SOQYR TEKE – jas jetkinshekterdiń kózin shúberekpen baılap oınaıtyn qazaqy ortada keń taralǵan qyzyqty oıyndarynyń biri. Soqyr teke oıyny týraly eń alǵashqy derekterdi Á.Dıvaev pen M.Gýnner beredi.
Soqyrteke oıyny. QR MOM materıaldary boıynsha sýretti salǵan B. Dosymov
Á.Dıvaev bul oıynnyń «Soqyr eshki» dep te atalatyndyǵyna den qoıady. Atalmysh oıyndy oınaýǵa jınalǵan balalar aıaqtaryn alǵa sozyp, qatarlasa jerge otyrady. Sosyn árkim óz aıaǵyn, naqtyraq aıtqanda, eki qoldaryn tizeleriniń ústine qoıyp, barynsha ysqylaı bastaıdy. Osylaısha, tizelerin ysqylap otyryp, ýaqala, ýqala nemese ysqylaýda, ysqylaýda dep jamyrap daýystap qaıtalaı beredi. Arada biraz ýaqyt ótken soń, olar bári birdeı oryndarynan tez túregeledi. Oıynshylar osylaı jyldam turǵanda, kimniń aıaǵynan syqyrlaǵan dybys shyqsa, sol oıynshyny Soqyr teke dep belgileıdi de, onyń kózin shúberekpen baılaıdy. Al basqa oıynshylar jan-jaqqa bytyrap, shashylyp Soqyr tekeden qashady. Oıyn sharty boıynsha Soqyr teke qashqan oıynshylardyń kez kelgen bireýin ustap, onyń kim ekenin dál tabýǵa tıis boldy. Eger dál tapsa, endigi jerde ustalǵan bala Soqyr teke bolyp oıyn jalǵasa beredi.
Joǵaryda atalǵan Á.Dıvaevtan basqa avtorlardyń aıtýynsha Soqyr teke oıyny tómendegideı: oıynshylar ashyq, kógaldy alańqaıǵa jınalǵan soń Soqyr teke oıynyn júrgizýshi bastaıdy. Ol oıynshylarǵa sheńber jasap otyrýdy buıyrady. Oıynshylar jaıǵasqan soń, ol turamyz nemese turyńdar dep aıqaı salǵanda otyrǵandar tez turýy kerek. Úlgermeı ornynan basqalardan kesh turǵan oıynshy Soqyr teke bolady. Júrgizýshi Soqyr teke atalǵan oıynshyny ortaǵa shyǵaryp, kózin oramalmen baılaıdy da, joǵarydaǵy nusqa boıynsha oıyn jalǵasa beredi.
Sonymen, kóneden bastaý alatyn Soqyr teke nemese Á.Dıvaevtiń aıtýynsha «soqyr eshki» dep atalǵan oıyn dástúrli ortada qazaq balalarynyń qyzyqty oıyny bolǵan. Soqyr teke Oıyny qazirgi kezde de jas jetkinshekterdiń súıikti oıyndarynyń biri bolyp sanalady.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
- Dıvaev A. Drevnıe ıgry kırgızskoı molodejı // TV. 1907. №54. S.346-547;
- Gýnner M. Sbornık kazahskıh nasıonalnyh ıgr ı razvlechenıı. Alma-Ata: SK LKSM Kazahstana, 1938;
- Tótenaev B. Qazaqtyń ulttyq oıyndary. Almaty: Qazaqstan, 1978;
- Saǵyndyqov E. Qazaqtyń ulttyq oıyndary. Almaty: Raýan, 1991;
- QR MOM – materıaldarynan; OMEE – materıaldarynan.
«Qazaqtyń etnografıalyq kategorıalar, uǵymdar men ataýlarynyń dástúrli júıesi» Ensıklopedıa 5 tom, PDF nusqasynan alyndy
6alash usynady
