"Daýylpaz"
Oryndaǵan Qızat Seıtqazın
Kúı tarıhyn oqyǵan Serik Ábil
Sulý saz álemniń daýylpazy, kompozıtor Qızat Seıitqazındy eske alý
2011 jyldyń 10 Sáýiri kúni keshte bálkim ol, sátti sapardyń qýanyshymen saǵynyp, oralǵan jan uıasynyń tórinde kádimgideı san áýenniń qushaǵynda terbelip, qońyr dombyranyń ishekterine til bitirip, aqqaǵazǵa bolashaq ánderdiń notasyn túsirip otyrǵan bolar?! Sol sát júrektiń sál shym etkenin sezbegen de shyǵar? "Daýylpazdy", "Jolaýshyny" tógildire tartqanda, kúı qudyreti adýyn júrektiń shabysyn tezdetip, alyp ushqan júrek aıaǵyn shalys basty ma eken, kim bilsin?! Qońyr dombyra isheginen sanaly saýsaqtar sońǵy ret syrǵı berdi. Kúı aıaqtalmaı qaldy. Iesiz qalǵan dombyra uzaq kúńirengenimen qormaly qaıta turmady. Osylaısha, Qızat Seıitqazyulynan el-jurty qapıada aıyrylyp qala berdi. Saz kógindegi daýlpazdyń basynda qanshama arman ketti kómbesine jete almaı, qansha ańsaý ketti áýánge aınalmaı, bári jumbaq, bári syrly.
Toqsan yrǵaq, seksen sezimniń qudyretin kúlli kókirekke san boıaýly, sıqyrly sazben quıǵan daýylpaz kúıshi, aıtýly sazger Qızat Seıitqazyuly 1942 jyly 15 Qyrkúıekte Toly aýdany Jaıyr taýynyń Qatý óńirinde ómir esigin ashady. Ónerdiń quty uıalaǵan toly dalasynan esken samalymen Bazǵalam, Beıisbaı, Aqymjan kúıleri qarshadaıynan qulaǵyna sińip, júregine uıalap ósken Qızat Seıitqazyuly aýyl mektebinen túlep ushqan soń, 1962 jyly Shınjıań qatynas mektebin bitirip, Toly aýdany tasjol mekemesinde ınjener, aýdandyq radıo-televızor mekemesinde redaktor tilshi bolyp istep, 1999 jyly dańyqpen demalysqa shyǵady.
Shınjıań mýzykanttar qoǵamynyń múshesi, obylstyq mýzkanttar qoǵamnyń turaqty jorasy Qızat Seıtiqazyuly 1962 jyldan bastap shyǵarmashylyqpen shuǵyldanǵan daýylpaz kúıshi, tynbaı eńbektenip, artyna bir júz jıyrmadan astam án-kúı qaldyrypty. Ia, jýsannyń ısin, jalbyzdy bulaq dámin, aqqý-qazdardyń áýenin ala týǵan sańlaq sazgerdiń án-kúıi qanshalaǵan júrektiń saǵynyshy, muńy, shattyǵy bolyp sóıledi. Aıly keshte, kól boıynda qanshalaǵan jastar "Aıaýly jan qurbym, Janyma jaýdyrshy, Sezimniń jańbyryn" dep ánge salyp, mahabbatyna kýá qyldy. Ýaqytqa, ómirge, keler urpaqqa berer jaýabyn sulý sazben qaldyrǵan, bárimiz bir kórýdi ańsaǵan daryn ıesin, endi mine, ol dúnıeden ótkesin, óner kóginen izdeýdi ýaqyt buıyryp otyr. Óıtkeni, Qızat Seıitqazyuly soqpaqty ǵumyr keshe júrip, esmine máńgilik degen anyqtaýyshtyń qalaı jalǵanǵanyn da bilmesten uzaı beripti.
Avtordyń "Daýylpaz" kúıi 1986 jyly avtonomıaly raıonnan jáne ortalyqtan 1-dárejeli týyndy syılyǵyn, 1992 jyly Túrkıanyń Ankara qalasynda ótkizilgen 11-kezekti kartal halqaralyq festıválinde úzdik týyndy bolyp baǵalanǵan. Ortalyqtan úzdik mýzykant jáne tańdaýly shyǵarma avtory dańyq kýáligin alǵan avtordyń "Taqtada", "Jan qurbym", "Aq syrǵa" qatarly ánderi avtonomıaly raıon, obylys jáne aımaqtaǵy báıgelerden qara úzip alda kelgen júldeli týyndylar. Ónerdiń aq besigi bolǵan Toly aýdannyń mádenıeti men kórkemóneriniń, tipti búkil Qytaı qazaǵynyń kórkemónerin damýyna taban et, mańdaı terin, júrek qanyn sarqa jumsap bir bıikke kótergen Qızat Seıitqazyulynyń urpaqtary da áke jolyn qýyp óner kógine qanat qaqty. Qızat shańyraǵy otbasylyq ansambilge aınaldy.
Shyǵarmashylyq eńbekteri "Toly – án-jyrdyń mekeni", "20 ǵasyrlar sazgerleri", "Qytaı qazirgi zaman áıgili óner adamdary" qatarly kitaptarǵa kirgen Qızat Seıitqazyuly 2009 jyly orta Azıa halyqtarynyń dástúrli mádenıeti halqaralyq konferansıasy mýzyka festvaline usynyspen qatynasyp, joǵary dárejeli oryndaý sheberi degen dańyq kýáligin alyp oralady.
Sańlaq sazgerdiń kúı qaǵystary óz aldyna derbes dástúr bolyp turaqtanyp, Qazaqstan memleketi Qurmanǵazy konservatorıasynyń mamandary arnaýly zertteý taqyrybyna kirip, 2010 jyly osy konservatorıadan Baıan, Igilik qatarly mamandar kelip, kúıshiniń kúı qaǵystaryn, án-kúılerin zertteýdi bastaıdy. 15 kúıi óz oryndaýynda dybys taspasyna alynyp, qysqasha tarıhymen qosa qazaq memleketinde "Qytaı qazaq kúıleri" atty kitapqa qazaq orys tilinde basylady.
Qazaqstan respýblıkasy bilim jáne ǵylym mınstirligi jaǵynan ótkizilgen "Alystaǵy shuǵyla" kitabynyń tusaýkeser rásimine qatynasyp, óner kórsetip týǵan eline oralǵan dýylpaz kúıshi, aıtýly sazger Qızat Seıitqazyuly tutqıyl júrek naýqasynan baqı dúnıege sapar shekti.
Tar kelip týǵan eldiń keń qulashy,
Kúıshi ketti,
Tiri áli dombyrasy.
Aqyldy saýsaqtar joq til bitirer,
Shanaqqa saǵynyshtyń toldy jasy,
Jan syryn jumbaq jannyń aıtar ma eken?
Qulaǵyn oń burashy, sol burashy!
Qaǵazǵa túspeı qalyp sońǵy nota,
Aıtylmaı ketti me eken elge rasy?!
Erteli-kesh erke ulyn kútýde uzaq,
Qatý taýdyń bel-beles, jol-jyrasy.
Dańǵaıyr daryn ıesi halqyn ǵana emes, qazaq ánin jylatyp qabyrǵasyn qaıystyryp ketti. Qazaq án-kúıi qadirli ulynan, qamqorynan aıyryldy. Ia, qazaq óneri ne kórmedi deısiń?! Qızattaı uldy bergen de, berip ap, mezgilsiz alǵan da osynaý sazdardyń mekeni qońyr dala emes pe edi?! Qızat sazy qosylǵan qazaq ániniń kerýeni toǵanaǵy toq, jez qońyraýy syńǵyrlap maqtanyshpen tarta beredi...
Qýanysh İLIASULY, 2012 jyl
6alash usynady
