Jaqynda májilismen Azat Perýashev parlamentke Qazaqstan azamattyǵyn alǵysy keletinder úshin emtıhan engizýdi usynypty. «Azamattyq týraly» zańǵa ózgeris engizip, azamattyq alǵysy keletinder Qazaqstan Respýblıkasynyń konstıtýsıasyn, mádenıeti men tarıhyn, tildik saıasatyn bilý boıynsha emtıhan normalaryn jasaý kerek dep usynys aıtqan májilsmen shetelde de mundaı tájirıbeniń barlyǵyn kóldeneń tartypty.
Bir qarasań, májilismen eldiń muńyn, qazaq tiliniń jyryn aıtyp otyrǵan sıaqty. Degenmen, bul usynystyń aqylǵa qonbaıtyn, kóńilge kúdik uıalatatyn tustary da joq emes.
Eń áýeli, Azat Perýashev «QR azamattyǵyn alǵysy keletinder qazaq tilinen emtıhan tapsyrsyn» degende basty meńzep otyrǵany kim? Qazaqstan azamattyǵyn alǵysy keletin basqa ult ókilderine qaratylǵan ba? Joq álde jalpy shetel azamattaryn, dálirek aıtqanda, qandastardy da qamtı ma? Eger bul usynys basqa ult azamattaryna ǵana qaratylǵan bolsa, onda usynysynyń ishinde «shetelden kóship kelgen qandastardan basqa» degen bir aýyz sózdi anyq aıtqan bolar edi. Biraq ondaı sóz joq.
Basyn ashyp aıtatyn bir másele, bul shart Qazaqstanǵa aǵylǵan basqa ult azamattaryna eshqandaı tosqaýyl bola almaıdy. Sebebi shetelde qazaq tilin biletin basqa ult azamattary az emes. Túrki tildes ulttardyń birazy qazaq tilin biledi. Uıǵyr, Ózbek, Qyrǵyzdy qoıyp, irgemizdegi Qytaıdyń ózinde qazaq tilin Qazaqstan parlamentinde otyrǵan keıbir qazaqtardan artyq sóıleıtin qytaılar da jetedi. Qytaı boıynsha, 5 ýnıversıtette qazaq tilin úıretedi. Ár jyly neshe júz qytaı qazaq tili mamandyǵy boıynsha bakalavrlyq ataq alady. Kórshi elderde qazaq tilin biletin sibe, dúńgen, mońǵoldar da kóp. Osy jaǵdaıdy eskersek, «Qazaq tili emtıhanynan ótken kez kelgen shetel azamatyn azamattyqqa qabyldasaq, Qazaqstan bir qansha jylda-aq kelimsekterge tolyp ketpeı me» degen oı keledi.
Perýashevtyń qazaq tiline jany ashyp aıtyp otyr deıik desek, qazaqstanda qazaq tilin bilmeıtin qazaq joq pa?! Parlamenttiń minbesinde, mınıstrlikterdiń tórinde oryssha saıraıtyn qazaq qanshama? Elimizde memleket basshysy bolatyn adamnan basqa qaı qazaq (qaı ult) qazaq tilinen emtıhan tapsyryp edi? Endeshe, 30 jyl boıy ana tilinde sóıleı almaǵandardyń «esebin» shetelden qonys aýdarýshylarmen toltyrýdyń qandaı tıimdiligi bolýy múmkin?!
Bizshe bul ata jurtyna oralǵysy keletin qandastardy aıaqtan shalýdyń bir amaly sekildi. Qudaıǵa shúkir, shetelden keletin qazaqtyń deni ana tilinde sóıleýdi maqtanysh sanaıdy. Alda-jalda birin-biri tanymaı basqa tilde sóılep qalsa, «keshirińiz, qazaq ekensiz ǵoı, baıqamaı qaldym» dep óz qandasyna basqa ult tilinde sóılegeni úshin yńǵaısyzdanatyn qazaqtarynan «qazaq tilin bilesiń be» dep emtıhan alýdyń ózi ábestik. Óıtkeni olardyń uǵymynda qazaq bop turyp qazaq tilin bilmeýden ótken masqaralyq joq. Árıne, Qazaqstanda ǵana emes, Eýropa elderinde de qazaq tilin bilmeıtin qazaqtar bar. Qytaıda da sońǵy kezde qytaılandyrý saıasatynyń qarqyndy júrilýine baılanysty jas urpaqtardyń qazaq tilinen ajyrap qalý qaýpi týdy. Endeshe olar Qazaqstanǵa qazaq bolyp ómir súrý úshin, qazaq tilin bilmese, Qazaqstanda ana tilin úırený úshin keledi. Perýashevtyń usynysy osyndaı qandastarymyzdyń qadamyna tusaý emeı nemene?!
Eger Perýashev «parlament qazaqsha sóılesin, memlekettik qyzmetke keletin ár qandaı adam qazaq tilinen emtıhan tapsyrýy shart» dese, oǵan eshqandaı qarsylyǵymyz joq. Qos qoldap qoldar edik. Al myna usynysy sheteldegi qazaq tilin bilmeıtin, biraq ata jurtqa oralǵysy keletin qandastardy keýdesinen keri tebýden basqa eshteńe emes.
Qalıakbar ÚSEMHANULY
"Astana aqshamy"
6alash usynady
