اين رەند. مەنىڭ ساتىپ العان كۇيەۋىم

(اڭگىمە)

مەن بۇل اڭگىمەنى جازباۋىم كەرەك ەدى...

ءۇن-تۇنسىز عانا ءبارىن ەڭسەرگەن ەدىم عوي. ءوزىمدى ءۇنسىز ەتۋ ءۇشىن بالكىم، بۇل دۇنيەدەگى ەشبىر ايەل زاتى باسىنان كەشپەگەن زوبالاڭعا مەن عانا توزگەن شىعارمىن. ال، ەندى اڭگىمە تيەگىن ابدەن اعىتپاقشىمىن. شىندىعىنا كەلگەندە، جۇرەك تۇكپىرىندەگى قۇپيا سىرىڭدى جۇرتقا جايىپ سالۋدىڭ ەش ءمانى بولماسا دا، ءۇمىت شوعى سونبەگەنىن تاياۋدا عانا سەزدىم. بۇل مەنىڭ جالعىز عانا ءۇمىتىم.  مەنىڭ ۋاقىتىم تۇگەسىلىپ بارادى. قۇلازىعان ءومىرىم بوس كەڭىستىككە اينالىپ، جاھانامنىڭ قاقپاسىنا جەتكەن كەزىمدە ەڭ اقىرعى مۇمكىندىگىمدى پايدالانعانىمدى ەشبىر جان ايىپقا بۇيىرماس دەپ سەنەمىن. بارلىعىنىڭ اياقتالۋى الدىنداعى ءبىر عانا ءسات... وسى سەبەپتەن، قۇپيا سىرىمدى جاسىرماي جازۋعا بەل بايلادىم. 

مەن گەنريگە  عاشىق ەدىم. ءقازىر دە قاتتى سۇيەمىن. ءوزىم جايىندا، وتكەن ءومىرىم تۋرالى ايتار جاپادان جالعىز دۇنيەم وسى عانا. مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءوزى دە تەك قانا گەنري.  جالپى، بۇل جالعاندا سۇيىپ-كۇيىپ، عاشىق بولماعان پەندە مۇلدە جوق شىعار! ماحاببات دەگەنىڭ ءوزى سەنىڭ اقىل-ويىڭداعى، كوڭىل-كوكىرەگىڭدەگى، جۇرەگىڭدەگى كۇللى شەكتەۋلەر مەن بوگەتتەرگە  ەش ايالداماستان-اق بۇزىپ-جارىپ وتە شىعاتىن زات ەكەن عوي.

ونىمەن قالاي تانىسقانىمدى ەسكە المايمىن دا. مەن ءۇشىن ول وزەكتى ەمەس. جۇزدەسۋدى ماڭدايعا جازعان ەكەن، ۇشىراستىق. قاشان، قالاي، نەگە ونى سۇيە باستاعانىمدى، قالاي عاشىق بولعانىمدى سەزگەنىمدى ويلاپ تا جاتپايمىن. ءبىر بىلەرىم، ءومىرىم ەكى-اق سوزدەن تۇردى: «گەنري ستاففورد».  ول ۇزىن بويلى، ارىق بولا تۇرا تىم كورىكتى جىگىت ەدى. ارمانشىل، جىگەرلى بولا تۇرا ونىسىنا قاتتى زەر سالمايتىنداي كورىنەتىن. تابيعات ونى سولاي جاراتسا كەرەك. ءۇزىلىسسىز جالعاساتىن ارمان-تىلەگى قۇدايدىڭ بۇيرىعى شىعار. مەنىڭ بىلۋىمشە، گەنري جان-جاقتى تولىسقان اقىلدى جىگىت. اينالاسى جاپپاي تاڭداي قاعىپ تابىنعاندا ول وزگەلەردى ءاجۋالاپ، ميىعىنان كۇلىپ جۇرە بەرەر ەدى. ازداپ جالقاۋلىعى بولسا دا، وتە مۇقيات. ونى ەشتەڭە دە ابىرجىتا قويماس ەدى. وزىنە سىن كوزبەن ءارى نىق سەنىممەن قارايتىن. سويتە تۇرا وزگەلەرگە ميىعىنان كۇلىپ قانا پاڭدانا قاتىناس جاسايتىن. 

ارينە، ءبىزدىڭ شاعىن قالاداعى قىز اتاۋلىنىڭ ءبارى وعان قوعاداي جاپىرىلاتىن. بارىمەن دە اشىق-ايقىن قىلمىڭداساتىنى قىزداردى ەستەرىنەن تاندىرا جازدايتىن. گەنريدىڭ اكەسى وعان ءوزىنىڭ ءىرى  بيزنەسىن قالدىرعان. ۇلى ونى قيىندىقسىز باسقارسا دا، جەتكىلىكتى قارجى تاباتىنداي ۇيلەستىرەتىن. ول ۇجىمىمەن قارىم-قاتىناس جاساعاندا، بيكەشتەرمەن جىمىڭداسقاندا، كىتاپ، گازەت وقىعاندا كورسەتەتىن بيازى ءارى بەيتاراپتاۋ كەيپىمەن بيزنەسىن دە مەڭگەرىپ جۇرەتىن.

جاسى ەگدە زاڭگەر، بايىرعى دوسىم بارنەس مىرزا بىردە ماعان ويلى ءارى اسقان بايىپتىلىقپەن بىلاي دەگەن ەدى: «ول ىڭعايسىز جىگىت... مەن ونى سۇيەتىن قىزدارعا قىزعانىشپەن قارايمىن... ال، وعان تۇرمىسقا شىعاتىن قىزعا جانىم اشيدى». ول تۇستا مەن جالعىز بارنەس مىرزانىڭ عانا ەمەس، تالايلاردىڭ ءىشىن كۇيدىردىم عوي. گەنري ستاففورد مەنى سۇيگەن ۋاقىتتا نەبارى 21 جاستامىن، ەڭ مىقتى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءبىرىن ءبىتىرىپ كەلگەنمىن. اتا-انامنان مۇراعا قالعان تابيعاتى تامىلجىعان جەرىم بار، بايىرعى تۋعان قالاما ورالۋعا شەشىم قابىلداعانىمدا نە سىر بارىن قايدان بىلەيىن. جاقىن تۋىس اتاۋلىدان جۇرداي مەنىڭ عانا يەلىگىمدەگى جەر وراسان كولەمدى ءارى ءىرى ساياباعى بار تاماشا مەكەن بولاتىن. مەن وندا ءوز ەركىممەن ءومىر ءسۇرىپ ۇيرەنگەن جانمىن.

اڭگىمەمدە بار شىندىقتى جايىپ سالىپ وتىرمىن عوي، سوندىقتان، ءوزىمنىڭ دە اقىلىنا كوركى ساي سۇلۋ بولعانىمدى ايتقانىم ءجون شىعار. اۋىزدىعا ءسوز بەرمەيتىن شەشەندىگىمنىڭ دە بارىن بىلەتىنمىن. جالپى، اقىلدى جاندار ءوزىنىڭ جايىن قالاي دا بىلەدى ەمەس پە. ادامدار مەن تۋرالى «وتە اقىلدى قىز»، «ونىڭ كەلەشەگى زور» دەسكەنىمەن، تىم ءبىر بەتكەيلىگىمدى اسا ۇناتپايتىنداي كورىنەتىن.

مەن گەنري ستاففوردتى عانا ءسۇيدىم. ءومىرىمنىڭ سوڭىندا ۇققانىم وسى عانا. ول مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءمانى ەدى. ءارقاشان دا وزگە ەشكىمدى سۇيە المايتىنىمدى ۇنەمى ايتاتىنمىن. سول راس ەكەن. بالكىم، ادام بىرەۋدى ءدال مەنشە سۇيۋگە بولمايتىن شىعار، قاجەتى جوق تا بولار. الايدا، ماعان ەندى، قانداي اۋليە ايتسا دا پايدا جوق: ول مەنىڭ عانا ءومىرىم بولعان ەكەن.

ستاففورد تا ماعان عاشىق ەدى، شىن كوڭىلىمەن. ونىڭ ومىرىندەگى ەڭ العاش رەت ميىعىنان كۇلمەي قاراعان دۇنيەسى دە وسى شىعار. «مەن ءوزىمدى ماحاببات الدىندا وسىنشاما ءالسىز جان بولىپ قالامىن دەپ ەشقاشان ويلاعاماعان ەدىم» دەپ، ول كەيدە جۇمساق ۇنمەن ايتاتىن ەدى. «سەن مەندىك قانا بولۋعا ءتيىسسىڭ، يرەنە! نەگە دەسەڭ، مەن وزىمە قاجەتتىڭ ءبارىن الۋ ءۇشىن دۇنيەگە كەلگەن اداممىن. ال، سەن الەمنەن تىلەگەن جالعىز زاتىمسىڭ» - دەپ، ساۋساعىمنىڭ ۇشىنان باستاپ، يىعىما شەيىن ءسۇيىپ شىققانىن ۇمىتقان ەمەسپىن.

ال، مەن ونى كورگەن ساتىمدە بۇل الەمنەن ەشتەڭەنى سەزىنۋدەن قالاتىنمىن. ونىڭ قيمىل-قوزعالىسى، مىنەز-قۇلقى، داۋىسى دا مەنى دىرىلدەتىپ جىبەرەتىن ... كوڭىلىڭە وسىنداي ۇلى سەزىم مەن ارمان ءبىر مارتە قوناقتاپ قالسا، ەشقاشان شىقپايدى ەكەن عوي. سوڭعى دەمىڭ ۇزىلگەندە عانا نۇكتە قويىلاتىن شىعار. مۇنداي سەزىم تۇلا بويىڭدا ءدامىڭ تاۋسىلعانشا تۇرادى.  ءتىپتى، دەنەڭدى ورتەپ، كۇلىن كوككە ۇشىرسا دا سەزىمنىڭ وتى لاۋلاپ جانىپ تۇرادى. باقىت سودان باستالادى. ولشەۋسىز باقىت...

سول ءبىر كۇن ويىمدا وتە انىق. تاسقىندا سۋ قانشالىقتى مول بولۋشى ەدى... سونداي ءبىر نۇر شۋاعىن مولىنان توككەن كۇن بولاتىن. ول ەكەۋىمىز اتكىنشەك تەۋىپ ويناعانبىز. ەكەۋىمىز دە اپپاق كيىم كيىپ، ۇزىن جىڭىشكە باسقىشتىڭ ەكى جاعىندا تۇرىپ العانبىز. جىپتەن قاتتى عىپ ۇستاپ الىپ، ەرسىلى-قارسىلى الما كەزەك ۇشىپ جۇرگەندەي تەڭسەلىپ تۇردىق. وتە جىلدام تەپكەندىكتەن ءجىپتىڭ قيقىلداعان ءۇنى ۇرەي تۋدىرىپ، مەن ءتىپتى دەمىمدى جۇتىپ قويدىم. جوعارى قاراي... تومەن قاراي... جوعارى قاراي... تومەن قاراي... يۋبكامنىڭ ەتەگى تىزەمنەن جوعارى كوتەرىلىپ، جەلبىرەگەندە ول «بۇدان دا جىلدام، ءتىپتى جىلدام» دەپ ايعايلاۋمەن بولدى. «جوعارى... گەنري جوعارى...» دەپ جاۋاپ قاتتىم.  جەيدەسىنىڭ كەۋدە تۇسى اشىق، جەڭىن شىنتاعىنا دەيىن ءتۇرىپ تاستاعان جىگىتىمنىڭ كورىكتىسىن ايتساڭشى... ارقان ءجىپتى قوس قولداپ مىقتاپ ۇستاعان ونىڭ قيمىلى شيراق ءارى جەڭىل بولعانىمەن كۇشى مىعىم، قوزعالىسى اتكىنشەكتى وڭدى-سولدى تەربەلتەدى. شاشى جەلبىرەپ...

دەم الۋعا دا مۇرشام جوق، جارقىراعان كۇن شۋاعىنا مالىنعان سول ساتىمدە مەن قارسى الدىمداعى جىگىتتەن وزگە ەشتەڭەنى سەزىنگەن جوقپىن.  كەيىن ءبىر بىرىمىزگە ەشتەڭە ايتپاي-اق اتكىنشەكتىڭ بيىگىنە دە قاراماي سەكىرىپ تۇسىستىك. جەرگە قۇلاپ تۇسكەنىمىزدە اياق-قولىمىزدى ازداپ ءسۇرىپ الساق تا وعان ءمان بەرۋگە دە مۇرشامىز بولمادى. ول مەنى قۇشاقتاي الىپ، اتكىنشەكتە دە سەزىلمەگەن ىنتىقتىقپەن قۇشىرلانا ءسۇيدى. بۇل جولى ءبىز العاش رەت سۇيىسپەسەك تە ءدال سول ءسۇيىستى مەن ءومىر بويى ۇمىتقان ەمەسپىن، ەشقاششان ۇمىتپايمىن دا.  ونىڭ ىستىق قۇشاعىندا بولعاندىقتان مەن ەسىمنەن اداسىپ تالىپ تۇسۋگە شاق قالعان ەدىم. مەن ونىڭ يىعىن قاتتى مىتىپ (سوياۋداي تىرناعىم كىرىپ، قان اققانشا مىجىپپىن عوي) سۇيگەنىم بار. كەيىن موينىن... اشىق تۇرعان جاعاسىنا دەيىن ءسۇيىپپىن عوي...

سول ساتتە ءبىر بىرىمىزگە ايتقان ءسوزىمىز، اسىرەسە، ونىڭ ايتقانى... اقىرىن عانا سىبىر... «ماڭگىلىك وسىلاي بولادى دەشى... يرەنە... ماڭگىلىك».

كەلەسى كۇنى ول كەلمەدى. كەشكە دەيىن كوڭىل قۇلازىپ كۇتۋمەن بولدىم. ۇشتى كۇيلى جوق. ودان ارعى كۇنى دە توبە كورسەتپەدى. ەسەسىنە، ءسال دە بولسا مەنىڭ نازارىمدى اۋدارعىسى كەلەتىن، وزىنە سەنىمدى ءبىر جىگىت ارنايى كەلىپ، ءبىراز اڭگىمە-دۇكەن قۇردى. ءسوزىنىڭ سوڭىندا بىلاي دەمەسى بار ما: «ايتپاقشى، گەنري ستاففوردىن بيزنەسىنە ءقاۋىپ تونگەن كورىنەدى. وتە كۇردەلى جاعدايعا ۇشىراعان دەسىپ ءجۇر عوي، جۇرت». 

ەرتەڭىندە سول ءبىر جايسىز حاباردى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ەستىدىم: گەنري ابدەن تاقىرعا وتىرعان ەكەن. ءبىر ءوزى عانا داعدارعانىمەن قويماي كوپتەگەن جانداردىڭ تاعدىرىنا جاۋاپتى ءارى ولارعا قىرۋار قارجى وتەۋى ءتيىس ەكەن. الايدا، بۇعان ونىڭ كىناسى شامالى ەدى... اقىرى، سولاي بولىپ قالعان. بارلىعى ونى بىلسە دە، گەنريدى كىنالاۋمەن بولدى. بانكروت ءوز جونىمەن عوي، ونىمەن بىرگە گەنريدىڭ بەت-بەدەلى، ىسكەرلىگى، كەلەشەگى دە باتپاققا باتىپتى.

ونىڭ كومپانياسىنىڭ كۇيرەۋىن ءبىزدىڭ قالا تۇرعىندارىنىڭ ءبىراز بولىگى تابالاپ باقتى. ءىشىنارا گەنريگە جاندارى اشىعاندار بولعانىمەن قۋاناتىنداردىڭ قاتارى دا كوپ بولدى.  ادامدار گەنريدى سىيلاۋمەن قاتار ءىشتارلىق تا جاسايدى ەكەن … الدە، قۇرمەتتەي تۇرا قىزعانا ما، كىم ءبىلسىن. ءتىپتى بىرەۋدىڭ «ەندى ونىڭ ءتۇرىن ءبىر كورگىم كەلەدى» دەگەنىن دە قۇلاعىم شالدى. تاعى ءبىرى «حا، حا! ۇيات-اي» دەيدى...

ادامدار مەنى دە مازالاۋمەن بولدى. «گەنري انا ءبىر يرەنە ۆيلمەردىڭ نەسىنە قىزىقتى ەكەن؟». پاسي تيللينس دەگەن ءبىر اتاقتى جۇرگىش ايەل كوپ ادامنىڭ وي-پىكىرىن ءبىر سويلەممەن جەتكىزۋى ارقىلى ەرەكشەلەندى.  ال، ءبىزدىڭ قالا قوعامىنىڭ الدىڭعى قاتارلى ادامدارىنىڭ ءبىرى حيۋ حانىم (ول كىسىنىڭ ءبىر كەمشىلىگى – ءۇش بىردەي قىزىن ۇزاتا العان جوق) ماعان «سەن دەر كەزىندە ونىمەن كوڭىل كوتەرىپ ۇلگەردىڭ. سول جىگىتتى ءبىرتۇرلى سۋحانىم سۇيمەيتىن» دەپ قويادى. پاسي بەتىن بوياپ تۇرىپ، تاعى «ال، سۇلۋىم، ەندى كەلەسىدە كىمدى كوزدەدىڭ؟» دەپ سۇيرەڭدەيدى…

وندايلاردىڭ ەشبىرى دە ماعان ەلەۋلى اسەر ەتە قويعان جوق. مەن نەسى بولسا دا، جاعدايدى تۇسىنۋگە تىرىستىم.  گەنري قايتا ەڭسەسىن كوتەرە الا ما دەگەندى بىلگىم كەلدى. ءبىر بيزنەسمەن سىيلاسىم ويدا جوقتا مەنى تولعاندىرعان ساۋالعا جاۋاپ بەرىپ تاستادى. «گەنري نەگىزى، ادال جاقسى جىگىت قوي. ءبىراق، ءدال ءقازىر ءوزىن قانشالىقتى تەزىرەك اتىپ تاستاسا، بەدەلىن دە سونشالىقتى ساقتاپ قالا الاتىن شىعار» دەپ، ءبىر دوسىنا ايتقانىن كەزدەيسوق ەستىپ قالدىم …

ماعان ءبارى تۇسىنىكتى بولدى. ۇزاق ويلانىپ تا جاتپادىم. ۇستىمە بىردەمە ءىلدىم دە ەكى وكپەمدى قولىما الىپ، ونىڭ ۇيىنە قاراي زىتتىم. ونى كورە سالا قورقىنىشتان قالشىلداپ كەتتىم. ونى ءتىپتى تانۋدىڭ ءوزى مۇڭ: ۇستەلدىڭ ارتىندا وتىرعان ونىڭ كەيپى تاس ىسپەتتى، بەتى مەن قيمىلسىز كوزىن عاشىعىمدىكى دەگەنگە سەنە المادىم. ورىندىعىنىڭ ءبىر جاعىندا قولى جانسىز سەكىلدى سالبىرىپ، ساۋساقتارى بولماشى عانا دىرىلدەيدى.

مەنىڭ كىرگەنىمدى ول سەزگەن دە جوق. مەن وعان جاقىنداپ بارىپ، ەكى تىزەسىنىڭ اراسىنا باسىمدى تىعا جىعىلدىم. ول ءبىراز قالشىلداپ وتىردى دا قولىمنان تارتىپ تۇرعىزدى. «ۇيىڭە قايت، يرەنە!» دەپ سالقىن ءارى ءمانسىز تونمەن ايتتى. «ەندى، مۇندا ەشقاشان كەلمە!».  «سەن مەنى سۇيمەيسىڭ بە، گەنري؟» دەپ، ەرىكسىز سىبىر ەتتىم. «ەندى، ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا بىردەمە بولۋدان قالعانىن نەگە تۇسىنبەيسىڭ؟» دەگەن ونىڭ ۇنىنەن قاجىعان، قايعىرعان اشۋ-ىزا اڭعارىلىپ تۇردى.

مەن تۇسىنگەن ەدىم. تۇسىنە سالا كۇلىمسىرەدىم: ونىڭ ايتقانى شىندىق بولعانىمەن ەشبىر ماڭىز جوق. اقشا ماحابباتىمىزعا كەدەرگى جاساماقشى. «اقشا مەنەن گەنريدى تارتىپ الماق پا؟  اپەندىلىك قوي!». مەن قارقىلداپ تۇرىپ كۇلدىم... ونىڭ وزىندە ۇرەيگە تولى كۇلكى … ەگەر سەنىڭ بۇكىل ءومىرىڭدى، ونىڭ ءمان-ماعىناسىن، سەندەگى جالعىز تابىنارىڭدى جاي اقشاسىز قالعانى ءۇشىن عانا تاستاپ كەت دەسە، كۇلكىڭ كەلمەي مە؟

ول قانشا جەردەن ماعان قۇلاق اسقىسى كەلمەسە دە، تىڭداتا الدىم. قانشا ۋاقىت جالىنعانىمدى بىلمەيمىن. ول باس تارتۋمەن بولدى. كەيدە بايىپپەن عانا ءوزىن تاستاۋىمدى وتىنەدى، ەندى بىردە قاتقىل سۋىق داۋىسپەن «كەت» دەپ تۇرىپ ايعايلايدى… سوندا دا مەن ونىڭ كوزىندەگى ماعان دەگەن ۇلى ماحابباتتىڭ سونبەگەنىن كوردىم. سوندىقتان كەتۋدى ويعا دا المادىم. ونىڭ اياعىنا جىعىلىپ «گەنري گەنري… مەن سەنسىز ءومىر سۇرە المايمىن... مۇمكىن ەمەس» دەپ جىلاۋمەن بولدىم. ماعان يلانعانشا قانشاما ۋاقىت وتكەنىن بىلمەيمىن... ءبىراق، تاۋسىلا جالىنۋدىڭ دا جەمىسى بولادى ەكەن… اقىرى بەرىلىپ تىندى: ول كەنەت مەنى قۇشاعىنا الدى دا كوز جاسىمەن، سۇيىسكە قاتار ەرىك بەردى.  «جارايدى… يرەنە... سولاي-اق بولسىن» دەپ دىرىلدەي جاۋاپ بەرگەن ەدى. ونىڭ ۇلى ماحابباتى كوڭىل تەبىرەنىستى مولىنان سىيلادى.

ءبىزدىڭ كىشكەنتاي قالانىڭ زور تاڭدانىسى گەنريدىڭ بانكروتتىعىمەن تۇگەسىلمەدى: ءبىز ەكەۋىمىز جايىندا ەستىگەندە سۇمدىق جارىلىسقا تاپ بولعانداي كۇيگە ءتۇستى. باستابىندا مۇنىمىزعا سەنگەن جان بولمادى. سەنەتىن دە جاعداي ەمەس ەدى عوي… ءبارى مەنى ەسى اۋىسقان جىندىنىڭ قاتارىنا قوسىپ تاستادى… ونىسى دا ءجون ەندى، ماحابباتقا جىندانعان ەدىم… حيۋ حانىمنىڭ ءوزى ماعان شاۋىپ كەلىپ «سەن قۇتىرىپ كەتتىڭ بە؟ ونىمەن تۇرمىس قۇرۋعا بولمايدى، يرەنە… مۇنىڭ اقىماقتىق قوي… ەسالاڭ…» دەپ شىن نيەتىمەن ايتقانى بار. ول ءتىپتى ايتارعا ءسوز تاپپاي جاتتى. ونىڭ دوسى، بۇرىن اشىلىپ سويلەمەيتىن بروگان مىرزانىڭ ءوزى «انداعىڭ ەسىنەن اداسقان عوي» دەگەنىن قايتەرسىڭ.

ديەۆيس مىرزامەن بىرگە اتا-انامنىڭ ەكى بىردەي ەجەلگى دوسى مەنىمەن تىلدەسۋگە كەلدى. ولار ماعان شەشىمىڭدى قايتالاپ ءبىر وي ەلەگىنەن وتكىز دەسىپ ءوتىندى.  ەگەر ءوز بولاشاعىما بالتا شاۋىپ، كۇيەۋىمنىڭ قارىزىن جابۋعا بارىمدى سالسام، كەيىن تۇمسىعىم تاسقا تيەدى ەكەن، حا حا حا. مەن ولاردىڭ سوزىنە كۇلۋدەن باسقا جاۋاپ قاتپادىم. شەكسىز باقىتتى ەدىم.

ەڭ كورەگەندىلىك تانىتقان ادام بارنەس مىرزا بولدى. ول ماعان كوپتى كورگەن ويلى جانارىن تىكتەپ تۇرىپ، كوڭىلسىزدەۋ كۇلىمسىرەپ بىلاي دەگەن-تىن: «سەنى ۇنەمى وسىلاي قۋانىشىڭ قوينىڭا سىيماي وتىرا الماس پا ەكەنسىڭ دەپ قورقامىن، يرەنە... وسىنشاما ۇلى ارمان، الىپ ۇشقان كوڭىل جاقسىلىق اكەلە قويمايدى». سوسىن، گەنريگە قاراي بۇرىلىپ: «ستاففورد! سەن ءار قادامىڭا اباي بولعايسىڭ!» دەپ سۋىق ۇنمەن ءتىل قاتقان بولاتىن. «ماعان ولاي دەۋىڭىز ارتىقتاۋ بولار» دەپ، ستاففورد تا ودان كەم تۇسپەيتىن سۋىق ۇنمەن جاۋاپ بەرگەن ەدى.

وسىلايشا ءبىز وتباسىن قۇردىق.  كەيبىرەۋلەر ايتادى عوي، تولىق باقىت دەگەن بولمايدى دەپ. ال، مەن سول تولىق باقىتتىڭ ءدامىن تاتقان اداممىن. مەنىڭ سول تۇستاعى سەزىمىمدى باقىت دەۋدىڭ ءوزى ازدىق ەتەدى... مەن گەنريدىڭ ايەلى بولدىم... ەندى مەن يرەنە ۆيلمەر ەمەس، يرەنە ستاففوردپىن. ۇيلەنگەن سوڭ ءدال قانداي كۇيدە بولعانىم ەسىمدە جوق. ويىما ەشتەڭە ورالمايدى. ەگەر كىمدە كىم ۇيلەنگەن سوڭ نە بولعانىن سۇراسا، ايتارىم: «گەنري». ول ۇنەمى قاسىمدا، ماعان باسقا نە كەرەك ەدى. مەن ءوز يەلىگىمدەگى بار دۇنيە-مۇلكىمدى ساتىپ، ونىڭ بورىشىن جاپتىم، قىسقاسى، قۇتقاردىم. ەندى، ءبىر ءبىرىمىز ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋ عانا قالدى: ەشكىم ءبىزدى شارشاتپايدى، تەك قانا ەكەۋىمىز. ەكى جاننىڭ بىرگە عۇمىر كەشكەن ۇلى باقىتى.

ءبىراق، كەشىكپەي تىرلىك قامىن ويلاۋعا تۋرا كەلدى. ءبىز مەندەگى بار اقشانى، ءۇي-جاي، باعالى زاتتاردىڭ ءبارىن ساتىپ بىتىرگەندىكتەن تابىستىڭ وزگە ءبىر كوزىن تابۋىمىز قاجەت بولدى. گەنري ۋنيۆەرسيتەتتى ينجەنەر ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەندىكتەن وسى باعىت بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن بولدى. كەرەمەت قىزمەت بولماسا دا بۇرىن ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەمەگەن جان ءۇشىن ءتاۋىر باستاما بولدى.

شاعىن عانا ۇيدە تۇراتىن بولدىق. وسىلاي ءومىر باستالدى دەرسىڭ. ونى جۇرت قاتارلى ءجۇرسىنشى دەپ مەن بار كۇشىمدى سالدىم. گەنري ءوز كۇش-قۋاتىن دۇرىس جۇمساي المايتىندىقتان، مەن ونىڭ جۇمىسىنا دا قول ۇشىن بەرەتىنمىن.  جۇمىستىڭ ەڭ قىزعان ماڭىزدى تۇسىندا ول ورتا جولدا تاستاي سالىپ، ديۆانعا سۇلاي كەتەدى، الدە ءبىر قىزىقتى كىتاپ وقيدى، كەيدە تەمەكىسىن بۇرقىراتىپ تەككە جاتقانى. سوندا دا، وعان جۇمىسىن قولعا الدىرۋدىڭ امالىن ۇنەمى تاباتىنمىن. سونىڭ ارقاسىندا ول تابىستى ەڭبەك ەتتى.

مەن ونىڭ قاتارداعى دوسىنا نەمەسە ءۇي قىزمەتشىسىنە اينالىپ كەتپەۋگە تىرىستىم. ەسەسىنە، ونىڭ جارى ءارى سۇيىكتىسى بولا الدىم دەگەنگە سەنەمىن. مەن وزىمە دە بەيمالىم سالقىندىقتى جاساپ الدىم. وسى ارقىلى ودان ءسال عانا الىستاعانداي بولامىن دا، ونىڭ قىزىعۋشىلىعىن ودان ارى ۇدەتە تۇسەمىن.  ءۇي شارۋاسىن قاشان، قالاي تىندىرىپ تاستايتىنىمدى ول ەشقاشان اڭعارعان ەمەس. مەن ونىڭ كەپىل زاتى ەمەس، ءۇيدىڭ حانشايىمى، قۇپيا كۇش ەكەنىمدى سەزدىرە ءبىلدىم. ەكەۋىمىز دە وتباسى تىرلىگىن اڭعارا بەرمەگەنىمىزدى تولىق سەنىممەن ايتا الامىن. ءبىز كوڭىل تولقىنىنىڭ قۋاتتى كۇشىمەن قاناتتانعان عاشىقتار ەدىك... سونىڭ ءوزى جەتكىلىكتى بولاتىن...

مەن ونىڭ ءومىرىن رومانسقا اينالدىرا الدىم. ءومىردىڭ ءاربىر ءساتىن سان الۋان تۇرگە بوياپ، كوڭىل تەبىرەنەرلىك ەتە ءبىلدىم.  ءۇيىمىز دەمالاتىن، ىشىپ-جەپ، ۇيىقتايتىن ورىن عانا ەمەس، كۇرەسەتىن، ۇتاتىن، جاۋلاپ الاتىن ويىن الاڭى ىسپەتتى كوڭىل قۋانىشىنىڭ ورداسى ەدى.

«سەندەي جاندى جاراتقان قانداي قۇدىرەت ەكەن، يرەنە» دەپ، ول كەيدە تاڭداي قاعاتىن.  «مەنىڭ ءتىرى جۇرگەنىم سەنىڭ ارقاڭدا عانا» دەپ، مويىنىم مەن يىعىمدى ىستىق دەمىمەن قىزدىرا سۇيەتىن ەدى. مەن ەشتەڭە ايتپايتىنمىن. جالپى، ەشقاشان كوڭىلىمدەگىن تۇگەلدەي اقتارىپ تاستامايتىنمىن.  ايەلى ءوز ءومىرىنىڭ ءمانى ەكەنىن ەر ازاماتتىڭ اڭعارا بەرمەگەنى دە دۇرىس. سوعان قاراماستان گەنري ونى سەزەتىنى انىق بولاتىن.

ءبىرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن بىزگە قىرىن قاراعان قالا تۇرعىندارىنىڭ رايى جۇمسارىپ، وڭ قاباق تانىتا باستادى.  دەگەنمەن، كۇرەس، ەڭبەك، جالعىزدىق اتاۋلىدان وزگە ەشتەڭەسى قالماعان گەنريدى باستاپقى جىلداردا جالعىز ءوزىم عانا جەتەلەپ الىپ شىقتىم. سول جىلدارى وعان مەنەن وزگە ەشكىمنىڭ قاجەتى دە جوق ەدى دەگەندى اۋىز تولتىرا ايتۋىما بولادى.

ءبىزدىڭ ۇيگە ءجيى كەلەتىن قوناقتىڭ ءبىرى مەنىڭ جاقسى دوسىم بارنەس مىرزا ەدى. ول ءبىزدىڭ تىرلىگىمىزگە مۇقيات زەر سالىپ، ءبىرتۇرلى باقىتىمىزعا تاڭدانا قارايتىن. بىردە ول كىسى «يرەنە، ەگەر ول ساعان عاشىق بولماي قالسا، نە ىستەيسىڭ؟» دەپ سۇراعانى بار. مەن بار كۇشىممەن وعان «بۇل تۋرالى ەندى اۋىز اشپا، كەيبىر نارسەلەردىڭ ايتۋعا دا تۇرمايتىن تۇستارى بولادى» دەگەنىم بار.

 

ۋاقىت جىلجىپ ءوتىپ جاتتى... سوعان قاراماستان، ءبىزدىڭ ارامىز سۋىمادى، ءتىپتى، بارعان سايىن ءورشىپ، ۇلىلىققا ۇلاسىپ جاتتى. ەندىگى جەردە ءبىز ءبىر ءبىرىمىزدىڭ جانارىمىزدان، قيمىل-قوزعالىسىمىزدان ءبارىن وقيتىن جاعدايعا جەتتىك. ونىڭ جۇمىس بولمەسىندەگى كامين پەشتىڭ الدىندا وتىرىپ، كەش وتكىزۋدى ءبىز جاقسى كورەتىنبىز.  مەن جاستىقپەن وتىرامىن، ول كىلەمنىڭ ۇستىنە باسىن مەنىڭ الدىما قويىپ جاتادى، مازداپ جانعان وتتىڭ جالىنىنا قاراپ، ۇزاق سۇيىسەتىنبىز. ول كەيدە ايتاتىن: «ەكى بولەك ادام قالايشا وسىلاي ۇيلەسىم تابادى دەپ ويلايمىن، يرەنە». 

وسىلايشا ءتورت جىل ءومىر سۇردىك.  ءتورت جىل بويى زور باقىتقا، ەسسىز ماحابباتقا كەنەلدىك.  وسىنشاما باقىت اركىمنىڭ ماڭدايىنا جازىلا ما، بىلمەيمىن.  ءقازىر ءوزىمدى قينالىپ ءجۇرمىن دەپ ايتۋعا قاقىم بار ما، جوق پا، تاعى ايتا المايمىن.  ومىرىمە اسا قىمبات قۇن تولەگەنىم راس دەسەم دە، تاعدىر دا ماعان ۇلى باقىت سىيلاعانىن ۇمىتپايمىن! مەنىڭ باستان كەشكەن قاسىرەتىم مەن باقىتىمدى تارازىعا سالسا، ەكەۋى ءدال تەڭەسەتىن شىعار...

ءبىز ەكەۋىمىز قوعام ومىرىنە قايتادان قادام باستىق. جۇرت ءبىزدىڭ تاڭعاجايىپ ماحابباتىمىزدى كورىپ، بالكىم، بۇرىنعىدان ارتىعىراق قۇرمەتتتەيتىن بولعان شىعار. گەنريدى ءبارى سىيلايتىن، قوعاداي جاپىرىلىپ قوناققا شاقىراتىن بولىپ كەتتى.  ونىڭ جۇمىسى تابىستى بولىپ، ايتەۋىر، مىقتى ينجەنەرلەر قاتارىنا ىلىكتى. ونداي كوڭىلدى، تارتىمدى ادامدى قولىندا قاراجاتى جوق ەكەن دەپ قوعام جارعا يتەرمەيدى ەكەن.

ءوستىپ باقىتتى شات كۇندەر ءوتىپ جاتقاندا سول ءبىر وقيعا بولعان ەدى...  وسىنىڭ ءبارىن باستان كەشكەندىكتەن جازۋعا دا باتىلىم بار...

ءبىزدىڭ قالادا جاڭادان ءبىر كەلىنشەك پايدا بولدى. ونىڭ ءاتى-جونى كلەير ۆان دالەن. كۇيەۋىنەن اجىراسقان، نيۋ-يوركتە تۇراتىن بىرەۋ ەكەن. ەۋروپادان قايتىپ كەلە جاتقان ساپارىندا جول-جونەكەي ءبىزدىڭ قالادا تۇراتىن جاماعايىندارىنا قوناققا كەلىپتى. مەن ونى العاش رەت بي كەشىندە كورگەن ەدىم. ول ەجەلگى ءداۋىر مۇسىندەرى سەكىلدى سىمباتتى، قولاڭ شاشتى، ۇلبىرەگەن قىزىل ەرنى بار كەلىنشەك. كومىردەي قارا شاشىن ورتاسىنان قاق جارىپ تاراعان، ۇزىن سىرعانى جاراستىرىپ تاققان ەكەن. ونىڭ ىرعالا قوزعالعان قيمىلى دەنەسىن سۇيەكسىز، بۋىنسىز سەكىلدى تولقىنداندىرىپ جىبەرەتىندەي كورىنەدى. ول قاراپايىم كيىنسە دە، سونىسىنىڭ ءوزى ەرەكشە باعا جەتپەستەي سەزىلەدى...

ول شىنىمەن دە ادام تاڭدانارلىقتاي كەرەمەت سۇلۋ ەدى. قالا تۇرعىندارى ونىڭ اياق-قولىنا شەيىن تامسانا كوز تاستاپ جاتتى. وعان دا نە شارا، ونداي كورىكتى جاندى بۇرىن-سوڭدى ەشكىم كورمەسە. ول بارلىق ادامدارمەن بيازى قاتىناسقانىمەن جۇزىندەگى جاساندى كۇلىمسىرەگەن كەيپى جۇرتتىڭ سۇيسىنگەن سىي-قۇرمەتىنەن ابدەن مەزى بولعانىن اڭعارتادى.

گەنري وعان كوز سالدى... ۇزاق ءارى بايىپپەن... بۇرىن ودان بايقالماعان زور تابىنۋشىلىقپەن كلەيردىڭ ءار قيمىلىن باقىلاپ تۇردى. ءبارى ونىڭ كوزىنەن اڭعارىلىپ تۇردى ... ەكەۋى بىرنەشە مارتە بيلەدى.

بي كەشى تاراعان سوڭ ءبىر توپ جىگىت ونى شىعارىپ سالماققا اسىعا جۇگىرىستى. «تۇرا تۇرىڭدار، ءوزىم تاڭدايمىن» دەپ كلەير كوڭىل قۋانتارلىقتاي كۇلىمسىرەگەندە ونىڭ جاڭا فەندەرىنىڭ ءبىرى «وسىنداعى بارلىق جىگىتتەر اراسىنان تاڭدا» دەپ ايعاي سالدى.  «بارلىعىنىڭ اراسىنان؟» دەپ، ول قايتالادى دا ءبىراز ويلانىپ: «وندا ستاففورد مىرزانى تاڭدايمىن» دەدى.

گەنري ونى جەتكىزۋ جايىندا ويلاماسا كەرەك، تاڭدانىپ قالدى. ءبىراق، ەندى ات-تونىن الا قاشاتىن ەمەس... مەنى بارنەس مىرزا ۇيگە جەتكىزىپ سالدى.

گەنري ۇيگە ورالعان سوڭ كلەير تۋرالى نە ويلايتىنىن سۇرادىم. «ءيا، قىزىق» دەپ قانا قىسقا قايىردى. مەن ونىڭ جاۋابىنان بۇرىن كوڭىلى قاتتى تولقىعانىن اڭعارسام دا اسا ءمان بەرمەدىم.

كەلەسى بي كەشىنە شاقىرۋ كەلگەندە گەنري بارۋعا قۇلىقسىز بولدى. ول شارشاڭقى ءارى جۇمىستان قولى دا بوساماي جاتقان بولاتىن. «وي، گەنري ءجۇرشى! ءبىزدى ءبارى كۇتەدى عوي، حارۆينگستار، حيۋ حانىم، برۋكس حانىم، كلەير، بارنەس مىرزا» دەپ، ايتا باستاپ ەدىم، ول اياق استىنان ول ويىنان اينىپ «جارايدى، بارايىق» دەدى.

سول كەشتە كلەير مەن گەنري ابدەن بيلەدى. كلەير ارقاسى اشىق كويلەك كيىپتى، گەنريدىڭ قولى ونىڭ جىبەكتەي جۇمساق تەرىسىنە ءتيىپ كەتىپ جاتقانىن مەن بايقاپ قالدىم. گەنريدىڭ كوزىنە ەش قىمسىنباي قاراعان ۇزىن كىرپىكتى ونىڭ كوزى مەنى شىنىمەن قايران قالدىردى. ۇستەل باسىندا دا ول ەكەۋىن قاتار وتىراتىنداي ەتىپتى. كەشتى ۇيىمداستىرۋشىلار كلەيردىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا بارىن سالىپتى.

وسىدان كەيىن گەنري كلەير باراتىن كەشتىكتى قالت جىبەرمەيتىن بولدى. ونى ماشينامەن الىپ ءجۇرىپ، ول تۇراتىن تۋىستارىنىڭ ۇيىنە تەلەفون شالاتىندى شىعاردى. شارۋاسى قانشا قاربالاس بولسا دا، كلەير تەاترعا باراتىن كەشتە ول قالاي دا ۇلگەرەتىن. ونىڭ كوزىندە تولقىنىسقا تولى قىزىق ۇشقىننىڭ پايدا بولعانىن كوردىم. ول ۇيدەگى كەزىندە تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ، الدە ءبىر جاققا اسىعاتىن.

ماعان ءبارى دە الاقانداعىداي كورىنىپ تۇردى.  ولەردەي تاڭدانعانىم بولماسا ەشبىر كۇدىك تۋماعان ەدى.  شىندىعىندا، مەنىڭ ويىما ەشتەڭە ەنگەن جوق. ءبىرازدان سوڭ گەنري كۇتپەگەن جەردەن كلەيردەن بايلانىسىن ءۇزدى. ول ءبىر جاققا شىققىسى دا كەلمەي بارلىق شاقىرۋلاردى كەرى قايتارۋمەن بولدى. ول ءبۇرىسىپ ۇيدە وتىراتىن بولدى... قاراڭعىلىقتىڭ ارتىندا نە تۇرعانىن مەن كورگەندەي بولدىم. ارينە، ۇرەي!

سوندا مەن ءبارىن تۇسىنگەندەي بولدىم. ءوزىن تەجەپ، كەرى تارتىپ الماقشى بولعانىنىڭ ماعان ەش قاتىسى جوق ەدى. ال، ۇستامدىلىقتان ايىرىلا جازداعانى ماعان ءبارىن ءتۇسىندىردى. ارينە، دەرەۋ سول ساتتە ەمەس. ونداي جاعدايلار ەشقاشان ءبىر ورىندا بولا بەرمەيدى... العاش رەت ماعان كۇدىك تۋعاندا قانىم كەۋىپ، جۇرەگىم اينىپ كەتكەندەي بولدى. ارتىنان كۇماندانۋ... وسى كۇدىكتەن ارىلماق بولسام دا ءوزىمدى قيناۋدان وزگە ەشتەڭە شىقپادى. سودان كەيىن وعان زەر سالدىم. سوسىن... سوسىن... سەبەبىن تاۋىپ تۇسىنە قويدىم. گەنري كلەيرگە عاشىق بولىپ قالىپتى...

ءيا، ءوز تاعدىرىما نالىعان قولىممەن وسى سويلەمدى جازىپ وتىرمىن. ادام ومىرىندە ايتۋعا اۋىر دۇنيەلەر دە بولادى. ونى مەن سول ساتتە تۇسىنگەنمىن. ءدال سول كەزدە باسىمنان العاش رەت بۋىرىل شاش كوردىم... كەيىن جىن بۋعان ىزا. شىنىمدى ايتسام، سەنە المادىم. وقيڭانىڭ كوز الدىمدا ءوتىپ جاتقانىن كورە تۇرا ول ميىما قونباي قويدى. ءوز اينالامدا، ىشىمدە باس-اياقسىز، قاشان اياقتالارى بەلگىسىز كۇيرەۋدىڭ باستالۋىن سەزىنۋ قانداي قورقىنىشتى دەسەيشى... العاشقىدا بارىنشا سابىرلى بولدىم... قورقىنىشتى سابىرلىلىق. ءبارىبىر شىداماي كوز جاسىما ەرىك بەردىم. كەيبىر تۇندەرى امالىم تاۋسىلعاندا قان اققانشا قولىمدى تىستەپ العان كەزدەرىم بولدى... وسىنداي توزاقتان سوڭ مەن كۇرەسۋگە بەل بۋدىم...

سانامداعى ءومىر تۋرالى بەينە سۋرەت كۇرت الماسىپ، سۋىق قاراڭعى ۇرەي تورلادى. سوندا دا، مەن ەڭ سوڭعى بار كۇشىمدى سالىپ، ورنىمنان كوتەرىلدىم... «نەكەلى بايىڭدى وپ-وڭاي جىبەرە سالۋعا بولمايدى» دەپ وزىمە ايتتىم. ول بۇرىن مەنىكى بولىپ كەلگەن، ەندى نەگە قايتارماسقا. مەن ونىڭ ىشكى الەمىندە نە بولىپ جاتقانىن انىق كورىپ تۇردىم. باسىندا ول كلەيرگە ازداپ قىلمىڭداعان. ارينە، ول كەزدە گەنري بۇعان اسا قاتتى ءمان بەرمەگەن. بەيتانىس ايەلدى جاي عانا قىزىق كورگەن. ماحاببات جايىندا ويلاۋ تۇرماق تۇسىنە كىرمەگەن. ءبىراق، كۇتپەگەن جەردەن ونىسى جەتىپ كەلگەن. بىلە سالا بارىنە نۇكتە قويۋعا تىرىسقان.

سونىمەن، ەكەۋلەپ كۇرەستىك. مەن ول ءۇشىن، ول وزىنە قارسى. ءبىز ۇزاق كۇرەسسەك تە... ءبىراق، توزبەدىك! كۇرەس بارىسىندا دا، جالپى قاي كەزدە دە ماعان قىرعي قاباق تانىتقان، رەنجىتكەن دە ەمەس. مەنىمەن ءاردايىم جۇمساق ۇنمەن سويلەسىپ، بايىپتى قاتىناساتىن. مەنىڭ دە جۇرەگىمدى ءاردايىم قۋانىش كەرنەيتىن... مەن دە ۇنەمى تارتىمدى بولۋعا تىرىستىم. ءبىراق، مەن ونى بىرەر ءسات دە كەرى يتەرىپ، سوسىن، قايتارۋدى ويلاماپپىن. ءبارى بىتكەن سوڭ نە شارا.

«گەنري، ەكەۋىمىز بي كەشىنە بارايىق» دەپ، بىردە وعان باتىل شەشىممەن ايتتىم. سوڭعى كەزدە ەكەۋىمىز دە بي كەشتەرىنىڭ شاقىرۋلارىن كەرى قايتارۋمەن بولعان ەدىك. سونىمەن بي كەشىنە باردىق. ول كلەيرگە قارادى. مەن اقىرىن اسا ساقتىقپەن قارادىم... كەشتىڭ سوڭىندا ەكەۋىمىز دە بىلگىمىز كەلگەن بىلدىك. ەندى، قانشا كۇرەسسەڭ دە پايدا جوق ەكەن.

سول ءتۇنى ۇيىقتامادىم. قانشا تىرىسسام دا، تاماعىما بىردەمە تىعىلىپ الىپ، بولمادى. «ەكەۋىمىزدىڭ ءبىرىمىز وسى ازاپتى ءومىر بويى باستان كەشۋگە ءتيىسپىز... ال، مەن بە؟ گەنري مە؟»... «قينالۋعا ءتيىس ادام مەن بولۋىم كەرەك... گەنري بولماسىنشى... ءبىر كۇنى ول بار سىرىن اقتارادى. سول ساتتە اجىراسايىن.  مەنى جىبەرمەيمىن دەسە، وعان ايتايىن، مەن ساعان بۇرىنعىداي عاشىق ەمەسپىن دەي سالايىن. ال، سوندا وسىنىڭ ءبارىن جاساۋعا مەنىڭ ءالىم جەتە مە؟»... قالاي دەسەم دە، ول مەنىمەن باقىتتى بولۋدان قالىپتى...

سونىمەن، ءبىر كەشتە ونىمەن وتتىڭ قاسىندا وتىرىپ، بار دارمەنىمدى سالىپ سۇرادىم: «گەنري، ەگەر مەن سەنى سۇيمەي قالدىم دەسەم، قايتەر ەدىڭ؟». ول مەنىڭ كوزىمە جىلى سەزىممەن قارادى دا «مەن سەنبەيمىن» دەدى...

ۋاقىت سىرعىپ ءوتىپ جاتسا دا، ول ماعان شىندىق جايىندا ءبىر ءسوزدىڭ شەتىن شىعارمادى. ماعان تۇسىنىكسىز ەدى. بالكىم، مەنى اياعان شىعار، ءبىراق، ەرتە مە، كەش پە ماعان ايتۋعا ءتيىس قوي. ول بيازى قالپىندا جۇرسە دە جۇدەپ-جاداپ، تۇڭىلگەن جانارىن، بوزارعان ءتۇرىن كورگەندە ءىشىم الاي-دۇلەي بولىپ كەتەتىن. مەن ونى كىنالامايمىن! ىشتەي قانشا قينالسا دا، ءبىر اۋىز ءسوز ايتپادى. جۇرەكتى تىلگىلەگەن كۇندەر مەنى دە ءوز جايىما قالدىرمادى.

ول نە ەدى دەگەنگە كەلسەم، گەرالد گرەي دەگەن اعىلشىندىق اقسۇيەك جىگىت. جاسى 30 شاماسىندا، سىمباتتى، ءساندى كيىنەدى، ءور مىنەزدى، بيازى، قىزدارعا قىلماڭداۋدىڭ شەبەرى سول جىگىت ءبىزدىڭ قالاعا قىدىرىپ كەلە قالدى. ءبىزدىڭ قالانىڭ كوپ قىزى وعان عاشىق بولىپ ۇلگەردى. ماعان نە ءۇشىن قىزىققانىن قايدام، مەنىڭ قارسىلىعىما قاراماستان ماعان تەلەفون شالىپ، اۋىرەلەي بەردى.

ءار تاڭدا ۇيقىدان ويانعان سايىن گەنريدىڭ ءسوزىن ەستىرمىن دەپ دامەلەنە وياناتىن ماعان الگى جىگىت تە ءبىر قوسىمشا جۇك بولدى. گەنري ول تۋرالى ايتىپ قالار دەپ ۇزاق كۇتتىم. ءبىراق، ول اۋىز اشپادى. كلەير گەنريمەن كەزدەسۋدىڭ بارلىق تەتىگىن ىزدەسە، گەنري كەرىسىنشە ونىمەن جولىعىپ قالۋى كادىك بارلىق جاعدايدان بويىن اۋلاق ۇستادى. ءبىزدىڭ ءۇي بي كەشى شاقىرۋلارىنىڭ استىندا قالدى. اقىرى، كلەير ءوز قولى قويىلعان ارنايى شاقىرۋدى گەنريگە جىبەرسە دە، ول باس تارتتى.  ءبىر كۇنى بارىنە كوز جەتكىزدىم. ءدال سول كۇنى ءوز تاعدىرىما شەشىم شىعاردىم...

مەن ءبىر بي كەشىنە جالعىز باردىم. ارينە، گەنري جۇمىسىن سىلتاۋىراتىپ، ءوڭى-تۇسى قاشىپ، ۇيدە قالعان. مەن كەشتى ۇيىمداستىرعان سىيلاس جانداردى رەنجىتپەۋدى ويلاعاندىقتان بارۋدى ءجون كوردىم. الايدا، سول كەش ماعان ءبىر ازاپ سەكىلدى كورىندى. كەتىپ قالۋعا ىڭعايلى ءساتتى كۇتۋ دەگەن ءتوزىمىمدى تەكسەرگەن سىناق ىسپەتتى ەدى. دەگەنمەن، سول كەشتىككە بارعانىما مەن ەشقاشان وكىنگەن جوقپىن...

بولمەنى ورتاسىنان بولگەن ءساندى پەردەنىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، حيۋ حانىم مەن بروگان حانىم ەكەۋىنىڭ ءسوزىن ەستىپ قالدىم. اڭگىمە گەنري، كلەير جانە مەن تۋرالى ەكەن.

- يرەنە ول ءۇشىن قىرۋار قارجى تولەدى ەمەس پە؟ گەنري ەندى ونى تاستاپ كەتە المايدى – دەيدى، حيۋ حانىم.

 

- مەن دە سولاي ويلايمىن. يرەنە شىن مانىندە ءوز كۇيەۋىن ساتىپ الدى عوي.  گەنري ءولىم اۋزىندا جاتسا دا ەندى وعان وپاسىزدىق جاساۋعا ەش قاقىسى جوق – دەپ، بروگان حانىم دا حيۋدى قولداپ جاتىر...

قولىمداعى ورامالمەن اۋزىمدى بىتەي قويدىم... سەبەبىن ەندى ءتۇسىندىم...جالعىز ءوزىم ۇيگە قاراي تارتىپ وتىردىم...كۇيەۋىمدى ساتىپ الىپپىن...ومىرلىك سەرىگىمدى تاۋار سەكىلدى ساتىپ الا سالعان ەكەنمىن عوي، مەن. ماسەلەنىڭ ءمانى وسىندا ەكەن. ول مەنى تاستاپ كەتە المايدى...ماعان اۋىز اشا دا المايدى...ول بار ازابىن وزىندە عانا ساقتايدى... ول مەنىمەن باقىتتى بولۋدان قالسا دا ءومىر بويى تۇك بولماعانداي جۇرە بەرەدى... مەنىڭ اقشامنىڭ كەسىرنەن... ەگەر ول ايتپاسا، مەن ايتۋعا ءتيىسپىن...

سوندا، مەنىڭ قارجىم بولماسا، مۇنى جاساي المايدى ەكەنمىن عوي. بالكىم، كۇرەستى جالعاستىرىپ، گەنريىمدى قايتارىپ العان دا بولار ما ەدىم. ەندى، ءبارىن بىلگەن سوڭ ونى جاساي الماسپىن! مەندە ونداي جۇرەك جوق. مەيلى، ول كەتىپ قالىپ تا ماعان قايتا ورالعان كۇننىڭ وزىندە ول شىن نيەتىمەن مەنى جاقسى كورگەندىگىنەن بە، الدە، ونىڭ جولىندا قۇربان بولعان قارجىنىڭ وتەۋى مە دەگەندى قالاي ايىرىپ بىلمەكپىن ... ول مەنىڭ اقشامنىڭ قۇربانى ما، باسقا ما دەگەندى مەن ەندى ەشقاشان ايىرا المايتىن بولىپپىن... مەن وعان ءوز ەركىممەن ازاتتىق بەرۋىم كەرەك...سەبەبى، ول ماعان شەكسىز قارىزدار بولعاندىقتان... مەن ول ءۇشىن وتە كوپ دۇنيەنى قۇرباندىققا شالۋعا زور قابىلەتىم بولعاندىقتان كۇيەۋىمدى ساقتاپ قالۋعا قاقىم جوق ەكەن.

نە بولسا دا، قوزعالۋىم قاجەت. نە ىستەيمىن؟ اجىراسايىق دەيمىن بە؟ ول ءبارىبىر كەلىسپەيدى... سەنى جەك كورىپ كەتتىم دەيمىن بە؟ ءتىپتى سەنبەيدى...

باس كيىمىمدى شەشىپ قولىما الدىم. جاڭبىردىڭ ۇساق تامشىلارى ماڭدايىمنان ءسۇيىپ، باياۋ سامال شاشىمدى سيپايدى... مەن شەشىمگە كەلدىم... نەسى بولسا دا، جۇرەك تۇسىمنان ءبىر اۋىر جۇكتى الىپ تاستاعانداي بولدى.

ۇيگە جاقىنداعان سوڭ كوز سالسام، گەنريدىڭ جۇمىس بولمەسىندە شام جانىپ تۇر ەكەن. وعان كەدەرگى جاساماۋ ءۇشىن ەش دىبىرسىز ۇيگە كىردىم. ونىڭ بولمەسىنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، جۇرەك ءتىلىپ وتەردەي دىبىستى ەستىدىم.... قۇلاعىما سەنبەي بولمە ەسىگىنە كوز جۇگىرتتىم... گەنري ۇستەل باسىندا باسىن مىجىعىلاپ جىلاپ وتىر.  ارقاسى ەسىككە جاققا قاراعاندىقتان دىرىلدەپ، وكسىپ وتىرعانى اڭعارىلدى. ەسىكتەن جالت بەرىپ ۇزاعان ساتىمدە ەسىمنەن اداسقانداي كۇي كەشتىم... گەنري جىلاپتى...

«... گەنري ءولىم اۋزىندا تۇرسا دا ونىسىن كورسەتۋگە قاقىسى جوق قوي».

نە ىستەۋىم كەرەك ەكەنىن جاقسى ءبىلىپ تۇردىم. مەن وعان عاشىق بولماي قالدىم دەسەم، سەنبەيدى، سوندىقتان، قانداي ءبىر تاسىلمەن يلاندىرۋ كەرەكپىن.

بولمەمە ۇرەي، مۇڭ مەن تاۋسىلعان امالدى كوتەرە الماي ارقالاپ زورعا كىردىم.  تاڭەرتەڭ ويانعاندا كوڭىلىم تىنىشتالىپ قالىپتى... سول ءتۇنى نە ويلاعانىمدى بۇل جالعاندا ءتىرى جانعا ايتپايمىن.

يرەنە، نە بولدى؟ – دەپ، گەنري تاڭەرتەڭ كوزىمە قادالا قاراپ سۇرادى.

ەشتەڭە بولعان جوق. جايسىز ءتۇس كورىپ... ءبىراق، ءبارى ءوتتى، قام جەمە! – دەي سالدىم.

مەنىڭ ول تۇستا ويلاعان جالعىز نارسەم گەنريگە بارىنشا ءوزىمدى وپاسىز ەتىپ كورسەتۋ عانا.  ونى ەش كۇمانسىز سەندىرۋىم كەرەك... ونداي مۇمكىندىك تە سول ءبىر كۇنى تۋعان ەدى...

سىرتتا ءبىراز سەرۋەندەپ ءجۇرىپ، ۇيگە كىرگەنىمدە، گەنريدىڭ جۇمىس بولمەسىنەن كلەيردىڭ داۋسىن ەستىپ قالدىم. وعان تاڭدانبادىم. ەسىككە جاقىنداپ بارىپ، كىلتتىڭ تەسىگىنەن ولاردى كورىپ، اڭگىمەلەرىنە قۇلاق ءتۇردىم. ادەمى سارعىلت كوستيۋمىنە بوياۋى قانىق جاسىل ورامال جامىلعان كلەيردى كوردىم. راسىندا، كەرەمەت كورىكتى ءبىتىم.

گەنريدىڭ «قايتالاپ ايتامىن. كلەير حانىم، ءسىز ءبىزدىڭ ۇيدەن كەتىڭىزشى! مەن ءسىزدى كورۋگە ىنتىزار ەمەسپىن. مۇنى نەگە تۇسىنبەيسىز؟» دەگەنى ەستىلدى.

«جوق، تۇسىنبەدىم» دەپ كلەير قاتتى ايتتى. گەنريگە ادەمى كوزدەرىن قاداپ تۇرىپ: «سەن وڭباعان قورقاقسىڭ» دەپ سوزىپ تۇرىپ ءتىل قاتتى.     

گەنري كلەيرگە قاراپ تۇردى دا وعان ءبىر قادام جاقىندادى. ونىڭ بوزارعان بەتىندەگى كۇلگىن ءتۇستى ەرنىنىڭ ءدىرىل قاعىپ تۇرعانى ماعان دا انىق كورىنىپ تۇردى.  «كەتە عويشى!» دەپ، ول قىزىق قىرىلداعان ۇنمەن سىبىرلادى. سوندا كلەير كوزىن ۇلكەيتە باقىرايعاندا وزىنەن دە جاسىرعىسى كەلگەن قالاۋى، ىزاسى، نازىك كوڭىلى كورىنگەندەي بولدى. «گەنري...» دەگەن داۋسىنىڭ ءوزى تۇلا بويىنداعى سۇلۋلىق سەكىلدى اۋەزدى ەستىلەدى. «كلەير حانىم...» دەپ، گەنري زورعا داۋىستاپ، كەرى شەگىندى.  كلەير وعان جاقىنداپ «گەنري... سەن ءۇشىن وسىلاي ءبىر ءبىرىمىزدى قيناۋدىڭ نە قاجەتى بار؟.. سەنى سۇيەمىن... سەنىمەن عانا بىرگە بولعىم كەلەدى» دەپ جاتىر. گەنريدىڭ اۋىز اشا الماي ابىرجىپ تۇرعانىن كورگەن كلەير داۋسىن كوتەرىپ، ءسال كۇلىمسىرەدى دە «سەنىڭ دە مەنى سۇيەتىنىڭدى ەكەۋىمىز دە بىلەمىز عوي. سەن جوق دەي المايتىن شىعارسىڭ؟» دەدى. 

گەنريدىڭ جانارىندا ازاپتىڭ ىزدەرى انىق كورىنىپ تۇردى، وعان قاراۋعا ءداتىم شىدامادى. ول دا سونى سەزگەندەي-اق كوزىن قولىمەن جاپتى.

سەن مۇندا نە ءۇشىن كەلدىڭ؟؟؟

نەگە دەسەڭ، سەنى سۇيەمىن... سەنىمەن بىرگە بولۋعا بارىنشا مۇددەلىمىن.

كلەير گەنريدىڭ يىعىنا قولىن قويىپ تۇرىپ «سەن دە ماعان عاشىقسىڭ عوي، يا» دەپ، سىبىرلادى. «ءيا، سولاي... ءيا... ءيااا!» دەپ ايعاي سالعان گەنري جىندى ادامشا كلەيردى وزىنە قاراي تارتىپ اكەلىپ، تىستەپ الارداي-اق ەرنىنە تاس كەنەشە جابىستى. مەن تاڭ قالمادىم. وسىنىڭ ءبارى بۇرىن بولعانداي كورىندى، ماعان. تەك قانا گەنريدىڭ وزگە ايەلدى سۇيگەنىن كورۋ قيىن بولعاندىقتان كوزىمدى جۇمدىم... بار بولعانى وسى...

 

«وسى ءسوزىڭدى قانشاما سارىلا كۇتتىم» دەپ ءتىل قاتقان كلەير گەنريدى تاس قىپ قۇشاقتادى. بالكىم، ءوزى قالاعانىنان دا قاتتى قىسقان شىعار. كەنەت گەنري كلەيردى يتەرىپ جىبەردى دە:

سەن ەكەۋىمىزدىڭ ەندىگى ارى كەزدەسۋىمىزگە بولمايدى – دەپ، قاتقىل ۇنمەن بۇيىردى.

جوعا، سۇيىكتىم! ەكەۋىمىز بۇگىن كەشكە كەزدەسەمىز... كەشكى ساعات 9-دا سەنى Excelsior-دە كۇتەمىن.

مەن بارمايمىن.

سەن ءبارىبىر كەلەسىڭ.

جوق، ەشقاشان...

ساعان جالىنامىن، گەنري... 9-دا! – دەدى دە، كلەير بولمەدەن شىعۋعا بەتتەدى.

مەن پەردەنىڭ ارتىنا تىعىلىپ ۇلگەردىم. كلەير كەتكەن سوڭ مەن گەنريدىڭ بولمەسىنە سىعالادىم.  گەنري ورىندىقتا باسىن مىجىپ، دارمەنسىز كۇيدە وتىر. شاشىن جۇلعىلاپ وتىرعان ساۋساقتارىنا قاراپ-اق ونىڭ قالاي قينالىپ وتىرعانىن اڭعارۋعا بولاتىن ەدى...

وسىلايشا ماعان مۇمكىندىكتىڭ ءوزى كەلدى... ەندى، قيمىلداۋ كەرەك...

بولمەمە كىرىپ، سابىرلى قالىپپەن شلياپام مەن پلاششىمدى شەشتىم. باسپالداقپەن ءتۇسىپ كەلە جاتىپ، گەنريگە قاراي بۇرىلدىم دا كىلت توقتادىم.  «كىمدى ۋىسىڭنان شىعارماقسىڭ؟ قانداي جاننان كوز جازعالى تۇرعانىڭدى بىلەسىڭ بە، يرەنە؟» دەپ وزىمنەن سۇراپ، تەرەڭ دەم الدىم...

ۇستەلىمدە گەنريدىڭ سۋرەتى بولۋشى ەدى... ونىڭ ەڭ ءبىر ادەمى تۇسكەن سۋرەتى... ارتىندا مىنانداي جازۋى بار: «سۇيىكتىم يرەنەگە. گەنري. ءارقاشان ماڭگىلىك».  مەن سۋرەتتىڭ الدىنا بارىپ، تىزەرلەپ وتىرىپ ۇزاق تاعزىم ەتتىم، ءتاۋباعا كەلىپ سىيىندىم. «گەنري... گەنري...» دەپ سىبىرلاعاننان وزگە بىردەمە ايتۋعا شامام كەلگەن دە جوق.  جوسپارلاعانىمنىڭ ءبارىن جاساۋعا كۇش قۋات بەرشى دەپ جالىنعان ەدىم.

سالدەن سوڭ ورنىمنان كوتەرىلىپ، تومەنگى قاباتقا قاراي ءتۇستىم.

گەنري. ماعان كوۆان حانىم حات سالعان ەكەن. اۋىرىپ قالىپتى. مەن بارىپ كەلەيىن – دەدىم دە، شىعىپ كەتتىم.

كوۆان حانىم دەگەن بايىرعى تانىسىم، ءبىزدىڭ قالادان ءتورت ساعاتتىق شالعايدا تۇراتىن قۇربىم. مەن كەيدە بارىپ ونىمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇراتىنمىن.

سەنى جىبەرگىم كەلىپ تۇرعان جوق. سەن تىم شارشاڭقىسىڭ، بوزارىپ تۇرسىڭ، دەمالۋىڭ كەرەك – دەپ، گەنري ەشتەڭە بولماعانداي ماڭدايىما الاقانىن قويىپ تۇرىپ ايتتى.

مەنىڭ جاعدايىم وتە جاقسى. بۇگىن بارىپ، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ قايتىپ كەلەمىن.

بولمەمدە تەلەفونىم بولدى، گەنري مەنىڭ اڭگىمەمدى ەستي الماس تا ەدى. ساعات جەتىگە قاراي گەرالد گرەيگە تەلەفون شالدىم دا قىسقا دا نۇسقا بىلاي دەدىم:

ءسىز 8.30-دا Excelsior-گە كەلمەيسىز بە؟ 

نە... نە دەيسىز؟ وحو، ستاففورد حانىم! – دەپ، توسىن سىيعا ەسى شىعىپ، ول ءماز بولىپ قالدى.

مەن ءسوزدى سوزباي تۇتقانى قويا سالدىم... مەنىڭ جوسپارىم وتە جەڭىل. گەنري ساعات 9-دا Excelsior-گە كلەيرمەن كەزدەسۋگە كەلەدى. سوسىن، گرەي ەكەۋىمىزدى كورەدى. مەن تۇندە قالادا بولمايتىنىمدى ايتقاندىقتان ول اشۋعا ەرىك بەرەدى. سونىمەن سولاي. 

مەن بەيعام عانا كيىنە باستادىم. بارىنشا مۇقيات ءارى ادەمى كيىنۋگە دەن قويىپ جايسىز ويلاردان اۋلاق بولۋعا تىرىستىم. جالتىراعان شاعىن تاستارى بار، كۇمىس تۇستەس كويلەگىمدى كيىپ، بەتىمدى بويادىم. بارىنشا تارتىمدى كورىنۋگە تىرىستىم: ول ءۇشىن ۇزاق بويانۋعا تۋرا كەلدى. ءسويتىپ وتىرعاندا كەنەت كوكىرەگىمە «ەگەر گەنري Excelsior-گە كەلمەي قويسا نە ىستەيمىن؟ ەشقاشان بارمايمىن دەپ باتىل ايتتى عوي. كلەيرگە قارسى كەلەرلىكتەي ىشكى قۋاتى مىقتى بولسا شە...» دەگەن وي ساپ ەتە قالدى.   

وسى ءبىر جارقىن وي مەنى شوشىتقانى سونشالىق، مەن قولىمداعى شىنى قابديشامدى ءتۇسىرىپ سىندىرىپ الدىم.  «ەگەر كەلمەسە كلەيردى اسا سۇيمەيدى دەگەن ءسوز. وندا، بار دارمەنىممەن ۇيگە جۇگىرىپ كەلىپ، ونى قۇشاقتاپ تۇرىپ، جىلاپ بار شىندىقتى ايتامىن». وسىلاي ويلاعاندا كەشەدەن بەرى قۇرعاپ قالعان جانارىما جاس تولىپ كەتتى، كەيبىرى تامشى بولىپ دومالاپ جاتىر. قىزىق جاعداي... ادام بالاسى سەنىمىن جوعالتىپ، امالى تاۋسىلعاندا ءۇمىت پەن سەنىمنىڭ بولماشى شىراعى جىلت ەتسە دە كوڭىل-كۇي شىركىن الاي-دۇلەي بولىپ سالا بەرەدى ەكەن.

مەن ءوزىمدى سابىرعا شاقىرىپ، كيىنە باستادىم. قولىم قالتىراپ كەتكەندىكتەن كيىنۋدىڭ ءوزى وڭايعا سوقپادى. كيىنىپ بولعان سوڭ ساپارعا كيەتىن ۇلكەن پلاششىمدى سىرتىمنان جاۋىپ، كەش كويلەگىن جاسىردىم. شىققان سوڭ گەنري بولمەسىنەن شىعىپ، پلاششىمنىڭ جاعاسىن مىقتاپ تۇيمەلەپ جاتىپ: «اباي بول! شارشاماۋعا تىرىس، يرەنە جانىم!» دەگەن ەدى.. «قام جەمە، گەنري. ءبارى جاقسى...» دەپ، مەن ونى ءسۇيدىم، ەڭ اقىرعى رەت…

وسىلاي شىعىپ كەتتىم... قاراڭعى كوشەمەن جاپادان جالعىز ادىمداپ كەلە جاتقانىمدا سۇرقيا سۋىق جەل ەتەگىمنەن كىرىپ، جالاڭاش يىعىما دەيىن سۋماڭداپ جەتىپ ەدى... كويلەگىمنىڭ جۇمساق ماتاسى جىلىنشىگىمدى سيپاعاندا باسىمدى جوعارى كوتەرىپ، تىك جۇرۋگە تىرىسىپ بارا جاتتىم.

Excelsior دەگەن ءبىزدىڭ قالاداعى ەڭ ءىرى تۇنگى كلۋب. سونشالىقتى جامان اتى شىقپاسا دا نەگە ەكەنىن قايدام، مۇندا ايەلدەر تەك كۇيەۋلەرىمەن عانا كەلەدى. جالعىز-جارىم اتتاپ باستپايدى...

مەنىڭ كوزىمە شامدارمەن كومكەرىلگەن Excelsior ءسوزى ءتۇستى. تىم جارىق شامدار كوزدى تەسىپ جىبەرەردەي ەدى.  ەسىكتەن كىرىپ جوعارى قاباتقا كوتەرىلدىم. جۇمساق كىلەمنىڭ ۇستىنەن جۇرگەندە ءوز اياعىڭنىڭ تىرسىلىن دا ەستىمەيسىڭ. تىم جىلتىراق كيىم كيگەن داياشىلار الماس تاستاي جاساندىلىقپەن جالت-جۇلت ەتەدى. ورتالىق زالعا جەتكەنىم سول ەدى، دجاز سازىنىڭ قاتتى اۋەنى قۇلاقتى تەسىپ جىبەرە جازدادى. جارىقتارى وتكىر ءىرى شامدار...اپپاق ۇستەلدەر... قارا كوستيۋمدىلەر... جالاڭاش يىقتىلار... جارقىراعان شىنىلار... جىبەك كويلەكتىلەر... الماز تاستار...

گرەي مىرزا مەنى كۇتىپ وتىر ەكەن. ەركەكتەردىڭ ەليتالىق جۋرنالدارى مۇقاباسىنداعى سۋرەتتەي جىلتىراپ تۇر. ارينە، توپتى كورگەن مادەنيەتتى جىگىت رەتىندە تاڭدانعان نەمەسە قۋانعان كوڭىل كۇي اۋانىن اشىق سەزدىرمەي ىلتيپاتپەن كۇلىمسىرەيدى. مەن ۇستەل تاڭدار كەزدە ەسىكتەن كىرىپ-شىعىپ جاتقان ادامداردى كورىپ وتىراتىنداي ورىندى تاڭدادىم. ۇستەلگە جايعاسىپ، ەسىككە كوز سالعاندا بار دۇنيەنى وشكىندەۋ ءبىر بۇلت پەردە باسىپ العانداي سەزىلدى. بارلىق زات تۇماندانىپ تۇرعاندا تەك ويىن-ساۋىق ورنىنىڭ ەسىگى عانا لۋپامەن ۇلكەيتىلگەندەي انىق كورىنىپ تۇردى. قازىرگە دەيىن.

ەسىمدە قالعانى، گرەي مىرزا الدە ءبىر دۇنيە تۋرالى بىردەمە ايتىپ وتىرعان. مەن دە بىردەمە دەدىم. ول كۇلىمسىرەپ قويادى. مەن دە كۇلگەن بولسام كەرەك. ەسىكتىڭ باس جاعىندا ۇلكەن ساعات بولدى. مەن Excelsior-گە كەلگەندە ساعات 8.30 بولاتىن.  مەن قاراعان سايىن باياۋ جىلجىپ جاتىر. ەگەر ءدال سول ساتتە مەنىڭ كوكىرەگىمە بىرەۋ ۇڭىلسە ۇلكەن ءبىر دوڭگەلەك ساعات پەن ونىڭ ەكى ينەسىنەن وزگە ەشتەڭە كورمەس ەدى. 

تۋرا ساعات 9-دا، مينۋتتىڭ ينەسى 12 دەگەن سانعا تيە بەرگەندە اينەك ەسىك ايقارا اشىلدى. ءدال مەن كۇتكەندەي.  ءبىراق، كەلىپ كىرگەن ادام گەنري ەمەس كلەير ەدى. ول جالعىز كەلدى. شىمقاي قارا ءتۇستى ساتين كويلەگى ونىڭ دەنەسىن جۇمساق قانا وراپ قويعانداي... باسىنداعى اسەم الماز شاش قىستىرعىشى جىلتىلداپ، يىعىنداعى جالتىراعان تاستاردىڭ اعىپ جاتقانداي كورىنۋى ءبارى جاراسىمدى ءارى كوركى كوز تويماستاي... كلەير كىرە سالا الاڭ كوڭىلمەن زالدى ءبىر شولىپ شىقتى. گەنريدىڭ كەلمەگەنىن بىلگەن سوڭ اشۋىن تەجەي الماي وتىرعان بولسا كەرەك، ەرنى دىرىلدەپ تۇردى.  ءبىراق، نە شارا، زالدى كەسىپ ءوتىپ، ءبىر ۇستەلگە جايعاستى. ونىڭ وتىرعان جەرى مەن جاقتان انىق كورىنىپ تۇردى.

ساعات 9.15-دە ۇلكەن اينەك ەسىكتىڭ اشىلۋى ودان ارى جيىلەپ، كوستيۋم كيگەن جاس جىگىتتەر، باعالى اڭدار تەرىسىمەن اشەكەيلەنگەن ءساندى كويلەگى بار قىز-كەلىنشەكتەر ءۇنسىز عانا كىرىپ، ۇستەل باسىنا جاقىنداي بەرە شۋلاسىپ تابىسىپ جاتتى.

مەن ەسىك الدىنا توسەلگەن جۇمساق كىلەم ۇستىنەن ءۇزىلىسسىز ءوتىپ جاتقان تەرى باتەڭكەلەر مەن ءساندى تۋفليلەردىڭ اعىنىنا كوز الماي قاراپ وتىردىم. قىرسىققاندا ادامنىڭ كوپتىگىن ايتساڭشى. ەسىك اشىلعان سايىن قورقىنىش ارقامدى شىمىرلاتىپ، تىزەمدى دىرىلدەتەدى. ءبىراق، ەسىككە قاراماي ءبىر ءسات تە وتىرا الماس ەدىم.

- ابايلاڭىز، ستاففورد حانىم! - دەگەن گرەيدىڭ داۋسى ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىنداعى ساعىمنىڭ ىشىنەن ەستىلگەندەي بولدى.  ۇستاپ وتىرعان سۋىمدى كولەگىمە توگىپ الىپپىن. وعان پىسقارعان دا جوقپىن، كەسەدەگى مۇزدان ءبىردى الىپ، اۋزىما سالا بەردىم. گرەي ماعان زور تاڭدانىسپەن قاراپ قالعانى ەسىمدە.

9.25. تىزەم بىردەڭە ءبۇلدىرىپ تاستاعانداي دىرىلدەيدى. شەكتەن تىس دىرىلدەگەندىكتەن ەندى جۇرۋدەن دە قالاتىن شىعارمىن دەگەن وي كەلىپ ەدى، سول ساتتە. كلەيرگە قاراي ۇرلانا قارادىم، ول تاعاتسىزدانا كۇتىپ وتىر.  ونىڭ ەكى كوزى ءتورت بولىپ ەسىككە قادالىپ قالعان. ۇستەلدەگى گۇلدى جۇلعىلاپ تاستاپ وتىرعانىنا قاراعاندا ونىڭ قانشالىقتى قوبالجىپ وتىرعانى تۇسىنىكتى ەدى.

9.30. مەن ابىرجىپ وتىرعاسىن با، الدە، سونداعى دجاز مۋزىكاسى تىم قاتتى ما، باسىمدى بىردەمەمەن ۇرعىلاپ جاتقانداي سەزىلدى. تىنىمسىز الاڭداعان كوڭىلىم اۋاسى تارىلعان زالدا تۇنشىعىپ قالمايىن دەپ سۋىق قولىممەن تاماعىمدى ۇستاپ قويامىن.

9.45-تە كەلدى. ەسىك اشىلىپ، ول كىرىپ كەلدى. ءدال سول ساتتە گەنري اۋەدە ءىلىنىپ قالعانداي كورىندى، اينالادا ەشتەڭە جوقتاي... مەن ەسىكتى كورە تۇرا ءدال سونىڭ الدىندا تۇرعان گەنريدى كورە الماي قويدىم. ول بەينە ءبىر قارا ۇڭگىر سەكىلدى ەدى. كەلەسى مينۋتتا مەن ەشتەڭە ەستۋدەن قالدىم. قۇلاعىم ءبىتىپ، تاس دۇلەي تىنىشتىق ءبىر ءسات باۋراپ الدى.

وسى ساتتە زورعا ەسىمدى جيىپ گرەيگە «كىشكەنە كوڭىلدەنەيىك تە» دەپ ايتتىم.  مەن ونىڭ موينىنان قۇشاقتاپ الىپ، يىعىنا بەتىمدى قويدىم دا، كوستيۋمىنىڭ جاعاسىن قاتتى تىستەدىم. سول ساتتە وزىمە ءبىر عانا نارسەنى ايتۋمەن بولدىم: «يرەنە، تىم قاتتى ايعايلاۋعا بولمايدى»...

گرەي ەسىككە ەمەس، ماعان قاراپ وتىرعاندىقتان، گەنريدىڭ كىرگەنىن كورگەن جوق، ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارا الماي تاڭدانعان كەيىپپەن اڭىرىپ قالىپتى.  دەگەنمەن ناعىز ەر ازاماتقا ءتان مىنەزبەن وزىنە سەنىمدىلىكپەن شاشىما قولىن تيگىزۋگە ارەكەت جاساپ باقتى. مەن بەتىمدە ەشبىر قۇبىلۋدىڭ بولماۋىنا دەن قويدىم. ءبىراق، جانارىم ەشتەڭەنى جاسىرا الماسا كەرەك... گرەي كوزىمە قاراعان ساتتە تاڭدانىسىن جاسىرا المادى. مەن قالتىلداق ادامشا قولىمداعى ريۋمكانى دىرىلدەتىپ «گرەي، شاراپ قايدا؟ شاراپ ىشكىم كەلەدى، نەگە مۇندا جوق؟» دەپ ايعايعا باستىم. مەنى اشۋلاندىرۋدىڭ ءجونسىز ەكەنىن تۇسىنگەن گرەي داياشىنى شاقىرىپ قۇلاعىنا سىبىرلاپ ەدى، ول كۇلىمسىرەپ شىعىپ كەتتى.

مەن اراسىندا گەنريگە قاراۋمەن بولدىم. ول كلەيرگە باردى. قۋانىشتان باسى اينالعان كلەير ورنىنان اتىپ تۇرىپ، باقىتتى كەيىپپەن كۇلىمسىرەدى. ول گەنريدى كەلمەي قالار دەپ ابىرجىعاندىقتان ونىڭ كەشىككەنى جايىندا اۋىز اشقان دا جوق.  ال، گەنري بوزارعان جۇدەۋ ءتۇرىن جاسىرا الماي تۇر. ول كەشىككەن سەبەبىن انىقتاپ تۇرىپ ايتىپ بەرىپ جاتىر. گەنري كەلمەۋ ءۇشىن بارىپ سالىپتى... شىنىمەن بار كۇشىمەن... ءبىراق، شىداي الماپتى... گەنري كلەيردىڭ ۇستەلىنە بارىپ وتىردى. ونىڭ كوزىندە قۋانىشتىڭ سونبەس شوعى جانىپ، كۇلىمسىرەيدى... قانداي ادەمى كورىنىپ وتىرعانىن ول قايدان ءبىلسىن...

داياشى شاراپ اكەلدى. ءتىپتى ەكى شولمەگىن. گرەي ءبىرىن الىپ، ىستاقانعا قۇيماق بولعان، ونى مەن قولىنان جۇلىپ الىپ، الدىمداعى ىدىسقا قۇيعاندا توگىپ-شاشىپ كويلەگىمدى بىلعادىم. الگى شاراپ تولى ىستاقاندى قولىمنان ءتۇسىرىپ الدىم. اينەك ىدىستىڭ شاعىلعان دىبىسىمەن بىرگە مەن قاتتى كۇلە باستادىم.  گرەيدىڭ اۋزى اشىلىپ قالىپتى. «كۇل، قاتتى كۇل» دەپ مەن وعان بۇيىردىم.

اينالامىزدا وتىرعاندار شۋ شىعارىپ جاتقان جابايى ادامداردىڭ كىم ەكەنىن بىلگىلەرى كەلىپ، قىزىقتاپ بۇرىلىپ قاراسىپ جاتتى. ءدال مەنىڭ قالاۋىم بويىنشا. مەن شاشىمدى ءۇرپيتىپ، كوتەرىپ الدىم دا قولىمداعى شاراپتى لاقتىرىپ جىبەردىم.  بار داۋسىممەن قاتتى كۇلدىم دە "وي، مەنىڭ گرەيىم» دەگەنىم جەتكىلىكسىز سەكىلدى بولعان سوڭ ورنىمنان تۇرىپ، گرەيدىڭ الدىنا بارىپ وتىرا قالدىم دا سۇيىسكەن ءتۇر كورسەتىپ، بەتىنە بەتىمدى جاپسىردىم.

وندا دا، قاسىمدا تۇرعان جاساندى قابىرعانى يتەرىپ قۇلاتتىم. بۇكىل زال بۇرىلىپ قاراعاندا ۇيالعان بولىپ ورنىمنان تۇرعانىمدا گەنريمەن كوزىم ءتۇيىسىپ قالدى. ماعان قاراعان ونىڭ كوزدەرىن ءومىر بويى ۇمىتپاسپىن... ءبىز ءۇنسىز ەدىك. «يرەنە... يرەنە» دەپ ول سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەي سىبىرلاپ تۇردى.  

مەن قورقىپ ءارى ۇيالىپ قالعان ادامنىڭ كەيپىن جاساۋعا تىرىسىپ جاتتىم دا باسىمدى كوتەرىپ، ەش ءمان بەرمەگەن تۇرگە ەنىپ «ال، سونىمەن؟» دەدىم. گەنري كەرى شەگىندى. سوسىن، دىرىلدەدى. ءوز كوزىنە سەنبەي تۇرعان سەكىلدى كوزىن ۋاقالاپ جىبەردى دە «مەن ساعان كەدەرگى جاسامايمىن» دەپ كلەيرگە قاراي تايىپ تۇردى.  «باسقا جەرگە كەتەيىك، كلەير» دەپ وعان ايتقانىن ەستىدىم. كلەير ورنىنان تۇردى دا، ەكەۋى شىعىپ كەتتى. ولاردى اينەك ەسىكتەن شىعىپ، كورىنبەي كەتكەنشە قاراپ تۇردىم... سونىمەن ءبارى ءبىتتى...

ولار كەتكەن سوڭ جانىم تىنىشتىق تاپقانداي بولدى. گرەيگە قاراي بۇرىلعانىمدا ول مەن قۇلاتقان جاساندى قابىرعانى تۇرعىزىپ جاتتى.  سوسىن، «ستاففورد حانىم، ءوزىڭىزدى سوكپەي-اق قويىڭىز. وسى دا دۇرىس شىعار» دەپ ايتتى. «ءيا، گرەي، وسى دۇرىس بولدى» دەپ مەن دە سىبىرلاپ ايتتىم.

ءبىز ۇستەلىمىزگە ورالىپ، ءۇنسىز عانا وتىرىپ تاماقتاندىق. ويىم تىنىشتالىپ، سابىرعا كەلىپپىن. مەن كۇلىمسىرەپ اڭگىمە ايتتىم، اراسىندا قىلمىڭداپ تا قويدىم.  سودان بولار، گرەي الگى ۇياتتى جاعدايعا اسا ءمان بەرمەگەن سەكىلدى وتىردى. 10.30-دار شاماسىندا مەن وعان ۇيىمە جەتكىزىپ سالۋىن ءوتىندىم. ول دەرەۋ قوشتاساتىنىمىزعا اسا كوڭىلى تولماسا دا، ەشتەڭە دەمەدى، كولىگىنە وتىرعىزدى دا ۇيگە جەتكىزىپ سالدى.

ەكەۋىمىز تاعى دا جۇزدەسەرمىز؟ – دەدى، ول ەسىك الدىنا كەلگەن سوڭ قولىمدى قىسىپ تۇرىپ.

ارينە. تىم كەشىكپەي... ءجيى جولىعاتىن بولامىز – دەپ، جاۋاپ قاتقانىمدا گرەيدىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيماي كەتە بەرەدى.

... ۇيگە كىردىم.  قانشا ۋاقىت وتكەنىن بىلمەيمىن، تاپجىلماي ۇزاق تۇردىم... ءبارى ارتتا قالدى.

گەنريدىڭ بولمەسىنە كىردىم. جەردە جاتقان بىرنەشە پاراق قاعازدى ۇستەلدىڭ ۇستىنە، بولمە ورتاسىندا تۇرعان ورىندىقتى ءوز ورنىنا اپارىپ قويدىم.  ديۆاننىڭ ۇستىندەگى جاستىقتاردى رەتكە كەلتىرىپ قويدىم. سوسىن، گەنريدىڭ ۇستەلىندەگى سۋرەت جوبالار سەكىلدى بىردەمەلەردى جيناستىرىپ قويدىم. ونىڭ شاشىلىپ جاتقان سىزعىشتارىن، سيركۋلىن، وزگە زاتتارىن رەتكە كەلتىردىم. پەشكە وت جاقتىم. وسىلايشا، ەڭ سوڭعى رەت ۇيىمدە ايەل سەكىلدى وتىردىم.

ءبارىن جونگە كەلتىرگەن سوڭ وت الدىنا بارىپ جەرگە وتىردىم. پەشتىڭ قاسىنداعى گەنريدىڭ كرەسلوسىنا، اياعىن قوياتىن جاستىعىنا قاراپ ءبىراز وتىردىم.  ورىندىعىنا وتىرۋعا باتىلىم بارماعاندىقتان اياعىن قوياتىن جاستىققا باسىمدى قويىپ، قاراڭعىنى ال قىزىل جالىنىمەن جارىق ەتىپ، مەڭىرەۋ تىنىشتىقتى شاتىر-شۇتىر دىبىسىمەن ۇركىتكەن وتقا كوز تىگىپ جاتتىم.  ءالسىن-السىن جاستىقتى سۇيە بەرگەنىم ەسىمدە...

دالىزدە كىلتتىڭ سىلدىرى ەستىلگەن سوڭ تەز تۇرىپ بولمەدەن شىقتىم. گەنري بوزارىپ كەلىپ تۇر ەكەن. ماعان قاراعان دا جوق، كيىمىن شەشىپ، بولمەسىنە قاراي كەتىپ قالدى. مەن دە ەرە كىردىم.

بولمەدە ءۇنسىز ءبىراز تۇرعاننان كەيىن ول سۋىق ۇنمەن سۇراق قويدى:

ماعان بىردەمە تۇسىندىرەسىڭ بە؟

تۇسىندىرەر ەشتەڭەم جوق! سەن ءبارىن كوردىڭ.

ءيا، كوردىم...

ول بولمەدە ارلى-بەرلى ادىمداپ ءبىراز ءجۇردى دە ماعان جەككورىنىش پەن وشپەندىلىككە تولى سۋىق كۇلكىمەن مويىن بۇرىپ «مۇنىڭ تاماشا!» دەدى. مەن اۋىز اشپاعان سوڭ ول ودان ارى اشۋلانىپ «سەن... سەن...قالاي مۇندايعا بارا الدىڭ؟» دەپ بار داۋسىمەن ايعاي سالدى. مەن ءۇنسىز تۇردىم.  «سەندەي ۇرعاشىنى مەن ءتورت جىل بويى ايەلىم دەپ كەلىپپىن. سەن مەنى ابدەن جىنداندىردىڭ. بۇلاي بولمايدى. ول سەن ەمەسسىڭ. سەن ونداي ەمەس ەدىڭ عوي. سەن وندايعا بارمايسىڭ». مەن تاعى دا ۇندەمەدىم.

ول مەنىڭ قولىمنان باس سالدى دا جەرگە يتەرىپ جىبەردى. «سەن وڭباعان، ايتساڭشى! جاۋاپ بەر، ماعان! نەگە بۇلاي ىستەدىڭ؟». مەن ونىڭ كوزىنە قاراپ تۇرىپ، ەڭ اششى وتىرىكتى ساپىردىم. «مەن سەنى رەنجىتكىم كەلمەگەندىكتەن وسى ماحابباتىمدى ۇزاق ۋاقىت بويى جاسىردىم. قانشا ۇزاق تىرىسسام دا توزە المادىم» دەي سالدىم. ول مەنىڭ نە تۋرالى ايتىپ تۇرعانىمدى جاقسى ءتۇسىندى. قولىمدى جىبەردى دە كەرى شەگىنىپ، كۇلدى.

وندا سەنى قۋانتايىن با، يرەنە؟ مەن سەنى مۇلدە سۇيگەن دە ەمەسپىن.

سەنىڭ بۇل قىلىعىڭا رەنجىپ تە تۇرعان جوقپىن. مەن وزگە كەلىنشەكتى سۇيەمىن. شىنىندا مەن قۋانىپ تۇرمىن – دەدى، ول.

سەن قۋانىپ تۇرسىڭ با، گەنري؟

شىنىمەن قۋانىشتىمىن. ءبىراق، سەنىڭ ونشا قۋانباي تۇرعانىڭدى كورىپ تۇرمىن.

جوعا، گەنري. مەنىڭ كوڭىلىم جايلى. ءبارى جاقسى.

شىن با؟ جارايدى، جەردە جاتا بەرمەي تۇر. ماعان قاراما، سەن ماعان قاراۋعا قاقىڭ جوق! مەن تىيىم سالامىن – دەپ، ايعايلاپ تاعى دا سەندەلىپ ءجۇرىپ كەتتى.

قارامايمىن، گەنري – دەپ، باسىمدى تومەن سالبىراتتىم.

جوق، قارايسىڭ. ءوزىڭدى قارايسىڭ – دەپ، قاتتى ايعايلاپ كەلىپ، قولىمنان سۇيرەپ اينانىڭ الدىنا اپاردى دا: – كويلەگىڭە قاراشى!

قوشقىل قارا قىزىل شاراپ كۇمىس ءتۇستى كويلەگىمدى بىلعاپ ايعىزداپتى.

سەن وعان عاشىق بولعان ەكەنسىڭ، وعان باردىڭ، مەيلى. ءبىراق، مىنا شاراپ، ءسۇيىسۋ، كوپشىلىك ورىندا ءوزىڭدى ۇستاۋىڭ...

مەن ەشتەڭە ايتپادىم. جوسپارىم ءساتتى بولعان ەكەن. گەنري دە ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز وتىردى دا، سابىرلى ءارى سالقىن ۇنمەن بىلاي دەدى:

ەندى، ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا ەشتەڭە جوق ەكەنىن ءتۇسىنىپ ال! جالپى، بولماعانى دا ارتىق ەدى. ەرلى-زايىپتى بولعانىمىز دا ۇمىتىلسىن. سوندىقتان، سەندە ساقتالعان مەنىڭ بارلىق زاتتارىمدى وزىمە قايتار! ۇقتىڭ با؟

ءقازىر بەرەمىن، گەنري.

مەن جوعارعى قاباتقا شىعىپ، بولمەمنەن ءبارىن اكەلدىم، ونىڭ فوتولارى، كادە-سىيلارى، بىرلى-ەكىلى حاتتار. ودان العان بارلىق زاتتار وسى عانا. ول مەنەن العان زاتتارىنىڭ ءبارىن وتقا لاقتىرا سالدى.

مىنانى الىپ قالۋىما بولا ما؟ – دەپ، قولىمداعى ونىڭ ەڭ ءبىر ادەمى سۋرەتىن كورسەتتىم. قولىم ءدىر-دىر ەتەدى. ول قارادى دا، الىپ جەرگە لاقتىردى. ونى جەردەن الىپ باۋىرىما باستىم.

ال، ەندى ەكەۋىمىز تەزىرەك رەسمي تۇردە نەكەمىزدى بۇزدىرۋىمىز كەرەك– دەپ، گەنري ورىندىعىنا جايعاستى دا: - مەنى وڭاشا قالدىرشى!

مەن ەسىككە قاراي كەتىپ بارا جاتىپ كىلت توقتادىم. وعان قارادىم. سوسىن ويىمداعىن بايسالدى تۇردە ايتتىم.

مەنى كەشىر، گەنري... ەگەر كەشىرە الساڭ... سوسىن، ۇمىتارسىڭ... جامان ويلارمەن ءوزىڭدى قيناماعانىڭ دۇرىس. كلەير تۋرالى ويلاپ، كوڭىلىڭدى كوتەرگەيسىڭ! مەن تۋرالى ەمەس، ول تۋرالى عانا ويلا، سونىڭ ءجون بولادى.

سەنى نەگىزى، بۇرىن وسىنداي ەدىڭ عوي – دەدى، ول ماعان بۇرىلىپ قاراپ.

مەن سولاي بولعانمىن. ال، ءقازىر ونداي ەمەسپىن. بارلىق دۇنيە وزگەرمەلى عوي، گەنري... بارلىق دۇنيەنىڭ اقىرى بولادى. الايدا، ءبارى ءبىر ءومىر ءسۇرۋ تاماشا... ءومىر دەگەن ۇلى دۇنيە. سەن باقىتقا لايىقسىڭ، جانىم گەنري.

يرەنە! ماعان نەگە وزگەرگەنىڭدى ايتشى! – دەگەن ونىڭ جۇمساق ءۇنىن ەستۋ وڭاي بولعان جوق. اتىمنىڭ اتالۋى، وسى ءبىر جالعىز سويلەم مەنى تىعىرىققا تىرەدى. ءبىراق، ءبىر عانا ساتكە.

قولىمنان كەلمەدى. مەن توزە المادىم، گەنري! – دەپ، اقىرىن عانا ايتىپ، جوعارعى بولمەمە اياڭدادىم.

بولمەمە كىرگەن سوڭ ەرنىمدى قاتتى تىستەگەنىم سونشالىق، اۋزىما قاننىڭ جىلىمىق ءدامى سەزىلدى. «بۇل ەشتەڭە ەمەس... ەشتەڭە ەمەس، يرەنە» دەپ، مەن وزىمە قايتالاپ ايتۋمەن بولدىم. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، سولاي ايتۋ كەرەك بولدى.  كوكىرەگىمدە تىرەلىپ تۇرعان بىردەمەنى سوزبەن عانا جىبىتۋگە بولاتىنداي كورىندى. «يرەنە... بۇل ەشتەڭە ەمەس... تاعى ءبىر ساتكە شىدا... بۇل دا بىتەدى، وتەدى... تۇك تە ەمەس...»دەپ وزىمە قايتالاۋمەن بولدىم. ءوزىمنىڭ سوقىر-مىلقاۋ بولىپ قالماعانىمدى بىلسەم دە كوزىم ەشتەڭە كورمەدى، قۇلاعىم تاس كەرەڭ بولىپ ەشتەڭە ەستىمەدى. بىرەر ساتتەن كەيىن زورعا دەگەندە ەسىمدى جيا باستاعانىمدا «تاعى دا ءبىر ساتكە شىدا...تاعى ءبىر ساتكە...» دەپ قايتالاپ تۇرعانىمدى ەستىدىم. قولىمداعى گەنريدىڭ سۋرەتى جەرگە ءتۇستى. مەن وعان قارادىم... سوندا عانا مەن ءدال نە بولعانىن، بولىپ جاتقانىن، الدا نە بولاتىنىن انىق كورگەن ەدىم. مۇنىڭ ءبارى قاس-قاعىم ساتتەن دە تەز بولىپ ءوتتى... بەينەبىر نايزاعاي جارق ەتكەندەي-اق... تاماعىما ىستىق تەمىر تىعىلعانداي بولعان سوڭ شىداي الماي بار داۋسىممەن ايعاي سالدىم.

ءقازىر ويلاپ وتىرسام، مەن جاي ايعاي سالماپپىن، مەنەن شىققان ول داۋىس ادامنىڭ ءۇنى ەمەس، جارالانعان جانۋاردىڭ ءومىر سۇراپ جالىنعان ىرىلى بولعان سەكىلدى...

ءدال سول ساتتە گەنري تومەنگى قاباتتان اتىلعان وقتاي زىمىراپ كەلىپ، ەسىك قاعىپ «نە بولدى» دەپ بار داۋسىمەن ابىرجي سۇرادى. «جاي، تىشقان كورىپ قالدىم» دەپ بارىنشا بايىپتى ءۇن قاتتىم.

مەن قوزعالماق بولىپ ەدىم، اياعىم استىنداعى جەر شىر اينالىپ بولمادى.  تومەن قاراي تارتا بەردى. بولمەمدى جىلدام اينالاتىن قارا ءتۇتىن باسىپ العانداي... مەن قۇلاپ ءتۇستىم...

قانشا ۋاقىت وتكەنىن دە بىلمەيمىن، كوزىمدى اشسام، جەردە جاتىر ەكەنمىن. بولمە قاپ-قاراڭعى ءارى سالقىن. تەرەزە اشىق، پەردە جەلدىڭ ىرعاعىمەن باياۋ قوزعالىپ تۇر. «مەن تالىپ قالعان ەكەنمىن عوي» دەپ تۇرۋعا تىرىستىم. تىزەم سىنىپ قالعانداي-اق سىرقىراپ، ەرىكسىز قايتا جىعىلدىم. جەردە جاتىپ ونىڭ سۋرەتىن كوردىم... تۇلا بويىمنان توك جۇگىرىپ وتكەندەي بولدى.

سۋرەتتى الىپ، كرەسلوعا قويدىم دا وزىممەن ءوزىم سويلەسە باستادىم. داۋسىم بوتەن بىرەۋدىكى سەكىلدى باياۋ ءارى ءالسىز بولىپ كەتىپتى. «ءاي، گەنري... گەنري... قايران دا مەنىڭ گەنريىم... بۇل ەشتەڭە ەمەس. وسىنىڭ ءبارى جالعان، يا، گەنري؟ بالكىم، جاي كورگەن ءتۇس شىعار... ەكەۋىمىز كەشىكپەي بىرگە ويانامىز، سولاي ما؟ سوسىن، جىلاۋدى دا قويامىن. كوزىمە قاراماشى، گەنري. مەن جىلاعان جوقپىن...ازعانا ساتتەن كەيىن ءبارى بىتەدى... قانشا جەردەن ءتۇس بولعانىمەن ماعان قيىن بولىپ تۇر... ءبىراق، بۇل تۇك تە ەمەس...سەن مەنىمەن بىرگەسىڭ عوي... گەنري... سەن ءبارىن بىلەسىڭ... بىلەسىڭ عوي... مەن جالپى وتە اقىماقپىن، يا؟ سولاي دەپ ايتا سالشى، گەنري... كۇلشى... مەنى مازاقتاپ ابدەن كۇل... ەشتەڭە بولماسا دا، ءوزىمدى قيناپ جۇرگەن مەنى ءاجۋالاپ ءبىر كۇلشى! ەشتەڭە بولماي جاتىپ... تۇك تە بولعان جوق قوي...مەن كۇلىمسىرەپ تۇرمىن.... قاراشى... مەنى سۇيەسىڭ، يا... سەن جالعىز مەنىڭ عانا گەنريىمسىڭ...مەن ازداپ شارشادىم، گەنري... ءقازىر دەم الامىن... سونىمەن ءبارى بىتەدى...جوعا، جىلاعان جوقپىن. سەنى سۇيەمىن، گەنري...».

ءىرى، اۋىر ءارى ءۇنسىز جاس بەتىمدى سىزىپ اعىپ جاتتى. جىلاعان جوقپىن، ءبىراق... ەڭىرەگەن داۋىس شىعارعان جوقپىن. اڭگىمە ايتىپ، كۇلىمسىرەپ وتىرمىن. سوندا دا كوز جاسىم توقتاۋسىز اعىپ جاتىر.

كەلەسى ايدا نە بولىپ، نە قويعانى ءتىپتى ەسىمدە جوق. گەنري ەكەۋىمىز زاڭ جۇزىندە اجىراستىق.  «ايەلىنىڭ وپاسىزدىعى سالدارىنان» دەگەندى قاعاز بەتىنە رەسمي تۇردە جازدى. نەكە بۇزىلعانعا دەيىن گەنري ەكەۋىمىز ءبىر ۇيدە تۇردىق. ءبىراق، كوپ كەزدەسپەيتىنبىز. اندا-ساندا ۇشىراسىپ قالساق، امانداسۋدان ارىعا بارمايتىنبىز.

مەن ءويتىپ-بۇيتىپ تىرشىلىك ەتىپ جاتتىم. وتە كوپ كىتاپ وقىعانىم ەسىمدە. وتە كوپ... ءبىراق، سول كىتاپتاردىڭ ىشىنەن ءبىر ءسوزى دە ەسىمدە قالماپتى. كىتاپتاردىڭ اتى دا قالاي ەدى... ءتىپتى، بىلمەيمىن... كوشە كەزىپ كوپ جۇرەتىنمىن. كەدەي-كەپشىكتەر تۇراتىن، مەنى ەشكىم كورىپ تانىمايتىن قالا شەتىندەگى كوشەلەردى تاڭدايتىنمىن. جۇرە بەرەمىن. سول كەزدە از دا بولسا، جانىم تىنىشتالادى. سول كەزدەگى بىردەمەلەر تام-تۇمداپ ەسىمدە قالىپتى. ءبىر كۇنى كەلە جاتقانىمدا ءبىر بالا مەنى ساۋساعىمەن نۇقىپ كورسەتىپ: «انە بىرەۋ جىندى كەتىپ بارادى» دەگەنى جادىمدا ساقتالىپ قالىپتى...

مەن گەرالد گرەيمەن ءجيى كەزدەسىپ ءجۇردىم... كەزدەسىپ الىپ قىلمىڭداسامىز... مەيلىنشە جاقىنىراق... سولاي ەتۋ كەرەك بولعان سوڭ مەن شامامنىڭ جەتكەنىنشە ءوزىمدى زورلايمىن.  سويتە تۇرا كوپ كەزدەسۋلەرىمىزدىڭ ءبىرى دە ەسىمدە قالماپتى. قالاي بولعاندا دا ءوز وبرازىمدى ءتاۋىر سومداعان بولسام كەرەك. ءبىر جولى گرەي ماعان: «ستاففورد حانىم، ءسىز الەمدەگى ەرەكشە ءارى ەڭ تارتىمدى، اسا قۇدىرەتتى كەلىنشەكسىز، ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز بارىپ تۇرعان اقىماق... ءبىراق، سونىڭ ەسالاڭدىعى ءۇشىن مەن قۋانىشتىمىن» دەپ ايتقانى بار.  مەن ءبارىن قالاي جاساعانىمدى دا بىلمەيمىن، ەسىمنەن اداسقان كەزىمدە نە ىستەپ نە قويعانىمدى اڭعارمايتىن بولسام كەرەك.

سول كۇندەردەن ەسىمدە قالعانى جالعىز گەنري.  مەن ونى ۇنەمى كورەتىنمىن. ول بارلىق ۋاقىتىن كلەيرمەن بىرگە وتكىزىپ ءجۇردى. جانارىندا باقىتتىڭ نۇرى ويناپ، ۇنەمى كۇلىمسىرەپ جۇرەتىن. مەن ونىڭ بەت الپەتىندەگى بارلىق قيمىلدى وقىپ ۇيرەنگەن اداممىن عوي، گەنريدىڭ باقىتتان باسى اينالىپ جۇرگەنىن جازباي تانىدىم. ول سوڭعى ايلاردا ونى توڭىرەكتەگەن ەڭ اۋىر جايسىز تۇسىنەن ويانىپ، ءومىردىڭ ءتاتتى دامىنەن تاتىپ جۇرگەندەي كورىندى.

ادەتتەگىسىندەي جاس، جىگەرلى، كورىكتى دە كوركەم گەنري... تىم ادەمىسىڭ سەن جانىم... مەن كلەيردى دە بايقايتىنمىن. قالاي دەگەنمەن دە ول گەنريگە عاشىق.  ونىسى، جاي عانا قىلمىڭداسۋ ما، نەمەسە وزىنە دەگەن سەنىمدى اسىراعان قۇر جەڭىس ەمەس، تەرەڭ سەزىم بولاتىن بالكىم، ول ونىڭ العاشقى ماحابباتى بولعان شىعار. كلەيردىڭ ءوزى قاتارداعى ءبىر ءناپسىقۇمار بىرەۋ ەمەس، اقىلدى، جوعارى دارەجەلى، ورنىقتى كەلىنشەك. اقىلى مەن كوركى تەڭەسكەن تاماشا ايەل. گەنري باقىتتى... مەن بىردە ەكەۋىن كوشەدە كەلە جاتقانىن كورىپ قالدىم... ءوزارا اڭگىمەلەسىپ، كۇلىپ-ويناپ كەلەدى. كلەيردىڭ ۇستىندە اق ءتۇستى اسەم كيىم بولدى-اۋ دەيمىن. نەسى بولسا دا وتە باقىتتى كورىندى.

ءبىزدىڭ قالا تۇرعىندارى وتباسىلاردىڭ اجىراسۋىن وتە جەك كورەتىن. سوندىقتان مەن جايىندا نە ايتىلىپ جاتقانى تۇسىنىكتى ەدى. ساليقالى وتباسىلار مەنەن باستارىن الا قاشىپ، ەسىكتەرىنەن دە سىعالاتپايتىن بولعان. كوشەدە مەنى كورسە امان-سالەمىمدى المايتىندار كوبەيدى.

بىردە مەن بروگان حانىممەن كەزدەسىپ قالدىم. مەنى جاقتىرماعانى سونشالىق، كىرپىشە جيىرىلىپ: «سەن ارام وڭباعان!  گرەيدىڭ اقشاسىنا بولا ءتانىڭدى ساتقانىڭدى جۇرت بىلمەيدى دەيسىڭ بە؟ قاراشى، ءوزىن، دۇنيەقوڭىز!» دەگەن. دوس-قۇربىلارىم دا تەرىس اينالدى.  تاعى بىردە كوشەدە پاسى تيللينس كەزىگىپ قالعاندا ايتقانى: «سۇلۋىم، سەن تەرىس ساۋدا جاساپ وڭباي ۇتىلدىڭ. سەنىڭ ورنىڭدا بولسام، ەكى دۇنيەدە دە گەنري ستاففوردتى ەشتەڭەمەن ايىرباستاماس ەدىم».

ءسويتىپ جۇرگەندە نەكە بۇزاتىن كۇن دە كەلىپ جەتكەن ەدى... مەن قايتادان يرەنە ۆيلمەر بولدىم. كۇيەۋىنە ادال بولا الماعان وپاسىزدىعىنان اجىراسقان يرەنە ۆيلمەر. سونىمەن ءبىتتى! اجىراردا گەنري ماعان قايتاراتىن اقشاسى جايىندا اڭگىمە ايتا باستاعاندا ەشتەڭە المايتىنىمدى ۇزىلدى-كەسىلدى مالىمدەگەنمىن.  ءتىپتى، «گرەي مىرزا سەنەن گورى قالتالى» دەپ تاستاعانمىن. گەرالد گرەي سول كۇننىڭ ەرتەڭىندە نيۋ-يورككە اتتانۋى كەرەك بولاتىن. سول جاقتان ەۋروپاعا شىعاتىن كەمەگە ءمىنىپ، ەكەۋىمىز بىرگە كەتۋىمىز كەرەك ەدى. 

 

سول كۇنى كەشكە بارنەس مىرزا مەنى شاقىردى. ول سوڭعى ءبىر ايدا قالادا بولماعان. بۇگىن عانا كەلىپ وتىر. مەن جايلى ءبارىن ەستىپتى.

ال، يرەنە جان! كوپ اڭگىمە ەستىدىم. ماعان ءوزىڭ ايتشى! – دەگەندە داۋسى دىرىلدەپ كەتتى. 

بارنەس مىرزا، بۇل جەردە قىزىق ەشتەڭە دە جوق. تاياۋدا گەنري ەكەۋىمىز اجىراستىق – دەپ، سابىرلى جاۋاپ قاتتىم.

سولاي دە... ممم... وسىنىڭ بارىنە شىنىمەن سەن كىنالىسىڭ بە؟

ەگەر كىنالاساڭىز ءوزىڭىز ءبىلىڭىز. مەن گەرالد گرەيدى سۇيەمىن. بار بولعانى وسى.

بارنەس مىرزانىڭ ءجۇزى الدىمەن قىزاردى، كەيىن كوكشىل تارتتى، سوسىن سۇرلانىپ بارىپ، اعارىپ كەتتى.  ۇزاق ۋاقىت ءۇنسىز قالدى دا، بىلاي دەپ سۇرادى:

سەن كۇيەۋىڭدى سۇيمەيتىن بە ەدىڭ؟

ءسىز گەنري ستاففورد تۋرالى ايتىپ وتىرسىز با؟ ول ءقازىر مەنىڭ كۇيەۋىم ەمەس، سوندىقتان، سۇيمەيتىنىم انىق.

يرەنە... يرەنە... مۇنىڭ ءبارى جالعان. سەنىڭ بۇلاي جاسامايتىنىڭدى مەن ءار ادامعا ايتا الامىن.

مەن قۇداي ەمەسپىن عوي...

ول بۋىرىل شاشتى باسىن شايقاپ، وكىنىش تولى ءارى تاۋسىلعان ۇنمەن:

يرەنە، سەن كۇيەۋىڭدى اناداي اقىماق جىگىتكە ايىرباستايتىنداي جان ەمەس ەدىڭ عوي.

مەن ءسويتتىم، ايىرباستاي سالدىم.

سەن، يرەنە، سەن. سەن راسىندا سەنە الار ەمەسپىن!

سەنبەسەڭىز، قويىڭىز. كىمگە كەرەك – دەپ، مەن جايبىراقات ايتقانىمدا بارنەس مىرزا امالى تاۋسىلعانداي بولدى.

ولاي بولسا، مەن نە ايتايىن؟ يرەنە. قوش بول، يرەنە! – دەپ، سوزىپ ايتتى. مەن دە ەشتەڭە بولماعانداي «ساۋ بولىڭىز» دەي سالدىم.

...مەن تەرەزەدەن قاراپ تۇرىپ، ونىڭ بۇرىنعىدان شاۋ تارتىپ شارشاعان بەينەسىنە كوز تىگىپ تۇرىپ: «قوش بولىڭىز، بارنەس مىرزا... قوش... مەنى كەشىرە كورىڭىز...» دەپ سىبىرلاپ تۇردىم.

ۇيىمدە سوڭعى رەت قونعان سول ءتۇنى مەن وتە كەش جاتتىم. اينالاداعى ۇيلەر جاپپاي قاراڭعىلىق جامىلعاندا مەن تومەنگى قاباتقا ءتۇستىم. ەرتەڭ گەنريمەن قوشتاسىپ تا ۇلگەرمەسپىن... ادام سەكىلدى قوشتاسۋىم كەرەك.  مەن اقىرىن كەلىپ، جاتىن بولمەنىڭ ەسىگىن اشتىم. گەنري تىنىش ۇيقى قۇشاعىندا ەكەن. مەن كىردىم. ونى كورۋ ءۇشىن تەرەزەنىڭ پەردەسىن اشىپ ازداپ جارىق ءتۇسىردىم. سونىمەن ءبىر كەزدەرى وزىمدىكى بولعان توسەكتىڭ جانىندا تۇردىم. اجارى بەيعام ءارى تىنىق، قاپ-قارا كىرپىگى قيمىلسىز. ادەمى ەرنى قاراڭعىدا اعاراڭداعان بەتىنە سۋرەت ەتىپ سالعانداي كوركەم.

مەن وعان قول تيگىزۋگە باتىلىم بارمادى. قولىمدى اقىرىن عانا جاستىعىنىڭ ۇستىنە باسىنىڭ قاسىنا قويدىم.  تىزەرلەپ وتىرىپ، ەرنىنەن قۇشىرلانا سۇيگىم كەلدى. گەنريدى وياتىپ الماۋ ءۇشىن زورعا شىداپ وتىردىم. قولىن الىپ، ءوز ەرنىمە تيگىزدىم. «گەنري... مەنىڭ نە ىستەگەنىمدى سەن ەشقاشان بىلمەيسىڭ...بىلۋگە ءتيىس ەمەسسىڭ... باقىتتى ءومىر ءسۇر! مەن وزىممەن بىرگە ءبىر عانا نارسەنى اكەتەمىن. «مەن گەنريگە عاشىق ەدىم» دەپ ايتۋعا قاقىم بار، سونى عانا وزىمدە قالدىرامىن، الىپ كەتەمىن» دەپ باياۋ سىبىرلادىم.

ءسويتتىم دە ورنىمنان تۇرىپ، پەردەنى جاۋىپ شىعىپ كەتكەنمىن.

ەرتەڭگى كۇن سۇرعىلت سالقىن ەدى. ءالسىن-السىن سۋىق جاڭبىر توگىپ، باياۋ جەل سۇرى ءتۇستى كارى بۇلتتاردىڭ ۇيپا-تۇيپاسىن شىعارادى. پويىز 10.15-تە جۇرەدى.  گرەي مىرزا تاڭەرتەڭ ماعان تەلەفون شالىپ، كەشكىسىن ءوزى كەلىپ اكەتەتىندىگىن ايتقان. ونىڭ باقىتتان باسى اينالىپ جۇرگەنى اركىمگە ايان ەدى. «مەن ءوزىم بارا بەرەمىن، ۆوكزالدا كۇت» دەگەنمىن.

الدە قاشان قاراڭعى تۇسسە دە مەن بولمەمدە جالعىز ءوزىم وتىرا بەردىم. ءوزىمدى دە تاڭ قالدىرعان تورىعۋ مەنى اينالسوقتاپ قويمايدى. ول ءازىر ۇيگە ورالا قويماعان. بالكىم، كلەيردىڭ ۇيىنە بارىپ، ازاتتىقتىڭ العاشقى كۇنىن اتاپ وتۋگە كەتكەن بولار. نەگىزى، قوشتاسۋدىڭ پالەندەي ماڭىزى بولماسا دا، مەن ونى الىس ساپار الدىندا كورگىم كەلىپ تۇردى. الايدا، گەنري كەلەر ءتۇرى جوق...

مەن تەرەزەنىڭ الدىندا وتىرىپ الىپ، قانشا سۋىق بولسا دا ونى اشىپ قويىپ كوشەگە كوز تىگىپ وتىردىم. جاڭبىر قۇيىپ تۇر. ۇيلەردىڭ توبەلەرى، جاياۋ جولۋشىلار جولى جاڭارىپ كەتكەندەي جالتىراپ جاتىر. اندا-ساندا وتكەن ادامدار ءبارى الدە ءبىر جاققا اسىققان سىڭايلى. كەيبىرى جالىققان، جالعىزسىراعانداي كورىنەدى... ساعات الدە قاشان 9.30 بولسا دا، گەنري ۇيگە ورالعان جوق.  مەن تەرەزەنى جاۋىپ، شاعىن سومكەمە زاتتارىمدى سالۋعا كىرىستىم. مەندە جۇك بولارلىقتاي ەشتەڭە جوق تا ەدى: ءبىر شۇبەرەك، نەكە كويلەگىم مەن ورامالىم، گەنريدىڭ سۋرەتى. وسى زاتتارمەن عانا سول ۇيدەن اتتانعان بولاتىنمىن.

سومكەمدى زاۋىقسىزدانا جاۋىپ جاتىر ەدىم، كىلتتىڭ شىلدىرلادى، كەيىن ونىڭ اياعىنىڭ سىبدىرى ەستىلدى. ول كەلگەن ەكەن. مەن شلياپام مەن پلاششىمدى كيىپ، سومكەمدى قولعا الىپ جاتىپ، «دالىزدەن ءوتىپ بارا جاتقاندا جۇمىس بولمەسىنىڭ ەسىگىن اشىپ قاراي سالايىن. جالعىز مارتە... گەنري اڭعارماي دا قالار» دەگەن ويعا كەلدىم.

وسىلايشا، تومەن ءتۇسىپ، ءدالىز ارقىلى گەنريدىڭ جۇمىس بولمەسىىنىڭ ەسىگىن اشىپ قاراسام، ەشكىم جوق. امال نەشىك دەپ ويلاپ شىعار ەسىك تۇتقاسىنان ۇستاي بەرگەنمىن. سول ساتتە گەنريدىڭ سابىرلى ءارى مۇڭلى داۋسى ەستىلدى:

- يرەنە، ماعان قوش ايتپاي كەتە بەرەسىڭ بە؟

بۇرىلىپ قاراسام، گەنري تۇر ەكەن. شەكسىز ابىرجىپ قالعاندىقتان بۇكىل باقىلاۋىمنان ايىرىلا جازداعان مەن بەيباق «اھا...» دەپ ەش ءمانسىز دىبىستاپپىن.

ونىڭ جۇمىس بولمەسىنە كىردىك. پەشتە وت جانىپ تۇر ەكەن. گەنري مۇڭ تورلاعان قارا كوزىن ماعان قاداپ تۇرىپ:

- يرەنە، سەن ەكەۋىمىز ماڭگىلىككە ايىرىلىسىپ بارامىز. بالكىم...

ەكەۋىمىزدىڭ ماڭدايىمىزعا جازىلعان تاعدىر شىعار – دەدى.

مەن ءۇنسىز عانا باس يزەدىم.  ەگەر بىردەمە دەسەم، داۋسىمنىڭ ءوزى باقىلاۋدان شىعىپ كەتەردەي قيىن-قىستاۋ حالدە ەدىم.

- مەن سەنى كىنا ارتپايمىن، جامانداۋدان دا اۋلاقپىن، يرەنە. اناۋ ءبىر مەيرامحاناداعى وقيعا... سەن ءوزىڭ دە اڭعارماعان ەرىكتەن تىس جىندىلىق شىعار، قالاي بولعاندا دا سول كەشتەگى ايەلدى مەن سەن دەپ ويلاي المايمىن.

- مۇمكىن، سولاي شىعار... گەنري... – دەپ، سىبىرلادىم، شىداي الماي.

- ول سەن ەمەسسىڭ. مەن سەنى ۇنەمى سۇيكىمدى بولعان كەزدەرىڭمەن عانا جۇرەگىمدە ساقتايمىن – دەپ، گەنري ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى. مەن بۇرىن-سوڭدى ونىڭ ءدال وسىلاي تاۋسىلىپ، ءۇنسىز مۇڭايعانىن كورمەگەن سياقتىمىن.

- ءومىر جالعاسادى.  مەن باسقا ايەلمەن... سەن وزگە جىگىتپەن تۇرمىس قۇراسىڭ... ءبارى وتكىنشى ۇمىتىلادى – دەپ، ءسوزىن جالعاپ، قولىمدى قىستى دا: - دەسەك تە، ەكەۋىمىز وتە باقىتتى ەدىك قوي – دەگەندە كوزىنە جارىق شاعىلىستى.

- ءيا، گەنري! – دەدىم، مەن سالماقتى كەيىپپەن.

- سەن سول كەزدە مەنى سۇيەتىن بە ەدىڭ، يرەنە؟

- اھا، عاشىق ەدىم. 

- ءبىراق، ول داۋرەن دە ءوتىپ كەتتى... مەن سەنى قالاي دا، ەشقاشان دا ۇمىتپايمىن، يرەنە. وعان ءداتىم جەتپەيدى. سەنى ەسىمدە ساقتايمىن...

- سويتەرسىڭ، گەنري جانىم! كەيدە ەسىڭە العايسىڭ!

- سەن باقىتتى بولارسىڭ، يا، يرەنە؟ سەنىڭ باقىتتى بولعانىڭدى قالايمىن.

- ءيا، گەنري!

- مەن دە. بالكىم، سەنىمەن تۇرعانداي زور باقىتتى بولارمىن با.  ءبىراق، ەكەۋىمىز دە ەندى كەرى بۇرىلىپ قاراي المايمىز. ادام العا قاراپ ءومىر سۇرۋگە ءتيىس! مەنى ءبىر ساتكە بولسا دا ەسكە الاسىڭ با، يرەنە؟

- ءيا، ەسكە الامىن، گەنري.

ونىڭ قوس جانارىن قاراڭعى مۇڭ بىتەۋ تورلاپ العانىن كوردىم. مەن ەڭسەمدى تىكتەپ، قولىمدى گەنريدىڭ يىعىنا قويىپ تۇرىپ، بايىپتى ءارى وركوكىرەكتەۋ ۇنمەن بىلاي دەدىم:

- گەنري، سەن باقىتقا لايىقسىڭ! قۋاتتى ءارى ءور ءومىر سۇرۋگە ءتيىسسىڭ. مۇڭ مەن وكىنىشتى جەڭە المايتىن جاندار عانا سوعان ساي عۇمىر كەشەدى. سەن كۇلىمسىرەپ شاتتىقپەن ءومىر سۇرۋگە جارالعان جانسىڭ.

- سولاي عوي. دۇرىس ايتاسىڭ... بارلىعى جاقسىلىقپەن اياقتالسىنشى!

جامانشىلىقتىڭ بولماعانىنا قۋانامىن.

گەنري تاعى دا ءۇنسىز قالدى دا سالدەن سوڭ:

- يرەنە، جانىم، قوش امان بول! سەن ەكەۋىمىز ەندى، بۇل دۇنيەدە كەزدەسۋىمىز ەكىتالاي شىعار – دەگەن ەدى. ءقازىر دە انىق ەسىمدە.

- ءومىر قىسقا عوي، گەنري! – دەگەنىمدە قالشىلداپ كەتتىم دە: - ءبىراق، قايدان بىلەيىك، الپىس جاسىمىزدا دا كەزدەسىپ قالۋىمىز عاجاپ ەمەس قوي – دەپ، اسىعا ءتىل قاتتىم.  گەنري كۇلدى:

- ابدەن مۇمكىن! ەكەۋىمىز وسى كەزىمىزدى ەسكە الىپ كۇلىپ وتىراتىن شىعارمىز.

- ءيا، گەنري! ەكەۋىمىز كۇلىپ وتىرارمىز.

ونىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ، قولىمدى ءسۇيدى. «ال، بارا عوي، جولىڭ بولسىن! سەن مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ قىمبات قۇندىلىق ەدىڭ عوي، يرەنە!» دەپ باسەڭ ۇنمەن وتە انىق سىبىرلادى. باسىن كوتەرىپ «ماعان اقىرعى رەت ءبىر اۋىز ءسوز ايتپايسىڭ با؟» دەگەنىندە ونىڭ كوزىنە تىك قاراپ تۇرىپ، شىن كوڭىلمەن جاۋاپ قاتقان ەدىم: «مەن سەنى قۇلاي ءسۇيدىم عوي، گەنري!».

ول تاعى دا قولىمدى ءسۇيدى: «مەن باقىتتى بولارمىن. ءبىراق، انا ايەلمەن ۇشىراسپاعاندا عوي دەپ ارماندايتىن كەز دە تۋار. ءومىر دەگەن قاتال عوي» دەپ، ءالسىز داۋىسپەن ءۇن قاتتى. «ءيا، گەنري!» دەپ قىسقا قايىرعان ەدىم...

گەنري مەنى قوس قولداپ كوتەرىپ ءسۇيدى. ونىڭ ەرنى مەنىڭ ەرنىمدە، ەكى قولىممەن ونىڭ موينىن لراپ العان ەدىم. نەشە جەردەن اقىرعى رەت دەسەم دە، ايتەۋىر وسىلاي بولعان تۇعىن. ەندى، سول ءساتتى مەنەن ەشكىم تارتىپ الا المايدى.

گەنري تىسقا مەنىمەن بىرگە شىقتى. مەن ءوزىم شاقىرتقان جالدامالى كولىككە وتىردىم.  الىستاپ بارىپ تەرەزەدەن قاراسام، ول ءۇيدىڭ اۋلاسىندا ءالى دە قاراپ تۇر ەكەن. سامال جەل شاشىن عانا جەلبىرەتكەنى بولماسا، ول قاتىپ قالعانداي قيمىلسىز تۇرىپ قالعان ەدى... وسىلايشا، مەن ەڭ سوڭعى رەت ونى كوردىم.

كوزىمدى سىعا جۇمىپ، جاسىمدى جۇتىپ قانشا جۇرگەنىمدى بىلمەيمىن.  كوزىمدى اشسام، تاكسي باياعىدا ۆوكزالعا كەلىپ توقتاعان ەكەن. اقىسىن تولەپ، سومكەمدى ۇستاپ، پويىزعا قاراي كەتتىم.

گەرالد گرەي مەنى پەرروندا كۇتىپ الدى. ول وتە ءساندى ساياحات كيىمىن كيىپتى. قولىنداعى «بارەكەلدى» دەپ اۋىزدى اڭقيتارلىقتاي اسەم گۇلدەر شوعىن ماعان ۇسىنعاندا، جۇزىندەگى زور قۋانىشىن جاسىرا المادى. ءبىز كوپ تە سويلەسپەدىك، پويىزعا وتىردىق. كەشكى ساعات 10.15-تە پويىز قوزعالدى.  قاراڭعى تەرەزەنىڭ ارتىندا ۆوكزال عيماراتتارى، ەلەكتر سىمدار باعىنالارى، ءتۇرلى كوشەلەر جىبىرلاپ ءوتىپ جاتتى. وسىلايشا، تۋعان قالام ارتىمدا قالا بەردى. پويىز دوڭگەلەكتەرى اينالۋمەن الەك...

ءبىر كۋپەدە ەكەۋىمىز عانا وڭاشامىز. گرەي مىرزا ماعان قاراپ، قۇپيا تۇردە جىميعاندا، مەنەن دە جاۋاپ جىميىس كۇتسە كەرەك. ال، مەنىڭ جانسىز قۇر سۇلدەرىم عانا وتىر. گرەي «ءوستىپ تە ەكەۋدەن ەكەۋ وڭاشا قالادى ەكەنبىز-اۋ» دەپ سىبىرلاپ، قۇشاقتاۋعا تىرىستى. مەن ونى وزىمنەن كەرى يتەرىپ، الىستاتتىم.

- تۇرا تۇرىڭىز، گرەي مىرزا! ەكەۋىمىزگە ۋاقىت ءالى جەتكىلىكتى عوي – دەپ سۋىق جۇزبەن ءتىل قاتقانىمدا ول:

- ستاففورد حانىم، سىزگە نە بولدى؟ جوعا! ۆيلمەر حانىم. ءوڭىڭىز سۇرلانىپ كەتىپتى... – دەپ، ابىرجي سۇرادى.

- ءبارى دۇرىس! ازداپ شارشاپ... – دەپ، سول باياعى سۋىق ۇنمەن ايتتىم.

ەكەۋىمىز تولىق ەكى ساعات بويى ءۇن-تۇنسىز تاپجىلماي وتىردىق. اينالامىزداعى جالعىز داۋىس پويىزدىڭ دوڭگەلەگىنەن شىققان دىبىس قانا. ەكى ساعاتتان كەيىن پويىزىمىز العاشقى بەكەتكە توقتادى. مەن سومكەمدى الىپ ورنىمنان تۇردىم. «وۋ، قايدا كەتتىڭىز؟ – دەپ، گرەي مىرزا قارلىعا ءۇن قاتقاندا مەن جاۋاپ قايتارماي ءتۇسىپ كەتتىم.

پويىزدان شىققان سوڭ گرەي وتىرعان كۋپەنىڭ اشىق تەرەزەسىنىڭ الدىنا كەلدىم.

- ال، گرەي مىرزا. مەنى سان-فرانسيسكودا ءبىر ميلليونەر كۇتىپ وتىر.

مەن ءسىزدى كۇيەۋىمنەن اجىراسۋ ءۇشىن عانا پايدالاندىم. راحمەت. بۇل تۋرالى ەشكىمگە ايتپاعانىڭىز ابزال بولار. ايتساڭىز جۇرت ارتىن اشىپ كۇلەر – دەدىم.

ونىڭ اۋزى اشىلىپ قالدى... قاتتى وكىنگەنى بىردەن كورىنىپ تۇردى. دەگەنمەن، ناعىز ەر ازاماتتىق مىنەز كورسەتىپ، سىر بىلدىرمەدى. ونىمەن قويماي «ءسىز ءۇشىن ءبىر كادەگە جاراپ، كومەگىم تيسە، قۋانىشتىمەن» دەپ سىپايى عانا ايتا ءبىلدى، الگى گرەي. وسى ساتتە پويىز قوزعالىپ، گرەي قالپىعىمەن قول بۇلعاعان كۇيى دالداعا ءتۇسىپ، جوعالىپ كەتتى.

وسىلايشا يەن بەكەتتە جاپادان جالعىز سوپيىپ قالا بەردىم. قويۋ قاراڭعىلىقتى قۇشاعىنا العان ايسىز اسپان توبەمدە ءتونىپ تۇر. ەسىمدە قالعانى، ەسكى قورشاۋ، سۋ-سۋ اعاشتار مەن جاپىراقتار بولعان سەكىلدى...  تەك قانا بيلەت ساتىلاتىن پۋنكتتىڭ تەرەزەسىندە عانا وشكىن جارىق ولىمسىرەپ جانىپ تۇردى. مەندە اقشا دا جوق ەدى. مەن الگى تەرەزەگە بارىپ، وزىمدەگى بار تيىن-تەبەندى ۇسىندىم:

- ماعان بيلەت بەرىڭىزشى! – دەدىم. كاسسير جىگىت كوزىنىڭ قيىعىمەن قارادى:

- قاي بەكەتكە؟

- قايدا بولسا دا، ءبارىبىر.

- ايتساڭىزشى، ەندى!

- وسى باعىتتاعى ەڭ سوڭعى بەكەتكە دەيىن ...

الگى جىگىت ءبىر بيلەتپەن قوسا اقشامنىڭ تەڭ جارتىسىن قايتارىپ ۇسىندى دا، ماعان تاڭدانا قاراپ قالا بەردى.

پويىز كەلىپ توقتاعاندا مەن «كەز كەلگەن بەكەتتىڭ بىرىنە توقتاعان كەزدە ءتۇسىپ قالا بەرەمىن» دەگەن ويمەن ىشكە كىردىم. ءبىر تەرەزەنىڭ الدىنا كەلىپ وتىردىم دا قايتىپ قوزعالمادىم. الدىمەن قاراڭعى، كەيىن جارىق، سوسىن تاعى قاراڭعى بولعانى ەسىمدە.  نەسى بولسا دا، 24 ساعاتتان ارتىق جول جۇرگەنىمىز انىق بولىپ وتىر. ءتىپتى، بىلمەيمىن. اينالانى قاراڭعىلىق قايتادان جايلاعاندا ءبىر بەكەتكە تۇسكەنىمدى بىلەمىن. پويىز توقتاعان...مەن تۇسكەنمىن... وتە قاراڭعى، ەشبىر جارىق كورىنبەگەن سوڭ پويىزعا قايتا كىرمەكشى بولعانمىن. ءبىراق، پويىز قوزعالىپ جۇرە بەردى.

سونىمەن ۇيقىلى-وياۋ جۇمىسشى، جارىعى سولعىن دۇڭگىرشەك، جاۋىننان قورعانۋ ءۇشىن ورىندىقتىڭ استىندا جاتقان يتتەن وزگە ەشتەڭە جوق دىمقىل بەكەتتە قالىپ قويدىم. بەكەتتەن ارى قاراي جىڭىشكە كوشە جانە بىرنەشە دوڭبەك ۇيلەر كورىندى. ساعاتقا قاراسام، تاڭعى 3 ەكەن. مەن ورىندىققا جايعاسىپ تاڭدى كۇتۋگە كوشتىم... ءبارى ءبىتتى... مەن جاساعىم كەلگەننىڭ ءبارىن اياقتادىم... ءومىر وسىمەن ءتامام...

ءقازىر مەن سول قالاشىقتا تۇرامىن. شاعىن دۇكەندە تاڭعى ساعات 9-دان كەشكى 7-گە دەيىن جۇمىس ىستەيمىن.  مەن ءسىڭىرى شىققان كەدەيلەر تۇراتىن ءبىر ءۇيدىڭ ەكى بولمەسىن جالداپ تۇرامىن. ءبىراق، دەربەس باسپالداعى بولعاندىقتان مەنىڭ قاشان كەتىپ، قاشان كەلىپ جۇرگەنىمدى ەشكىم اڭعارمايدى. مەندە مۇندا دوس تۇرماق تانىس تا جوق. مەن جۇمىسىما عانا مىعىممىن، ءبىراق، ەشكىممەن سويلەسپەيمىن. بىرگە جۇمىس ىستەيتىن ادامدار مەنىڭ ءاتى-جونىمدى دە بىلمەيدى. ايىندا ءبىر رەت پاتەراقى تولەۋ ءۇشىن قوجايىنمەن عانا كەزدەسەمىن. مەن ەش نارسە ويلامايمىن.  جۇمىس ىستەيمىن، ۇيگە كەلەمىن، تاماقتانامىن، ۇيىقتايمىن. سونىمەن بولدى. مەن جىلامايمىن دا.

كەيدى نيكەلدەنگەن جىلتىر زاتتارعا قاراپ ءوزىمنىڭ جۇدەپ بوزارعان ءتۇرىمدى، بەتىمە تىم ۇلكەندەۋ ءارى وسى الەمدەگى ەڭ بەيعام ءارى تىنىش ەكى كوزىمدى كورەمىن. ۇيدە ءاردايىم جالعىز بولامىن. گەنريدىڭ كۇلىمسىرەگەن سۋرەتى ۇنەمى ۇستەلىمنىڭ ۇستىندە تۇرادى. سۋرەتتىڭ ارتىنداعى "يرەنە جانىما. گەنري. ءارقاشان ماڭگى» دەگەن جازۋى دا سول قالپىندا. شارشاعان كەزىمدە مەن ۇستەلدىڭ الدىنا تىزەرلەپ وتىرىپ الىپ، سۋرەتكە ۇزاق قارايمىن...

ادەتتە جۇرت ايتىپ جاتادى عوي، ۋاقىت ءبارىن ەمدەيدى دەپ. بۇل زاڭدىلىق ماعان جۇرمەدى. جىلدار لەك-لەگىمەن قانشاما رەت اعىپ وتسە دە، مەن گەنري ستاففوردقا ءالى عاشىق قالپىمدامىن. ءقازىر دە سۇيەمىن. ول ءقازىر باقىتتى. وعان باقىتتى مەن اپەردىم. بار بولعانى، وسى. مەنى نەكەلى كۇيەۋىن اتىپ العان دەپ سوگەتىن جانداردىكى دە دۇرىس شىعار.  راسىندا، مەن ونىڭ ءومىرىن، باقىتىن وزىمدە قىمبات نە بولدى، سونىڭ بارىمەن وتەپ، ساتىپ اپەردىم عوي. مەن گەنريدى سۇيەمىن. ەگەر قۇداي ماعان بۇل ومىرگە قايتا كەلىپ ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرسە، وسى جاساعاندارىمنىڭ ءبارىن دە ەش كۇمانسىز قايتالايتىندىعىما سەنىمدىمىن.

قىز-كەلىنشەكتەر! مەن تىڭداي الاتىنداردىڭ بارىنە ايتامىن! ءارقاشان ادام بالاسىن اقىلىڭ ارتىق قاستەرلە! ءبىراق، ماحابباتتان وزگە دە ماقساتىڭ مەن ارمان-مۇددەڭ بولسىن. ماحابباتتى ەركىنە جىبەرمە، شەك قوي!.. ەگەر سوعان ءتوزىمىڭ جەتسە عانا... ال، باسىم وعان توزبەدىم.

ادام ولگەنىنشە ءتىرى بولادى. سوندىقتان، مەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىن. ءبىراق، بۇل ءومىرىمنىڭ الىسقا بارماسىن سەزەمىن. اقىرعى شەبى جاقىنداپ قالعانىن دا كورىپ تۇرمىن. مەن اۋرۋ-سىرقاۋ ەمەسپىن. سوندا دا، جان دۇنيەمنىڭ ىشتەي بىقسىپ ءسونىپ بارا جاتقانىن سەزەمىن.  بولىپ وتكەننىڭ بارىنە ەش وكىنبەيمىن. كەيىن نە بولارىنان دا قورىقپايمىن. ومىردەن تىلەيتىن جالعىز عانا ءوتىنىشىم بار: گەنريدى ءبىر مارتە عانا كورگىم كەلەدى. ءوزىمنىڭ بار ءومىرىمدى اياۋسىز ارناعان سول ادامدى اقىرعى رەت ءبىر مارتە عانا كورسەم بولعانى. جالعىز-اق رەت... مەن تۋعان قالاما قايتا اينالىپ بارا المايمىن، سىيىنىپ قانا ءۇمىت كۇتەمىن. شىن مانىندە، شەكتەن تىس جالبارىناتىنىم بار. ەندى قانشا عۇمىرىم قالدى دەرسىڭ.

كوشەدە كەلە جاتىپ مەن ەرسىلى-قارسىلى وتكەن ءار ادامعا قارايمىن. كەشكە ۇيگە كەلىپ الىپ، گەنريدىڭ سۋرەتىنە قاراپ تۇرىپ: «بۇگىن ەمەس ەكەن، گەنري جانىم. بالكىم، ەرتەڭ...» دەپ سىبىرلايمىن.  مەن ونىمەن جۇزدەسەر مە ەكەنمىن، قاراسىن بولسا دا كورە الامىن با؟ مەن وزىمە سولاي بولادى دەسەم دە ىشكى تۇيسىگىم ولاي بولمايتىنىن ءبىلىپ تۇرادى...

وسىمەن، مەن ءوز تاريحىمدى جازىپ ءبىتتىم. بارىنشا ۇستامدىلىق تانىتىپ، زورعا جازدىم. ەگەر گەنري مۇنى وقىسا، كوڭىلى ورتايماس. ءبارىن تۇسىنەر. مۇنىڭ ءبارىن وقىعان سوڭ بالكىم... جوعا... ول مەنىمەن كەزدەسۋ ءۇشىن كەلمەيدى. ولاي جاساۋعا ءتيىس ەمەستىگىن دە بىلەدى. كوشەدە بەتپە-بەت جولىعىپ قالسا دا وتە شىعار. مەنى مۇلدە اڭعارماعانداي-اق. ال، مەن تاعى ءبىر مارتە... اقىرعى رەت ونى كورەر ەدىم...

اين رەند، (اقش جازۋشىسى)

اۋدارعان: قۋاندىق شاماحاي ۇلى

6alash ۇسىنادى