وقۋ ياعني شاعاتاي جازۋىنان بەرى كەلە جاتقان وقۋ-جازۋ داستۇرىنە ا. بايتۇرسىن ۇلى باستاعان اعارتۋشىلار وزگەرىس ەنگىزدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ەسكىشە (قادىمشە) وقۋدا الدىمەن اراب ءتىلىنىڭ دىبىس زاڭدارى ارقىلى ءدىني ساۋات اشىپ الىپ، قازاق سوزدەرىن سول اراب تىلىنە نەگىزدەلگەن ەملەمەن وقىپ-جازۋ كەرەك بولاتىن. كەيىن، اقاڭ بۇلاي وقۋ مەن جازۋعا رەفورما جاساپ، قازاقتىڭ جازبا ادەبيەتىندە بۇرىننان كەلە جاتقان اراب گرافيكاسىنا اناعۇرلىم وزگەرىستەر ەنگىزىپ، قازاقتىڭ ءتول دىبىستاۋ زاڭدىلىعىنا ۇيلەسەتىن ۇلتتىق جازۋدى ويلاپ تاپتى. 1910 جىلدان باستالعان بۇل ىرگەلى رەفورما 1912 جىلى جۇرتقا جاريا بولدى. جۇرت جىلى قابىلداعان ءالىپبي ارقىلى عالىم ءوزى «وقۋ قۇرالى (قازاقشا الىپپە)» باستاعان وقۋلىقتار جازىپ وقۋشىلار ەندى قادىمشەمەن ەمەس، وسى جازۋمەن ساۋاتىن اشتى، «قازاق» گازەتى دە اتالعان ۇلتتىق جازۋدىڭ جۇرت اراسىنا جايىلۋىنا دانەكەر بولدى. مىنەكي، اقىمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ جاڭادان جاساپ شىققان ءالىپبيى ارقىلى جازۋ بۇرىنعىدان اناعۇرلىم توتە بولعاندىقتان، بۇل «توتە وقۋ» اتالسا، اقاڭنىڭ ءالىپبيى دە ۇيرەنۋدەگى ۇزاق بارىستى جەڭىلدەتكەن، قازاق تىلىندە قالاي دىبىستالسا سولاي جازۋعا بەيىمدەلگەن ءالىپبي بولعاندىقتان، «توتە جازۋ» اتالدى.
- دىبىس نەگىزدى ءادىس – اقاڭ ءوزى كورسەتىپ وتىرعانىنداي، دىبىس نەگىزدى ءادىس عالىمنىڭ توتە جازۋى ارقىلى توتە وقۋ جالپىلاسقان كەزەڭدە قولدانىلعان ءادىس ەدى. 1912 – 1924 جىلدار اراسىندا شىققان وقۋلىقتاردىڭ، اسىرەسە ا.بايتۇرسىن ۇلى وقۋلىقتارىنىڭ ايقارا بەتتەرىندە «دىبىس ءادىسى جولىمەن»، «ۋسۋل سوتيە جولىمەن»، «جاڭا جولمەن» دەگەن ەسكەرتپەلەر بار. بۇلاردىڭ ءبارى ءبىر سوزبەن ايتقاندا سول تۇستاعى وقۋ وقىتۋ ادىستەرى. اقاڭ ءوزى ايتقانىنداي دىبىس نەگىزدى ءادىس ياعني قازاقشا ارىپتەردى دىبىستار ارقىلى بىر-بىرلەپ ۇيرەتۋ سول تۇستا جاقسى ءونىمىن بەردى. ال «اتاۋلار سوزدىگىندە» دىبىس ءادىسى جولىنىڭ ورىسشا بالاماسى دا بەرىلگەن. زۆۋكوۆوي مەتود ― دىبىس ءادىسى («اتاۋلار سوزدىگى»، قالىق اعارتۋ كەمەسەريەتى، ءبىلىم كەڭەسىنىڭ تەرمين كەمەسيەسى، قازاقستان باسپاسى، 1931 جىلى).
- ەجىك - ءسوزدى ارىپكە، بۋىنعا ءبولىپ، ەجەلەپ وقۋ (جاقسى وقي الماۋ). بۇل بارشاعا بەلگىلى. دەگەنمەن، سول تۇستا وسى ەجىك دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى وقۋ باعدارلامالارىنىڭ ءبىر كەزەڭىن بەينەلەگەن تەرمين بولعان سياقتى. قازىرگى كەزەڭدە الدىمەن الىپپەنى ۇيرەنىپ، بىرتىندەپ ماتىندەر وقي باستايتىن وقىتۋ ءادىسى سياقتى، 1912 جىلى اقاڭ ءالىپبي جاساعانعا دەيىن، شاكىرتتەر قادىمشەنى الدىمەن ەجىكتەپ، ونان كەيىن جۇرگىزىپ وقۋ باسقىشتارىنان وتەتىن بولعان. ال، 1912-1924 جىلدارى توتە جازۋ ارقىلى وقىتۋدان كەيىن شاكىرتتەر ەجىك باسقىشىن باسپاي-اق، دىبىستار مەن ارىپتەردى تانىپ توتە وقۋدى جالعاستىرا بەردى. وسى ەجىكتىڭ تاعى ءبىر ماعىناسىن اشا كەتەر بولساق، قازاقتا ەجىگەي قۇرت دەگەن قۇرتتىڭ ءتۇرى بولادى. سوزدىكتە ەجىگەي تۋرالى بىلاي انىقتاما بەرىلگەن: 1. مايى الىنعان ءسۇتتىڭ سارسۋىن قايناتۋ ارقىلى الىنعان سارى ءتۇستى قويمالجىڭ، ەجىگەي. 2. وسى قويمالجىڭنان جاسالعان قىشقىلتىم ۋاق قۇرت نەمەسە سىقپا. (قازاق ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ەنسيكلوپەديالىق سوزدىگى. - الماتى: "سوزدىك-سلوۆار". 1997.- 368 ب). مىنە، بۇل قۇرتتىڭ ەرەكشەلىگى – ىركىتتەن قايناتىپ، ورەگە جايىپ كەپتىرگەن قۇرتتاي شىمىر بولمايدى. ەجىگەي قۇرت ۇگىلگىش كەلەدى. ءدامى دە ءتاتتى بولىپ، قۇرت ۇنتاقتارى بىرىكپەيدى. ەجىكتەپ وقۋدا دا ءار دىبىستى بىرىكتىرۋ ءۇشىن قارىپتاپ دىبىستاۋ كەرەك بولادى. وسى تۇرعىدان العاندا ەجىگەي قۇرتتىڭ قاتتى قۇرتتاي بەرىك بولماعانى سياقتى، ەجىكتەپ وقۋدىڭ دا جۇرگىزىپ وقىعانداي جاعىمدى بولماسى بەلگىلى.
- تۇتاس وقۋ ءادىسى – اقاڭ قادىمشەمەن ەجىكتەپ وقۋ ادىسىنەن ەل-جۇرتىن قۇتىلدىرىپ، توتە جازۋ ارقىلى توتە وقيتىن دىبىس ءادىسىن قولدانىپ ون جىل بويى وقۋلىق جازىپ، وقىتۋشى بولىپ، اعارتۋ جۇمىستارىن بەلسەنە جۇرگىزگەنى بەلگىلى. العىسوزدە ءوزى ايتىپ وتىرعانداي، قازاقتىڭ اعارتۋ ءىسىنىڭ كوشى باياۋ بولعانىنا دامىعان زاماننىڭ تالابى قاراپ تۇرسىن با؟ 1920 جىلدارى وقۋ-اعارتۋدا وزىپ بارا جاتقان ۇلتتار تۇتاس ءسوز ءادىسى نەمەسە ءبۇتىن ءسوز ءادىسى دەگەن وقىتۋ ادىستەرىن پايدالانا باستايدى. ا. بايتۇرسىن ۇلى زامان كوشىنەن قالماي، ءوزى دە تۇتاس ءسوز ءادىسى ارقىلى دا قازاق جەتكىنشەكتەرىن وقىتىپ كورۋ ءۇشىن وسى وقۋلىقتى («ءالىپبي. جاڭا قۇرالدى») جازعانىن ايتادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇعان دەيىن تەك ارىپتەر مەن دىبىستاردى بىر-بىردەن تانىتۋ ءادىسى باستى وقىتۋ ءادىسى بولسا، ەندى اقاڭ قازاق جەتكىنشەكتەرىن تۇتاس وقۋ جولى ارقىلى ياعني ءسوز بەن سۋرەتتەردى كورسەتۋ ارقىلى ءارىپ پەن دىبىستاردى ۇيرەتۋ ءادىسىن قولدانۋدى كوزدەيدى. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان «جاڭا قۇرال» مەن اقاڭنىڭ 1912 -1925 جىلدار اراسىندا كەڭ كولەمدە قولدانىلعان «وقۋ قۇرالىن» پاراقتاۋ بارىسىندا دىبىس ءادىس جولى مەن تۇتاس ءسوز جولىنىڭ ايتارلىقتاي ءىرى ايىرماشىلىعى بار ەكەنىن كوردىك. ايتا كەتەلىك، حح عاسىر باسىندا، 1931 جىلى شىققان «اتاۋلار سوزدىگىندە»: «مەتود سەلىح سلوۆ ― ءبۇتىن ءسوز ءادىسى، امەريكانسكيي مەتود وبۋچەنيا گراموتە ― تۇتاس ءسوز ءادىسى» دەپ بەرىلگەن. قالاي دەگەن كۇندە دە، ۇلت ۇستازىنىڭ ەڭ الدىمەن جازۋدى وزگەرتىپ، قازاقتىڭ توتە جازۋىن جاساۋى، سول ءالىپبي ارقىلى كۇللى اعارتۋ ءىسىن ىلگەرىلەتۋى، سونداي-اق، زامان تالابىنا ساي، بۇرىنعى وقۋ قۇرالدارىنىڭ ورنىنا جاڭا ءادىس جولدارىن زەرتتەي وتىرىپ، وزگەشە قىزىقتى، قۇندى وقۋلىق – «ءالىپبي. جاڭا قۇرالدى» جازىپ شىعۋى كىمنىڭ دە بولسىن تاڭدايىن قاقتىراتىن قاجىرلى كوشباسشىعا ءتان قاسيەت.
- جاڭا پىراعىرام – مۇنداعى پىراعىرام پروگراممانىڭ سىندىرىلىپ العان نۇسقاسى ەكەنىن كوپشىلىك ءبىلىپ وتىر. «قازاق تىلىنەن بالاما تابىلماعاندا شەتەل ءسوزىن قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستاۋ زاڭىنا يكەمدەپ سىندىرىپ الۋ كەرەك» دەگەن سول تۇستاعى تەرمينولوگيانىڭ پرينسيبىنە ساي، سىندىرىلىپ الىنعان ءسوز. حح عاسىر باسىندا تەك ا. بايتۇرسىن ۇلى ەڭبەكتەرىندە عانا ەمەس، سول كەزدەگى اقپارات، ءباسپاسوزدىڭ بارىندە پىراعىرام ءسوزى وسىلاي بەرىلگەن. اسىرەسە، شەتتىلدىك تەرميندەردى يكەمدەپ الۋدا ازدى-كوپتى تالاس-تارتىس بولعانىمەن، ورىستىڭ ءسوزىن دۇرىس اتاماۋدان ۇيالىپ، مويىنىن ىشىنە الىپ موڭكۋشىلەر ول كەزدە از بولعانىنا كوز جەتەدى. ءتىپتى، 1940 جىلى قازاق جازۋى كيريلل قارپىنە كوشكەنگە دەيىن دە پروگرامما ءسوزى پىروعىرام بولىپ بەرىلگەنىنە دەرەكتەر كوپ. ايتا كەتەلىك، اقىمەت بايتۇرسىن ۇلى «قازاق» گازەتىندە 1913 جىلى جاريالاعان «قازاقشا وقۋ جايىنان» اتتى ماقالاسىندا، پروگراممانى پىروعىرام دەپ الا وتىرىپ، جاقشا ىشىنە جوسىق دەگەن بالامانى دا كورسەتە كەتكەن بولاتىن. «اۋەلى ءبىز بالا وقىتاتىن كىتاپتارىمىزدى تۇزەپ، سايلاپ الىپ، سونان سوڭ نەدەن باستاپ، نەگە شەيىن وقىتاتىنىمىزعا جوسىق بەلگىلەۋگە دۇرىس»، – دەيدى عالىم اتالعان ماقالادا.
- مۇعالىم – كورىپ وتىرعانىمىزداي، اقاڭ وقۋلىعىندا ءمۇعالىم ءسوزى «مۇعالىم» بولىپ جازىلعان. اسىرەسە، 1924 جىلدان كەيىن ا.بايتۇرسىن ۇلى كوشىن باستاعان لينگۆيستەر توبى قازاق ءتىلىنىڭ سينگارمونيزم زاڭىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەرەكشە ەڭبەكتەنگەنى بايقالادى. سەبەبى، جىڭىشكەلىكپەن وقىعان ادام اتالعان جىلداردان باستاپ، بۇعان دەيىن الا-قۇلا جازىلىپ كەلگەن اتاۋلاردىڭ ەملەسى، 1924 جىلدان كەيىن ءبىر ارناعا تۇسە باستاعانىنا كوز جەتكىزۋگە بولادى. بۇعان دەيىن عىلىم – ءعىلىم، ءمۇعالىم-مۇعالىم، عاسىر – ءاسىر، كىتاپ – كىتەپ، ماھكاما – مەكەمە، ت.ب. بولىپ جازىلىپ جۇرگەن سوزدەردىڭ تۇتاس جۋان نەمەسە تۇتاس جىڭىشكە نۇسقالارىن عانا قالدىرۋ كوزدەلگەنى ا.بايتۇرسىن ۇلى باس بولعان ەملە ەرەجەلەرىنەن ايقىن كورىنىس تابادى. قىتايداعى قانداستار كۇنى بۇگىنگە دەيىن مۇعالىم دەپ ايتىپ، سولاي جازۋى دا اقاڭ باستاپ ارناعا ءتۇسىرىپ كەتكەن ۇندەستىك زاڭى اتتى قاسيەتتى قاعيدانىڭ جەمىسى ەدى. ال، وزگە تۇرىكتەردىڭ ىشىندە شىنجاڭداعى ۇيعۇر ۇلتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءالىپبيىن قولدانىپ وتىرعانىمەن، بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ەملە ەرەجەسىندەگى ۇستانىمىن ساقتاي العان جوق. ولار بۇگىنگى تاڭدا ءاسىر (عاسىر)، ءمۇ-الىم (مۇعالىم)، مەھىرمان (مەيىربان)، مەھمان (مەيمان) ،ت.ب. بويىنشا جازىپ، تۇتاس تۇرىك تىلىندە ەجەلدەن بار ۇندەستىك زاڭىنان ايىرىلىپ قالىپ وتىر. وسى تۇرعىدان العاندا دا، قازاق ءتىلىنىڭ، تىپتەن تۇرىك ءتىلىنىڭ ساپ تازالىعىن ساقتاۋدا اقىمەت باستاعان الاش زيالىلارىنىڭ ىستەگەن ىستەرى مەن ۇلى باستامالارىنا باس يمەي تۇرۋ مۇمكىن دە ەمەس.
- اش ادام اس تالعامايدى – ا. بايتۇرسىن ۇلى شاعىن عانا العىسوزىندە سانالى كىسىگە اسا مول اقپاراتتىق تانىمدىق ءبىلىم بەرىپ وتىر. ونىڭ مازمۇنىن قايتا ءتۇسىندىرىپ وتىرمادىق. قازاقتان سۋرەتشى بولماعانىنا كەيىپ، وقۋلىعىم ساتسىزدەۋ شىقتى-اۋ دەپ ىشتەي الاڭداۋشىلىعىن دا جاسىرمايدى. جانە وقىتۋشىلاردان جوعارىدا اتالىپ وتكەن نەگىزگى ەكى ءادىستىڭ (دىبىس ءادىسى مەن تۇتاس ءسوز ءادىسى) قايسىسى ىڭعايلى ەكەنىن ايتىڭىزدار، ۇلتتى اعارتۋ ءىسىنىڭ تەز ءارى ۇيلەسىمدى جولىن تابۋدا اقىلداسىپ وتىرايىق دەگەن ويدى ەمەكسىتەدى عالىم. سونداي-اق، سول تۇستا 90 پايىزى حات تانىمايتىن قازاقتى اعارتۋ ىسىندە زامان كوشىنە تەز ىلەسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتادى. شارت-جاعدايدى كۇتىپ، زامان جاقسارعاندا جاقسى وقىتۋ باعدارمالارى ارقىلى ەلدى اعارتىپ الامىن دەپ كۇتىپ وتىرماي، «بارىمەن بازار بولىپ»، عىلىم مەن بىلىمگە شولدەپ، اشىرقانىپ تۇرعان حالىققا قاي ادىسپەن بولسا دا اعارتۋ ءىسىن جۇرگىزە بەرۋ كەرەكتىگىن ايتادى. زامان جاقسارعاندا بەرگەن ءدامدى اسىڭنان، مۇقتاج كەزدەگى قازىرگى اسىڭ قايىرلى دەي كەلىپ، اش ادام اس تالعامايتىنىن شەبەر سۋرەتتەپ، وي-پىكىرىن تۇيىندەيدى.
قىمباتتى وقىرمان، مىنە بۇل، ۇلت ۇستازى اقىمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ءالىپبي. جاڭا قۇرال» اتتى وقۋلىعىنا ءوزى جازعان ءبىر جارىم بەتتىك العى سوزىنەن كورگەن-بىلگەندەرىمىز. كەلەسى جازبامىزدا عالىمنىڭ «جاڭا قۇرالىنداعى» ءاربىر قىستىرما سۋرەتتەر مەن سوز-سويلەمدەردىڭ سىرىن اشىپ، وقىرمانمەن وي بولىسەتىن بولامىز.
ادىلەت اقىمەت ۇلى
م. و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى
