Týrızm – memleket jarnamasy. Qazirgi tańda dúnıejúzilik sıpat alyp otyrǵan bul sala tek tabıǵatpen ǵana shektelmeı, tarıh pen arheologıalyq qazbalardyń, mádenıet pen órkenıettiń, sáýlet pen eskertkishterdiń tartymdylyǵymen, salt-dástúrdiń daralyǵymen de erekshelenip otyr. Bul turǵydan alǵanda, Qazaqstannyń orta Azıanyń týrısik shańyraǵyna aınalýyna esh qındyq joq edi. Biraq biz sol deńgeıge jete almaı otyrmyz.
Birinshiden, Qazaqstan Úkimeti týrızmdi damytý joba-josparyn jasaǵanymen, elimizdegi týrısik oryndardyń kóbiniń shart-jaǵdaıy kóńildegideı emes. Bári maýsymdyq sıpatty saıahattyń sheńberinen shyǵa almaıdy.
Ekinshiden, týrızm úgiti tebinsiz. Elimizdiń kórkem jerlerin tanystyrǵan birer fılmnen basqa, týrısik oryndardy, týrıserge jasalatyn qolaılylyqtardy tanystyratyn aqparat joqtyń qasy. Ǵalamtordyń ózinde týrıserge Qazaqstannyń týrısik jerleri týraly bilip, tanysýlaryna múmkindik jasalmaǵan. Qyzyǵýshylyq týdyratyndaı aıtylyp, jazylyp, kórsetilmegen soń sheteldik týrıs túgil, qazaqstandyqtardyń ózi Otanymyzdyń ásem jerlerine saıahattap barmaıdy. Qazaqstanda turyp, Qazaqstannyń týrısik oryndary týraly bilmeıtin otandastarymyz da az emes. «Biz sheteldiń týrısik kompanıalarymen baılanystamyz. Ókinishke qaraı, olardyń bári «senderde týrızm damymaǵan, Qazaqstannyń týrızmi týraly jurttyń kóbi bilmeıdi» degen ortaq ýáj aıtady. Bul – shyndyq. Birneshe kanaldarda týrızm úgiti jasaldy, biraq ol týrıserdiń nazaryn aýdaratyndaı áserli emes. Demek, bizge úgit, jarnama jetispeıdi» dedi «QTrih» týrısik kompanıasynyń basshysy Alma Bermaǵambetova.
Úshinshiden, qazaqstandyqtardyń týrızmge degen túsinigi basqasha. Bizdiń azamattarymyzdyń kóbi Qazaqstan terıtorıasy ishinde el kórip, jer kórgendi saıahat sanamaıdy. Múmkindigi jetse, shetel asyp saıahattaý sanasyna sińgen. Onyń ústine, tabatyn tabysymen sanaǵanda qazaqstandyqtar úshin týrısik óńirlerdiń baǵasy qymbat. Osydan baryp elimizde «Býrabaıda bir apta demalǵannan Dýbaıǵa barǵan tıimdi» deıtin kózqaras qalyptasqan. Azamattarymyzdyń kózqarasyndaǵy mundaı syńarjaqtylyq ishki týrızmniń damýyna tusaý bolyp qana qoımaı, aqshanyń shetelge aǵylýyna da sebep bolyp tur. «Dýbaıǵa 150 myń teńgege 3 kúnge baryp kelýge bolady. Biraq bul aqshaǵa Býrabaıdan 3 kúnge qonaqúı ala almaısyń. Óıtkeni Býrabaıda 5 juldyzdy qonaqúıdiń bir kúndik baǵasy – 76 myń teńge. Árıne, Dýbaıda da bes juldyzdy qonaqúıdiń baǵasy qymbat. Biraq 150 myń teńgege shetelde demalǵan qandaı, Býrabaıda demalǵan qandaı?!». Jurt osylaı esep soǵady. Sosyn da «Býrabaıda bir apta demalǵannan Dýbaıǵa barǵan tıimdi» degen kózqaras qalyptasqan» dedi Alma Bermaǵambetova.
Tórtinshiden, sońǵy kezderi salynǵan joldardy esepke almaǵanda, Qazaqstannyń kóp óńirlerinde jol nashar. Avtobýstary óte kóne, jaz aılarynda poıyz bıleti jetispeıdi. Ushaq bıleti qymbat.
Besinshiden, týrıserdiń Qazaqstannyń ár oblysyndaǵy kórikti oryndaryn tez ári utymdy jolmen aralap shyǵýyna tıimdi saıahat jobasy jasalmaǵan. Ár oblys, aýdan, qalalardyń týrızmge arnalǵan ortaq jobasy joq. Týrıserdiń kóbi estigen, bilgen jerine baryp qana qaıtady.
Altynshydan, Qazaqstannyń týrısik oryndary sheteldik týrısterdi kóptep qabyldaýǵa áli daıyn emes. Qonaqúıler jetispeıdi, tanymal saıahat oryndarynan salynǵan qonaqúılerdiń baǵasy shetel saıahatshylary úshin arzan bolǵanmen, bul baǵany kez kelgen qazaqstandyq saıahatshylardyń qaltasy kótere bermeıdi.
Jetinshiden, týrısik oryndardyń ınfraqurylymdary kemelsiz. Máselen, ataǵy álemge aıgili Sharyn shatqalynda jibi túzý dárethana joq. «Dúnıe júzine áıgili Sharyn shatqalynda durys dárethananyń bolmaýy kishkentaı másele sıaqty kóringenimen, bul Qazaqstannyń týrızm salasyna qanshalyq kóńil bólip otyrǵandyǵynyń bir dáleli dep oılaımyn. Taqtaımen shegelep jasap qoıǵan dárethanalardyń ishi óte las» dedi «Altyn kópir» halyqaralyq saıahat seriktestiginiń dırektory Amantaı Tursynuly.
Segizinshiden, saıahatshylarǵa jol bastap, týrısik oryndardyń basty ereksheligin túsindiretin týrızm nusqaýshylary az. Bar bolsa da, bilimi, til qabileti tómendeý. Keıbir oryndar týrızmge qyzmet etýdiń mańyzdy býyny sanalatyn bul túıindi eskerýsiz qaldyrǵan. Máselen, jaqynda Qoja Ahmet Iasaýı kesenesine zıarat jasadym. Bılet alyp esikten engen soń, qaıda bararymdy bilmeı, qaıta baryp, nusqaýshy suradym. «Oǵan qosymsha aqsha tóleısiz» dep eshqandaı ulttyq nemese qyzmettik kıim kımegen 4-5 jigitti nusqady. Ýaqyty shyǵa qalsa saıahatshylardy bastap, aqsha tabatyn deldaldar sekildi. 2000 teńgesin berip, ertip júrdim. Mine, bul da Qazaqstandaǵy týrıserge qyzmet etý salasynyń kenjeliginiń kórinisi. Negizi, kirer bılettiń baǵasyn joǵarylatyp, kesene ishine arnaýly nusqaýshylar qoısa, týrıske de, jergilikti Úkimettiń qazynasyna da paıdaly bolar edi. «Túrkistanda týrızm salasy áli damymaǵan. Máselen, biz qabyldaǵan týrıser Túrkistanǵa baratyn bolsa, biz nusqaýshyny ózimiz qosyp berýge májbúrmiz. Sebebi Túrkistanda birneshe til biletin nusqaýshy (gıd) joq. Al Úndistannyń Tadj-Mahalynda qandaı tilde, qandaı nusqaýshy alam deseńiz de daıyn. Ókinishke qaraı, biz qazir ol deńgeıge jete almaı turmyz» Alma Bermaǵambetova. Ol da Qoja Ahmet Iasaýı kesenesiniń kirer bıletin qymbattatý kerek dep esepteıdi. «Baǵany kóterý arqyly sol tarıhı oryndy qorǵaýǵa qajetti qarjyny shyǵarý kerek. Úkimettiń bergen qarjysyna ǵana súıený týrısik oryndy kemeldendirýdiń birden-bir qajetti sharty emes» dedi ol.
Toǵyzynshydan, Qazaqstannyń vızasyn alýdyń qıyndyǵy da shetel týrıseriniń jolyn kesip tur. «Qazaqstannyń vızasyn alý óte qıyn. Elektrondy vıza berý jumysy bıyldan bastap atqarylmaq. Biraq bul áli kemeldenip, tolyq qoldanysqa engen joq. Qazaqstannyń vızasyn ala almaǵan soń, elimizge kelgisi keletin týrıser de sharasyzdyqtan shetelge ketip jatyr» dedi Alma Bermaǵambetova.
Onynshydan, Qazaqstanda «Týrızmdi damytý» týraly kóp aıtylyp, mınıstrlikterde jospary jasalǵanymen, naqty atqarylyp jatqan jumystar mardymsyz. Sóz bar, naqty nátıje joq. Týrızm tabysynyń úlken bóligi jergilikti búdjetke túskenimen, jergilikti basqarý organdarynyń týrısik qyzmetti basymdyq dep tanymaýy atalǵan salanyń damýyndaǵy tejeýshi faktory bolyp otyr.
Qalıakbar ÚSEMHANULY
6alash usynady
