ءتۇتىن ءيىسى
قىلقوبىزدىڭ زارىنداي شەرگە ىلىنگەن،
جۇرەگىم ەگىز بولدى سول ءبىر ۇنمەن.
تورعايعا توبىلعىداي پانا بولماس،
اينالايىن دۇنيە "كەڭدىگىڭنەن".
توپىراعىنا تۇز سىڭگەن جەردەن بە ەدى،
جاعاسىنان ەل كوشكەن كولدەن بە ەدى ؟
كاۋسار جۇتتىم، بال تاتىپ، ءزامزام ءىشتىم،
باسىلاتىن ءتۇرى جوق ءشول مەندەگى.
ايتىڭىزشى، بۇل ءشولدىڭ داۋاسى نە،
وزەگىمدى تەر باستى قارا سۇمەك.
ءبىر جازىلسام جازىلىپ كەتەرمىن مەن،
تۋعان جەردىڭ ءبىر جۇتىم اۋاسىمەن.
ساعىنىش جاندى جاۋلاپ، جەتسە وزەككە،
سارساڭ ويمەن تۇسەسىڭ جەكپە -جەككە.
جان ۇشىرا جەتەتىن كۇن تۋار ما،
كوز كورىم جەردە تۇرعان كوك بەلەسكە!
كوزىمە كوپ جاس قوندى ۋ قوسىلعان،
جالىقتىم، شىن جالىقتىم بۇل جوسىننان.
ايدىن-كولگە قۋ مەن قاز قايتا قونار،
كەز بولسا، ەل ەسەيىپ، شۋ باسىلعان.
تاۋعا شىقسام جانىمدى تاۋ جۇباتپاس،
سالدىر - كۇلدىر قۇلايدى ساۋدىراپ تاس.
جىلقى يىرگەن اق جارتاس ەسكە كەلدى،
بارىس ءتوس، الىپ تۇلعا، ارعىماق باس.
ەل كەزدىم، قالا كوردىم، اۋىل كوردىم،
الاشقا جاقىن، جەكجات، باۋىر بولدىم.
بايانى بۇل دۇنيەنىڭ جوعىن ءبىلىپ،
باياعى اۋىر ويدان جاۋىر بولدىم.
قارلى قىرقا اۋمايتىن اق پاراقتان،
اق ادىردى كەزەتىن اق تاماق تاڭ.
ءتۇتىننىڭ دە ءيىسى وزگەشە ەدى،
وتىنى اقسوڭكە ەدى وتقا جاققان.
ءتۇتىنى جان جۇباتپاي باسقا اۋىلدىڭ،
جابىعامىن ىشىندە جاس قاۋىمنىڭ.
تابانىمنان تاۋسىلدىم تاۋدان اسىپ،
تاس-كەرەڭدەي قارايسىڭ تاس باۋىر كۇن.
ايتىڭىزشى، بۇل ءشولدىڭ داۋاسى نە،
وزەگىمدى تەر باستى قارا سۇمەك.
ءبىر جازىلسام جازىلىپ كەتەرمىن مەن،
تۋعان جەردىڭ ءبىر جۇتىم اۋاسىمەن.
***
ساعىنشتىڭ مىسالى
وزەگىمدى ءشول ەمەس، كۇيىك باستى،
دارۋمەندەر باسپادى، ءتيىپ- قاشتى.
تۇسىمدە تاعى كوردىم ەسكى جۇرتتى،
سارقىراپ بۇلاق تۇسكەن بيىك تاستى.
تۇسىمە ءجيى كىرگەن سول ەسكى جۇرت،
قالدى مەنى قالايدا كەرەكسىنىپ.
اسا ماڭعاز پىشىندە اتتاندىرعان،
تىم عاجايىپ ءبىر كۇيگە بولەپ تۇرىپ.
ودان كەتىپ، اقىرى مۇندا جەتكەم،
سوڭىمنان قالماي ەرىپ مىرزا كوكتەم.
اندا- ساندا قويامىن ولەڭ جازىپ،
ساتىندە سول توپىراق جىر دامەتكەن.
قازىعىن بابا قاققان تىم ارىدان،
تاريحىن تاسقا جازعان مىڭ الۋان.
ساۋ ادام دا اقىن بوپ كەتەر ەدى،
مەن تۋعان توپىراقتىڭ قۇنارىنان.
ءبىزدى الداپ اكەتتى ءسوز كەرۋەن،
كوڭىلدەگىم اۋىرلاۋ كوزدەگىدەن.
باقىتتى اقىن بولعان با بۇل عالامدا،
توپىراعى بۇيىرعان ءوز جەرىنەن.
ويانعاندا ويلار مەن وي قاعىسقان،
تۋعان جەر، كەل اقىنىم دەيدى الىستان.
ادامدار ايتا المايدى باسقا مىسال،
توپىراق، جۋسان جانە بەيبارىستان.
ساعىنشتان ساۋدىراپ كۇش، قارۋىم،
ەزىلەدى وزگەشە ءىش، باۋىرىم.
بيىك تاستى ىزدەيمىن، تابا المايمىن،
سوندا جاتقان سەكىلدى ءتۇپ-تامىرىم.
***
تاڭعى اڭسار
سارى التىن دەگەننەن سوڭ سابىر ءتۇبى –
شىدايدى بارلىعىنا جانىم ءسىرى.
كوكشىلتىم شاشىراتقى كورەر بولسام،
ساعىنىپ كەتەم قاتتى شابىرتىنى.
شابىرتى قىزىل تاستى تاۋ اراسى،
جارىقتىقتىڭ عالامات تازا اۋاسى.
ءتورت جاعى تاۋدان سالعان قورعان سىندى،
ش ابىرتىداي ۇلى جەر جوق اۋ وسى.
ونداي جەر تابىلمايدى بۇل عالامنان،
ماڭدايىن التىن تاڭدا نۇرعا مالعان.
ساي-سالاعا توق كوڭىل ەل قوناتىن،
ءتۇتىنى كەڭ اسپانعا شۋدالانعان.
شىڭدارمەن قۇرساۋلانعان كوز كورىم جەر،
قياسىندا قالدى عوي كەزبە كۇندەر.
جاساڭدا شاشىراتقى گۇل اشاتىن،
عۇمىرعا قوش ايتقاندا وزگە كۇلدەر.
شابىرتى – كۇزەۋلىگى ءبىزدىڭ ەلدىڭ،
جارتاسىنان مىڭ جىلعى ءىزدى كوردىم.
كوش جولىنا كوبىرەك قارايتىنبىز،
ىزىنە ءتۇسۋ ءۇشىن ىزگىلەردىڭ.
ەڭ باقىتتى شاقتارىم قالدى سوندا،
ا لعىس ال دەيتىن جۇرتىم، قارعىس الما.
قارا اتانعا ارتقان جۇك قىسىلاتىن،
بۇيدالى كوش جەتكەندە تار قىساڭعا.
جەر اڭساعان لاۋلايدى كوڭىل وتتاي،
سىڭار ىشەك جەتىم كۇي، ءانى جوقتاي.
سوعىلىپ قالىپ ءجۇرمىن وسى ومىردە،
قىساڭ تاسقا ۇرىلعان شاڭىراقتاي.
***
قازاق جەرى
مەن ءۇشىن تاۋدان ارتىق جوق تاماشا،
تاۋدى كورسەم تالپىنام جاس بالاشا.
وتارباڭ جاقسى كولىك ەمەس ماعان،
بوز جۋساندى ادىرعا توقتاماسا.
مىنەر ەم ۇشاق دەگەن ۇلى قۇسقا،
اسپانىن التايىمنىڭ ءتىلىپ ۇشسا.
مەن سوندا زەڭگىر كوكتەن ولەڭ جازام،
قۇدايى تىم عاجايىپ قۇبىلىسقا.
جىر جازۋ - ارىلۋدىڭ جاقسى امالى،
توپىراققا تىرسىلداپ جاس تامادى.
تۋعان جەرگە جاياۋ-اق تارتار ەدىم،
شەكارانىڭ الىنسا تاس قامالى.
بيىكتەپ تاس قورعانى شەكارانىڭ،
كورىنبەيدى بايتاعىم، كەڭ الابىم.
تۇماندى تاۋ ءۇنىمدى تۇنشىقتىرىپ،
ەستىرتپەيدى جانىمنىڭ كونە زارىن.
بالالىعىم، بال كۇنىم، تاي-قۇلنىم،
تاي-قۇلىنىم، تۇلپارىم، سايكۇلىگىم.
ءبىر ۋىس توپىراققا تاتىمايدى-اۋ،
ءبارىن جيسام الەمنىڭ بايلىعىنىڭ.
اسقار شىڭىن اڭساۋمەن اعاجايدىڭ،
جاڭقاسىنداي جارىلدىم قاراعايدىڭ.
قارا جورعا ءدۇلدۇلدى مىنگەن جاندى
جۇباتپايدى اۋەنى "قاماجايدىڭ".
القىنىپ اي جوڭكىلىپ، وتۋدە كۇن،
بىردە بورداي ۇگىلىپ بەكۋدەمىن.
قايعىلى اۋىر جىرعا قوسىپ ءجۇرمىن،
قازاقتىڭ قاز قونباعان جەتىم كولىن.
جەتىم كول، جالعىز شوقى، جەتىم دالا،
رۋحى جەرگە كىرگەن جەسىر قالا.
مۇڭىڭدى توپىراقتان وقىپ ءبىلدىم،
ءبىز وڭباي قاتەلەستىك، كەشىر، بابا!
***
تۋعان جەردىڭ سۇيەگى
ۇلىڭگىردىڭ بەتىنەن مۇز سوگىلدى،
بۇرشىك اتا باستادى قىز _ توبىلعى.
ءىيىسى تۋعان جەردىڭ مۇرىن جارعان،
جانىمنان ءجۇز الىستاپ، ءجۇز سوعىلدى.
ساعىنىش، اۋ ساعىنىش ىرىقتى الدىڭ،
بۇتاعى كۇشىكتەدى شىلىك، تالدىڭ.
كوبەسىن بوساڭسىتتى شۇلەن ساۋلە
التايدىڭ توسىندەگى كۇمىس قاردىڭ.
اۋان، اۋان، اۋان سۋ، اعىندى وزەن،
جايلاۋداي جادىرايمىن جازىڭدا مەن.
جۇلقىنعان جىر سەكىلدى اق شاباقتار،
اق شاعالا، اققۋ قۇس، قازىڭ دا ولەڭ.
*** *** ***
اقىننىڭ قىيىس ۇشقان قۇسى جەتىم،
كوبىرەك كىرۋدەسىڭ تۇسىمە تىم.
ەل نەدەسە و دەسىن دەيسىڭ انام،
ءبىر تۇسىنسەڭ سەن عانا تۇسىنەسىڭ.
انام مەنىڭ ولگەن سوڭ انام بولدىڭ،
جۇرت مەنى "قاشقىن" دەيدى، وعان كوندىم.
جەلەمىكتەن تايساقتاپ قارا قوعا،
جايلاپ جاتىر جاعاسىن جامان كولدىڭ.
الىپ وزەن رۋحىم اعىندىسىڭ،
ساعىنىش پا ەدىڭ سەن، ساعىمبىسىڭ؟!
و تۋعان جەر كورسەتىپ ءسۇيدىم سەنى،
ادالدىقتىڭ الەمدە بار ۇلگىسىن.
بىلەرسىڭ، بور توپىراق سورتاڭ دالام،
ساعىنىشى جوقتاردان قورقام جامان.
يتولگەن جەر اشىتسىن ءيىنىمدى،
مەن سولاي ادىلەتتى جول تاڭداعام.
قايران قارتاڭ التايدىڭ قاسقا بەلى،
مەنىڭ رۋحىم ءدال سونداي اسقاق ەدى.
مەنىڭ تۋعان جەرىمنىڭ ءۇستى عاجاپ،
ءبىراق، ءبىراق بارىنەن استى ادەمى.
كەتە بىلەم، ساعىنام، سۇيە بىلەم،
دوس كورەمىن جالعاندا جۇيەنى مەن.
ول توپىراق بارادى قۇنارلانىپ،
مەنى تۋعان بابالار سۇيەگىمەن.
رۋحتارى مەكەندەپ اسپان جاقتى،
باسىنا جاۋدان جاستىق جاستاپ جاتتى.
سۇتپەن بىتكەن مىنەزىن سۇيەگى ايتىپ،
قاتتى زاتقا اينالدى تاستان قاتتى.
اۋ مەنىڭ، اق جايساڭ بەل، تاۋ تۇراعىم،
كوز جاسىمدى تەجەيدى ار، شىدامىم.
مەنىڭ ءتىرى جۇرگەنىم راس بولسا،
جەر دەگەن ساعىنىشىم _ جارتى جانىم.
ادىلەت احمەت ۇلى
6alash ۇسىندى
