Qazaq rýhanıatynda «Sheraǵańnyń shekpeni» degen ataý bar. Bul qazaqtyń zańǵar jazýshysy, kásibı jýrnalıs, memleket qaıratkeri Sherhan Murtazaǵa aıtylǵan. Qazaq jýrnalıserin qanatynyń astyna alyp tárbıelegen, ult rýhanıatyna ólsheýsiz úles qosqan Sherhan Murtaza 28 qyrkúıekte seksenniń beseýine aıaq basady. Qazaq ádebıetine de ólsheýsiz úles qosqan qalamgerdiń ómirinen qyzyqty derekter tolyp jatyr. Árıne oqyrman biletin qyzyqtary da, bilmeıtin qyzyqtary da bar dep oılaımyn. Endeshe jazýshy-jýrnalıst aǵamyzdyń qyzyqty derekterimen tanysa otyryńyzdar.
Sherhan Murtaza ómirinen qyzyqty derekter
- Sherhan Murtaza 1932 jyly 28 qyrkúıekte Jambyl oblysy Jýaly aýdany, Myńbulaq aýylynda dúnıege kelgen. Jazýshynyń shyn esimi – Sheri. Qazaqtyń aıbarly, qaıratty jyrtqysh ańy – barysqa baılanysty qoıylǵan.
- Alǵashqy kitabi 26 jasynda «Qurylysshy Dáký» degen atpen jaryq kórdi. Onyń eńbekteri TMD jáne shet tilderine aýdarylǵan. Qalamger Turar Rysqulov jaıynda 5 kitap jazǵan. Bir qyzyǵy Sherhan Murtaza aldymen jazýshylyǵa men jýrnalısigi emes, aqyndyǵymen tanyldy.
- Sherhan Murtazanyń ana tilimiz týraly aıtqan qanatty sózderi. Ana tilinsiz halyq bolmaıdy. Tilinen aıyrylǵan ult – tarıhynan, túp-tamyrynan aıyrylǵan ult. Tilsizdi ult deýge bolmaıdy. Tilinen aıyrylǵan halyq – ata-babasynyń, týǵan ákesi men anasynyń atyn umytqan halyq. Al ondaılardy máńgúrt dep ataıdy.
- Ákesi Murtaza 1937 jyly stalındik repressıanyń qurbany bolyp ketti. Sherhan Murtaza 8 jasynda qazirgi Jýaly aýdany ózi týǵan Talapty aýylyndaǵy mekteptiń birinshi synybyna barǵan. Ákesine erte aıyrylǵan bala oqý men eńbekke erte aralasady. Balalyq shaǵy da soǵystyń taýqymetti kezeńderimen tuspa-tus kelgen. Sondyqtan bolar jazýshynyń túsine jıi balalyq shaǵy oralyp otyrǵan. Taýqymetti kezeńderdi bastan ótkizgen soń bolar, jazýshynyń balalyq shaǵy bala kóńilmen ótpedi.
- Sherhan Murtazanyń el, qoǵam, memleket, ádebıet úshin istegen eńbekteri óte kóp. Al ádebıet salasyndaǵy eńbekterin aıtqanda kórkem týyndylaryn ǵana aıtyp qoıǵan jón bolmas. Ádebıette kólemdi jumys retinde aýdarma salasyn tańdady. Sherhan Murtaza álemge áıgili qyrǵyz eliniń jazýshysy Shyńǵys Aıtmatovtyń týyndylaryn qazaq tiline tárjimalady. Qyrǵyz jazýshysynyń «Qosh, Gúlsary», «Botagóz», «Teńiz jaǵalaı júgirgen tarǵyl tóbet», «Borandy beket», «Jan pıda» atty poves, romandaryn orysshadan aýdardy.
- Sherhan Murtaza – álem ádebıetiniń klasık jazýshylarynyń shyǵarmalaryn aýdarǵan aýdarmashy. Gans Andersenniń áńgimelerin, vengr halyq ertegilerin, Mustaı Kárimniń «Bizdiń úıdiń qýanyshy» povesin, E.Erskınniń «Marykchan balalary» romanyn, L.Lagınniń «Hottabych qart» povesin qazaq tiline tárjimalady. «Qara marjan» romany úshin 1978 jyly Qazaq KSR Memlekettik syılyǵyn ıelendi.
- Sherhan Murtaza óziniń shyǵarmalarynda adam beınesin tabıǵattyń sulýlyǵymen astastyra otyryp, óte kórkem beıneleıdi ári ár keıipkerdiń oıyn tereń túsine otyryp, adam men tabıǵattyń tynysy bir ekenin kórsete bilgen jazýshy.
- Sherhan Murtazanyń tumaryndaı bolǵan týyndysy – «Qyzyl jebe» epopeıasy. Bes kitaptan turatyn shyǵarma - qazaq halqynyń bir týar uly Turar Rysqulov týraly kólemdi týyndy. Ult qaıratkeri Turar Rysqulovtyń taǵdyry arqyly qazaq halqynyń basynan keshken qıly-qıly kezeńderin qamtıdy. «Qyzyl jebe» halyqtyń ystyq yqylasyna bólengen shyǵarma. Turar Rysqulov sıaqty kúrdeli tulǵany ádebıetke ákelý jazýshynyń úlken izdenimpazdyǵy, tarıhı oqıǵalardy tarazylaýy úlken erlikke para-par dep aıtsaq, asyryp aıtqandyq emes. Shyn máninde Sherhan Murtaza Turar Rysqulov sıaqty el tutqasy bola bilgen azamatty ádebıettendirý arqyly qazaq ádebıetine úlken bir som týyndy qosa otyryp tanytyp berdi. M. Áýezov «Abaı joly» romany arqyly qazaq halqynyń ǵasyrlyq tarıhyn dúnıege pash etse, Sherhan Turar beınesi arqyly qarama-qaıshylyqqa tunyp turǵan qazaq halqynyń tarıhyndaǵy eń kúrdeli, eń aýyr kezeńin shynaıy sýretteı bildi.
- Sherhan Murtaza sportty janyna serik etken atlet. Máskeý memlekettik ýnıversıtetinde oqyǵan stýdenttik shaǵynda bokspen aınalysqan. Ol ýaqytta fakúlteti namysyn qorǵap, orta salmaqtarda júldeger atanǵan. Sherhan Murtaza sporttyń bılárd jáne tapansha atý túrinen de jaqsy bolǵan.
- Sherhan Murtaza alty jerde bas redaktorlyq qyzmet atqarǵan. 1970 — 72 jyldary «Jazýshy» baspasy janyndaǵy Balalar men jastar ádebıeti bas redaksıasynyń jáne «Jalyn» álmanahynyń bas redaktory, 1972 — 75 jyly «Juldyz» jýrnalynyń bas redaktory, 1980 — 89 jyly «Qazaq ádebıeti» gazetiniń bas redaktory, 1989 — 92 jyly «Egemen Qazaqstan» gazetiniń bas redaktory, 1989 jyldan-«Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazetiniń redaktory. «Qazaqstan» memlekettik teleradıokompanıasynyń tóraǵasy. Lenınshil gazetine bas redaktor bolyp kelgende 30 myń taralymmen taralǵan gazettiń oqyrmanyn 150 myńǵa jetkizdi. Qazaqstan ulttyq arnasyndaǵy «Tańsholpan» tańǵy oıyn-sýyqtyq baǵdarlamasy Sherhan Murtazanyń ıdeıasymen ashylǵan.
Daıyndaǵan: Áıgerim Naýryzbaı
