ءسوز يەسى، تالانت كيەسىنىڭ قۇدىرەتى مە، جوق الدە، شالقار تەڭىزدەي كەڭ، تاۋداي بىيك عيبراتقا تولى عۇمىرلى شعارمالاردىڭ بولەكشە اسەرىنەن بە، ءوزىن كورمەگەن الدە ءبىر جازۋشىنىڭ تۋىندىلارىن جاستانا وقىپ، قۇرمەت قىلاسىڭ شىن كوڭىلدەن تاعىزىم ەتىپ ءار ۋاق ساعىناسىڭ، جۇزدەسكىڭ كەلەدى سول ءبىر كەنىش ويدىڭ ساردارىنا. مىنە، ءبىزدى دە عالىم قاناپيا ۇلى دەگەن ەسىمدى ىزدەۋگە، زارەدەي بولسادا تۇسنۋگە جەبەگەن، جازۋشىنىڭ ارتىندا قالعان توم-توم قۇندى شعارمالارىنداعى بولەكشە ويلارمەن كوكجيەگى كەڭ كوركەمدىكتەرەدى كەرەمەت.
اقىن، جازۋشى، اعارتۋشى، باسپاگەر عالىم قاناپيا ۇلى 1938-جىلى 1-قاڭتاردا التاي قالاسىنىڭ الاعاق اۋىلىنا قاراستى كوكسۋ دەگەن جەردە ەرتس-قىرانداي ادۋىن وزەندەردىڭ سارىلىن ەستىپ ومىرگە كەپ، سارىلىن تىڭداپ ەس جياد. 1947ء-جىلىشارىپقان كوگەدايەۇ اشقان ورنەك باستاۋش مەكتەبىنە، سوڭىرا التاي مەكتەبىنەن ورلەي ءتۇسىپ وقىعان بولاشاق اقىن 1961-جىلى شينجياڭ پەداگوكيكا كوللەجىنىڭ ءقازاق-تىل ادەبيەت كاسىبن وقيدى. پوەزياعا ورتامەكتەپ پارتاسندا اۋەستەنگەن اقىن سول شاقىتڭ وزىندە:
«ءتاي-تاي باستم قاراپ اققۋ، قازىڭا،
شالىقتادىم ۇقساپ شۋاق، جازىڭا.
قاتالدىقتى ءجۇقتىرىىپپن قاڭتاردان،
كۇزكۇنىنەن ۇيىرەنىپپن بازىنا» دەپ كەلەتىن «و، تابيعات» اتتى ولەڭمەن وقىرمان نازارىنا ىلنە باستايدى.
ءارجانردان سۇبەلى تۋىندىلار قالدىرىپ كەتكەن ادەبيەتىمىزدىڭ اتايمانى عالىم قاناپيا ۇلى:
«دۇنيەگە جاڭا كەلگەن بالانى،
قۇم توپىراق الاقانعا سالادى.
نۇرلى ومىردەن تۇسسەڭ زاۋدە ۇزىلىپ،
قابىرىڭ بوپ باۋىرىنا سالادى.
جارالۋى وڭاي ەمەس كوك پەن جەر،
ول جايىندا كوتەرمەيدى وكپەڭدى ەل.
توپىراقتى بابام دەپ ءبىل، قۇمدى دا،
شاعىلدى دا، گەرشتى دە سوكپەڭدەر» دەپ جىرلاعان توپىراعىنىڭ ستق قۇشاعىندا ۇيقىدا جاتىر ماڭگلىك.
قالامگەردىڭ ەڭ كورنەكتى قىرلارىنىڭ ءبىرى-اقىندىعى. پوەزيادان قىرۋار ولەڭ-تولعاۋ جازعان تالانىتتى اقىن جۇڭگو قازاق ادەبيەتىنىڭ قامباسىنا «جولشىباي»، «كوك يىرىم»، «كەشىر ساۋلەم» سىندى جىر جيناقتارىن، «بۇرقاسىن» تريلوگياسىن،«كەرتالعار» ءومىر باياندىق رومانىن، «قوس قاراعاي» كينو سەنەريا كىتابىن، «الۋان جىلدار الاۋى» سىندى سىن-زەرتتەۋ كىتاپتارىن اكەپ قوستى.
ءبىر مەزگىل عالىم قاناپيا ۇلى شينجياڭ حالىق باسپاسىندا رەداكتورلىقپەن شۇعىلدانادى. ەلىمىز قازاق ادەبيەتىندەگى كورنەكتى تۇلعالار ومارعازى ايتان ۇلىنىڭ «اڭ شادىرىن وق تابار»، ماعاز رازدان ۇلىنىڭ «سارى بەل» اتتى ولەڭ رومانى قاتارلى كوپتەگەن پروزالىق، پوەزيالىق شىعارمالاردىڭ رەداكسياسىن قارادى. تەتە اعا رەداكتور سالاۋاتىمەن قازاق رەداكسياسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ مىندەت اتقاردى.
قوعامدىق قىزمەتىنىڭ العاشقى قادامىن اعارتۋشىلىقتان باستاعان قالامگەر، ءۇرىمجى اۋداندىق گانگۋ ورتا مەكتەبىندە، ورتالىق ۇلتتار ۋنيۆەرسيتەتسىندە قازاق تىل-ادەبيەتىنەن ساباق ءوتىپ، ۇلاعاتتى ۇستازدا بولادى. وسى مەزگىلدە «كۇزەت ءانى»، «كوك يىرىم»، «ارمان» قاتارلى ولەڭ داستاندارىن جازعان اقىن «كوك يىرىم» اتتى جىر جيناعىمەن مەمىلەكەتتىك از ۇلت شىعارمالارىن باعالاۋدا باس بايگەنى جەڭىپ الادى.
ادەبيەت تانۋ جاعىندا دا تەر توگىپ، از بولماعان ىزدەنىس جاساعان عالىم قاناپيا ۇلى اۋىز ادەبيەتى، اسەتتى تانۋ، سونداي-اق، قازىرگى زامان ادەبيەتىمىزدىڭ كوكەيتەستى ماسەلەلەرى اياسىندا كوپتەگەن سىن زەرتتەۋ ماقالالارىن جازعان، ادەبيەتتى اردىڭ ءسى كورگەن قالامگەردىڭ بۇل ەڭبەكتەرىن وقىرماندارى كوزىندەي كورىپ ارداقتاپ كەلەدى.
1987_جىلدان باستاپ اۆتونوميالى رايوندىق ادەبيەت-كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگى تارابىنان كاسىپتىك جازۋشى بوپ بەكىتىلگەن قالامگەر «تامىلجىعان ءتاڭسارى» اتتى رومان جازىپ، جۋرنالداردا ءۇزىندى جاريالاعان. عالىم قاناپيا ۇلى ماشاقاتتى ىزدەنىستەرى، قايسا رۋحى، سۇبەلى شىعارمالارىمەن حالقىنىڭ جۇرەگىندە كوكتەم سايىن گۇلدەپ كەلەدى.
عالىم قاناپيا ۇلىنىڭ ءار جانرداعى شىعارمالارى جۇڭگو، ۇيعۇر، مۇڭعۇل تىلدەرىنە اۋدارىلدى. ومىر باياندىق ەڭبەكتەرى «جوڭگو كوركەمونەرشىلەر شەجىرەسى» قاتارلى تومداردان ورىن الادى. جوڭگو جازۋشىلار قوعامى سىندى كوپتەگەن قوعامعا مۇشە بولدى. مەمىلەكەتتىك 2-دارەجەلى كاسىپتىك جازۋشى ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزدەرى سىرقاتپەن، سان قيلى اۋىرتپالىقپەن الىسا ءجۇرىپ جاسامپازدىقپەن تالىقپاي شۇعىلدانادى.
امانبىسىڭ، اۋ، تۋعان جەر، تۋعان جەر!
كىندىك كەسىپ، كىردى انام جۋعان جەر.
ارايىڭدى بابام تون قىپ جامىلىپ،
الابىڭنان جاۋدى تۇرە قۋعان جەر.
اسپانىن-اي، جاسىل بوياۋ جۇققان با،
باتىرلار عوي، الىپ تاۋلار ۇققانعا.
اقشا بۇلتتار ماعان قۇشاق جايادى،
اياۋلى اجەم قايماعىن اپ شىققان با؟ !
شىرەنەدى ءماۋتى كيگەن شاتقال باي،
التاي، التاي، شىركىن وسى ات قانداي.
ۋىلدەيدى قوڭىر سامال قارسىدان،
مارحۇم شەشەم ۇشىپ كەلە جاتقانداي.
كولكۋىن-اي، سىناپ تەكتى ساعىمنىڭ،
ءوزى ەمەس پە، بەينە بۇيرا اعىننىڭ.
قانباعان با انامنىڭ ءبىر جەرىگى،
توپىراقتى، تۋعان جەردى ساعىندىم» دەپ
جازعان قابىرعالى قالامگەر عالىم قاناپيا ۇلى 2000-جىلى 24-اقپاندا كەلمەس ساپارعا اتتاندى. شىعارمالارىنىڭ قۇدىرەتىمەن تۋعان جەرى وسكەن ەلىنىڭ ساعىنىشىنا اينالىپ، بىزبەن بىرگە جاساپ كەلەدى. ءيا، ءومىرىن شىنايى ونەرگە اينالدىرىپ كەتكەن تالانىتتاردا ارمان جوق شىعار-اۋ، ال، ادەبيەتىمىزدىڭ اتايمانى_ عالىم قاناپيا ۇلى سىندى ەسىم بيىكتەپ باراد جىل سايىن.
قۋانىش ءىلياس ۇلى
2010. 03. 03
(ءۇرىمجى)
6alash ۇسىندى
