Asanáli Áshimov
ÓNERDİŃ ÓREN JÚIRİGİ
(Asanáli Áshimov haqynda)
Ábish KEKİLBAI
Bizdiń qazaqta «órmek júzinen aýypty» degen sóz bar. Ondaı sóz ádette órmektiń toqylǵan jeriniń mólsheri toqylmaǵan jerinen asyp túsken tusta aýyzǵa alynady. Álbette oǵan eki ózýleri qulaqtaryna jetkenshe máz bolysyp qýanysady.
Qýanýdyń da jóni bar sıaqty. Keshe ǵana jerge shuqynyp tuqshańdaǵan toqtyshaqtardyń arqasynda erbıip turǵan ebil-sebil túk yzǵyǵan urshyqtyń úıirilgenine ilesip kelepteýli jipke aınalǵanyna, endi onyń kórgenniń kóziniń jaýyn alatyn kórikti buıym, kelisti is bolyp bitkeli turǵanyna, sonyń bárine táýekel etken qaısar yjdahattyń kóp uzamaı degenine jetkeli turǵanyna qaıtyp qýanbassyń?!
Joqty barǵa, bardy zorǵa aınaldyryp jatqan tynymsyz tirshiliktiń sıqyr kúshine qaıtyp tańǵalmassyń?! Tynymsyz tirshiliktiń migirsiz qozǵalysy da sol qurýly turǵan órmekke kelińkireıdi.
Artyńa burylsań – bastaǵan isińniń de berekesi kelip, is bolyp bitip kele jatqanyn kórseń, aldyńa qarasań – áli de qol qýsyryp qarap otyryp qalmaı, dittegen jerińnen baryp shyǵatynyńdy sózseń, odan asqan baqyt bar deısiń be?
Bireýlerge qara ala, bireýlerge qyzyl ala, bireýlerge sary ala bop qurylǵanymen, adam ǵumyry da bir órge tartylǵan órmek qoı?!
Qara ala bop qurylsa, bala-shaǵańnyń ústine lypa, aýyzyna mápaqa baıtaba bop shyǵar.
Qyzyl ala, sary ala bop qurylsa, dosyńnyń kózin qyzdyrar, dushpanyńnyń júregin syzdyrar tórińniń kórki bop shyǵar.
Ne de bolsa eki qolyńdy erbeńdetip bos otyrǵyzbas, álsin-áli aldy-artyńa kózińdi bir saldyryp, kóńilińdi de qosh eter óz ermegińniń bolǵanyna ne jetsin?
Taǵdyr tek beınetińe baǵyt, zeınetińe shabyt buıyrtpaı, ómir baqı qur áýre qyp jún sabatyp qoıǵanynan saqtasyn?!
Men bunyń bárin nege aıtyp turmyn?! Osynaý Ulanǵaıyr zaldy ulan-asyr toltyrǵan myna barshańyz túgel jaqsy bilip, túgel jaqsy kóretin, bul zaldyń syrtynda tap osyndaı on myńdaǵan, júz myńdaǵan zaldardy lyq toltyrar alýan pishindi, alýan nyspyly qaýymnyń egde býynyn túgel yrza, kenje býynyn túgel yntyzar etip kele jatqan Asanáli Áshimov búgin elýge shyǵypty degenge aıtyp turmyn.
Nege ekenin qaıdam, aýyzyńa elý ilikse, kóńilińde júz turatyn bir ádet paıda boldy ǵoı.
Sodan ba eken – elýge kelgenderge qalaı da júzge jet dep jalbaryna tilep jatqanymyz.
Biraq, soǵan qaramastan, júzge jetkendermen ne bir dastarhannyń basynda, ne bir fontannyń qasynda birge otyryp kórgen jerimiz joq. Anda-sanda gazetten oqıtynymyz bar.
Onda da álgi júz jasaǵan jandary siri jaryqtyqtar tý sonaý Qap taýynyń ıa kúngeı, ıa teriskeı bir qaptalynda ómir kóship jatady dep estımiz. Qap taýynyń atyn bala kózimizden tek ertegiden estip qalǵandyǵymyzdan ba eken, qaı rette álgi gápten de «ertegi emes pe eken» dep, kóńilimizge sekem alyp qalatynymyz ras.
Já... Júz jasaǵandar qansha jasaǵanyn ózderi biler... Al bizdiń Asanáli Áshimovtyń elý jasaǵany ábden aqıqat. Óıtkeni búginginiń áıeli túgili erkeginiń jasyn kishireıtpese, ulkeıte qoıýy esh múmkin emes. Ásirese, ondaı-ondaı artıs deıtin aǵaıyndardyń áýestigi joǵyn áýelden jaqsy bilemiz. Endeshe, Asanáli Áshimov qalyptan taıyp elý birge kelip qoıyp júrmese, tap elýge kelgenine kúmándanýdyń esh qısyny kelmeıtin sıaqty.
Al, elý degeniń álgi aıtylǵan atyshýly «júz» degenniń teń jartysy emes pe edi?!
Olaı bolsa, ekiniń birine qıyp jatqan júzdi Áshimovten aıaımyz ba?!
Onda, kánekı, «júzge jetsin» dep bir qol soǵyp qoıalyq ta!
Jaraıdy, bul tilegimiz oryndala qalǵan kúnde de, Asanáli Áshimovtyń sonyń búgin teń jartysyn artqa salyp otyrǵan jaıy bar.
Endeshe, búgin Asanáli Áshimovtyń órmegi de júzinen aýady.
Buǵan jata qalyp qýana ma, joq otyra qalyp oılana ma – onysyn Asanáli Áshimovtyń ózi biledi.
Qýanamyn dese, qýanatyn da reti jetkilikti. Oılanamyn dese, onysynyń da oǵash kóriner eshteńesi joq.
Qýanamyn dese, qýanatyn da reti barlyǵy... Sonaý ıt arqasy qıan Sarysýdyń aıaǵyndaǵy bárimizge tanys tózek jıyp, qı jaqqan qıan aýylda týyp, qozy qýyp, baspaq minip ósken tilik ókshe, jalaq bet bala kergenin istep, ne zootehnıq ne traktorshy bolyp ketse, búginderi ony bireýimiz tanyǵanmen, bireýimiz tanı almaı armanda qalar edik. Al endi kermegenin istep, ne atomshy fızıq ne kosmonavt bolamyn dep aýalansa, onysynan ne shyǵara alatynyn kim biletinin bylaı qoıǵanda, onyń jymyńdaǵan kózi men jyltyraǵan saqal-murtyn sahnadan júzbe-júz, kósheden betpe-bet kermek túgili kıno men televızıanyń ekranynan anda-sanda ushyrastyra almaı muń bolamyz ǵoı. «Kójesiniń qatyǵy joq, kóńili qurtqa shabady», – demekshi, klýb túgili, qyzyl buryshy joq pushpaqta týa tura, qıalyna basqa emes, teatr túskeni qandaı ǵanıbet bolǵan!
Eger taǵdyr Sarysýdyń sarbalaq adyrlarynan kelgen buıra shash balany Almatynyń Qurmanǵazy atyndaǵy óner ınstıtýtynyń tabaldyryǵynan shyǵarmaǵanda, Asanáli Áshimovtyń qansha utylatynyn kim bilgen, al qazaq teatr óneri, kıno óneri sóz joq utylar edi.
Qazir qazaq sahnasyn Asanáli Áshimovsiz elestetý qıyn.
Al qazaq ekranyn Asanáli Áshimovsiz elestetý atymen múmkin emes.
Onyń esimi ǵana emes, keskinin qazirgi dúnıeniń tórt buryshy túgel biledi.
Osy bir keń mańdaı, tolqyn shash, qum jaǵalap ósken qıaqtaı qara saqal, qıǵash murt jadyrań júz Batys pen Shyǵystyń, Teriskeı men tústiktiń talaı qalasy men qystaǵynyń kóshesinde ǵana emes, talaı boıjetkenniń tóseginiń basynda jańa ǵana jyp etip terózeden sekirip túsken bozbala jigitteı áldeneden dámetip, ne áldeneden dámettirip jymıa qarap turǵany. Aı asty álemniń talaı pendesiniń qulaǵynda tek «Áshimov» degen sóz ǵana emes, «qazaq» degen sóz shalynǵanda, kóz aldyna ólgi bir kelisti keskin kele qalatyn sıaqty. Bir kózde tek bizdiń súıkimdi Maıra Shákenovna hanymnyń kózine ottaı basylyp, kókiregine shoqtaı qadalatyndy shyǵardy. Bir kózde ony kórse, tek Saǵıjan ǵana máz bolǵan bolsa, qazir ony kesheden emes, ekrannan kórgenniń ózinde álemniń bar balasy bir shýyldap qalady.
Rasynda da, búginde Asanáli Áshimovteı keńinen tanymal akter kem de kem. Osynyń ózi-aq onyń talantynyń qanshalyqty salaýatty, óneriniń qanshalyqty salıhaly ekendigin aıtqyzbaı-aq ańǵartatyndaı.
Biraq, úlken talanttyń basyna da baqyt joly bolǵysh aýshyǵa jolyqqan sar sazandaı salań etip birden túse qalmaıdy.
Atymen belgisiz Áshimovtiń qandaı bolǵanyn ózinen basqa eshkim bilmeıdi. Al bizdiń bireý bilse de, bireý bilmeıtin Áshimovti de kóre qalǵanymyz bar.
Onyń tvorchestvolyq jolynyń alǵashqy jyldary kınostýdıa qabyrǵasynda ótti. Ol tustaǵy qazaq fılmderiniń qaı-qaısysynyń da afıshasynan Áshimovty kóretinsiń. Áldebir qyzdyń qolyn qysyp, áldebir kelinshektiń belinen qushyp, syzylyp-myzylyp turatyn sol bir sypaıy jigitti osy kúngi arystan jal, arlan kóz, adýyn temperament ıesi Asanáli Áshimov degenge sengiń de kelmeıdi.
Kim bilipti, sol áý bastaǵy súrleýimen sempeńdeı berse, qaıdaǵy bir sýly kóz qyzdar men býly kóz kelinshekterdiń qushaǵynan pensıaǵa bir-aq attanyp júrer me edi, qaıter edi, eger óziniń «ekrandaǵy taǵdyryna» óz kóńili tolmaǵan jas akter sonaý 1964 jyly jamyraı qaraǵan kóp kórermenniń kóz suǵymen betpe-bet shaıqasqa túsetin teatr sahnasynan turaqty meken tebýge birjola táýekel etpese...
Teatrda da Áshimovtyń birden jarq ete qalǵan eshteńesi joq. Kópke deıin kóz tasalaý kóleńkede júrgen jaıy bar.
Jańylmasaq, Asanáliniń úlken akterlyq jolynyń tusaýyn kesken SSSR-diń Kishi teatrynan kelip, áýezovtikterdiń sahnasyna Qaltaı Muhamedjanovtyń «Jat eldesin» qoıǵan profesor Novohıjın sıaqty edi.
Sahnaǵa dáıim jaltaqtaı basyp kirip, taltaqtaı basyp shyǵyp bara jatatyn maskúnem jigittiń kókiregin órtep bara jatqan kók zapyran sharap emes, tý sonaý tereń qurdymda tunshyqqan máńgi arylmas, máńgi aıyqpas azap ekenin syǵymdap ashyp, aqyr aıaǵynda laqyldata tógetin shermende aqyndyqtyń, rýhanı dalbasalyqtyń tragedıasyn munshalyqty jerine jetkize bilgen akterlyq eńbekter bizde kemde-kemtuǵyn. Mundaı toqsan ıirim daǵdarys taǵdyrdy tinte zerttep, zerdeleı jetkizip bere bilgen jas akterdiń juldyzy sosyn-aq jarqyrap sala berdi.
Asanda shermende ókinish pen ólermen yzany sheber mazmundaǵan Áshimov Ahtanovtyń «Boranynda» oǵan qyryq qaınasa sorpasy qosylmaıtyn, qaı tasqynnyń tusynda da qalqyp sýdyń betine shyǵatga, qaı tolqynnyń betine de basqanyń ıyǵyn janshyp, basyp sýǵa tunshyqtyryp baryp shyǵatyn, jurt ústinen kún kórip, joranyń ústinen baq asyrǵan qaraýlyqty qapysyz somdady. Ol oınaǵan Qasbolat osylaı bop oıda qalypty.
Jelek salǵannyń bileginen sıpap, jeleń kıgenniń jeńinen tartyp júrýge ǵana qaýqary jetetindeı bozókpe keıipkerlerdi kóp oınaǵan Asanáliniń tap munandaı tóten samǵaýlaryna jurt tańǵalyp ulgermeı jatyp, jas akter taǵg bir sahnalyq «rekord» jasady. Ol – Maks Frısh komedıasyndaǵy Don-Jýannyń belgisi. Asanáli Áshimov bir terózeden ekinshi terózege qarǵyp, bir tósekten ekinshi tósekke yrǵyp, bir qushaqtan ekinshi qushaqqa kúmp berip júrgen lázzatqumar erketotaı erkektiń ǵana emes, bal dep urttaǵannyń bári ý bop shyǵyp, ýyz sózimin bylǵap alǵan soń, aıar dúnıege qarsy aıarlyq jolymen kúreske shyqqan yzaly jannyń kúrdeli kúızelisinen kólkósir syr shertti. Bul dúnıede shyndyqtan basqa suraýsyz, adaldyqtan basqa aıaýsyz eshteńe joq eken. Aıar bolsań aqyldy, sum bolsań er, jylpos bolsań jampoz, áýmeser bolsań áýlıe tutyp jatqan ázázil dúnıede aldanǵysy kelgenderdiń aýyzdaryn ashqyzyp, arbalǵysy kelgenderdiń abyroıyn shashqyzyp júrgen suleı jigittiń qaı sózi men qylyǵyna da qaralaı qybyń qanyp, «qap, bálem, óz obaldary ózderine» dep otyrasyń. Durystyqtyń belden basylyp, burystyqtyń meımanasy tasyp turǵan jerde qorlanǵan ar men taptalǵan namystyń tap osylaı da ereýildeıtin reti bolady. Tabanyńda janyshtalyp jatqan jylannyń da qashan jany shyǵyp ketkenshe jıralańdap jatatyny bar emes pe?
Keıde kúlki de sońdaı jandármen yzadan shyǵady. Áshimovtyń Don-Jýany da paryqsyz ortada kep paryqsyzdyń biri bop asyp tasýdan emes, jel etek urǵashynyń elp etpe nápsisindeı arzandap ketken paryqsyz dúnıeniń patýasyzdyǵyna shamyrqanýdan shyqqan kúlki.
Óz boıyndaǵy akterlyq sheberlikti, azamattyq temperamenti ábden jarqyrata jaıyp salǵan tarlan sýretkerge sahna men ekran jarysa qushaq ashty.
Qazaq kınosynyń «Qyz Jibekteı» kezeńdik týyndysynyń bel omyrtqasyndaı Bekejan beınesin endi Áshimov oınamaǵanda kim oınaıdy?! Áshimovtyń Bekejany zulym emes dańǵoı, eserligi bar bolsa da, er. Qyz Jibekke degen mahabbatynda da shek joq. Biraq, baqyttyń tabaǵyna eki myqtynyń basy qashan sıǵan?! Áshimov óz keıipkeriniń syrtqy taǵdyrymen qosa, ishki dramasyn da ózektestire óredi. «Sıa almaı júrsek eken-aý, sıyspaı júrmiz ǵoı» – degen fılm ózegine Áshimov oryndaǵan Bekejan «Sıyspaı júrsek eken-aý, sıystyrmaı júr ǵoı», – degen oılanbasyńa bolmaıtyn, toqtamasyńa qoımaıtyn jańa bir saryn qosqandaı.
Áshimovtyń atyn álemge tanytqan ekrandyq Chadárov beınesiniń dúnıege kelýine akter oryndaǵan atalmysh rolderdiń bári de óz úlesin qosqan. Solardy oryndaý ústinde qalyptasqan jalyn qushtarlyq, muqalmas jiger, sarabdal sabyr – bári-bári shynaıy qaharman, oıshyl azamat barlaýshynyń som beınesin minsiz músindeýge múmkindik jasaǵan.
Sahna men ekranda Áshimov jasaǵan obrazdar ondap sanalady. Olar Áshimovtyń akterlik taǵdyrynyń Alataýdyń uzynshabaq jotasyndaı kólkósir de kórkem ekendigin tanytqandaı. Biraq kólbeı sulaǵan Alataýdyń da anadaıdan aıbyn shaqyryp andap-andap turǵan Talǵary men Naızaqarasy bar ekendigi sekildi. Áshimovtyń akterlik Alataýynyń asqaraly bıikteri ólgi atalǵandar sıaqty. Solardyń ishinde Jońǵar Alataýyndaı bólektenip bir búırek jatqany «Qan men terdegi» Elaman. Bul keıipkerdiń Áshimovtyń ózge qaharmandaryna qaraǵanda ıi jumsaqtaý, kórgen qorlyǵy da moldaý. Munda olardaǵydaı shapshyǵan asaý temperament, jalt-jult qımyl, arsy-kúrsi áreket joq. Sarqylmas sabyr, taýsylmas tózim, shashylmas parasattyń jıyntyq beınesindeı. Uzaq jyl jer aýyp kelgen Elamannyń kóńili bosap ketkenin bildirmeý úshin bórkin kózine túsirip jiberetin bir ǵana detal adamnyń mazmuny arshyndaı basqan adymymen de, qulashtaı sozǵan qarymymen da emes, júregine qandaı muń jıa bilgenimen, kóńiline qandaı oı túıe bilgeninen ólshenetinin ańǵartqandaı.
Bul Áshimovtyń akterlyq qarymynyń san qyrly, mol syrly ekendigin aıǵaqtaıdy. Akter ondaı moldyqqa, ondaı masshtabtylyqqa sýretkerlik kemeldiginiń bıiktigimen kóterile alsa kerek.
Ádette alýan qyrly adam taǵdyrlaryn zerttep, alýan turli áleýmettik syrlar ańǵarǵan akter, bolmystyń adam beınesi syndy bir kórinisin ǵana zerdeleýmen shektelgisi kelmeı, shyǵarma syndy tutas bir qubylysyn tarazylap kórýge boı urady. Áshimovtyń keıingi jyldardaǵy rejıssýraǵa kelisinde de osyndaı bir zandylyq bolsa kerek. «Ajdaha jylynda» jaqsy baıqalǵan bul qabilettiń syndarly kóringen bir tusy – Shoqan Ýálıhanov jaıly teleserıal. Bul týyndy A. Áshimovtyń televızıalyq fılm syndy sony janrdyń poetıkalyq múmkindikterin jan-jaqty meńgerip alǵandyǵymen qosa ulttyq tarıhymyzdyń eń bir talmaý tusyndaı rýhanı qubylystyń kókjıegin keńnen sholyp, ıdeıalyq-fılosofıalyq tereńdigine qaımyqpaı qulash ura bilgendigine kózimizdi jetkize tústi. Bul – qazaq kıno óneriniń sońǵy jyldardaǵy eń eleýli týyndysy desek, asyra aıtqan bolmaspyz.
Osynyń bári, áne, búgin bir sózimiz qulaǵyna jaqsa da, bir sózimiz qulaǵyna jaqpaı, biraq onysyn baıqatpaı, kúlimsirep ortamyzda otyrǵan Asanáli Áshimovtyń qazaqtyń ulttyq sahna, kıno óneriniń, tek qazaq óneri ǵana emes, kóp ultty sovet kórkem óneriniń mereıli terinen oryn alǵandyǵynyń kýási. Qazdańdap qasyńda júrgen sabaz qaltasyna pensıonerlik kitapsha salmaı turyp-aq taltańdap tarıhtan bir-aq shyqty degen osy.
Oǵan tek ol ǵana emes, barshamyz qýanamyz. Sondyqtanda búgingideı merekeli kúni mereıi tassyn dep osynyń bárin kózinen tizip aıtamyz.
Bul Asanáli Áshimovtiń álgi aıtqanyndaı jata qalyp qýanam dese, qýanatyn retteriniń jetkilikti ekendiginiń aıǵaǵy.
Al endi otyra qalyp oılanamyn dese, onyń da qısyny kelip turǵan sıaqty.
Káriboz qartaıǵanda jorǵa shyqty demekshi, Áshimov bıyl osy qara shańyraqtyń bar bıligin bir óziniń qolyna aldy.
Dálirek aıtsaq, ónerles dostary oǵan osyndaı zor senim kórsetti.
Senim kersetilgen jerde, jaýapkershilik júkteledi. Jaýapkershilik júrgen jerde oılanbaı bolmaıdy. Ásirese Asanáli Áshimovke oılanbaı bolmaıdy.
Qansha degenmen, búkil bir ulttyq ónerdiń kesh basyn bermeı kelgen áıgili ujymnyń tizginin ustaý qandaı batyrdyń da júregin qobaljytatyn jaýapkershilik.
Onyń ústine ol jaýapkershilik búkil qoǵamymyzdyń barsha bolmysynyń oı-qyry qaıta qaralyp, qaıtadan sarapqa salynyp jatqan tusta berilip otyr.
Jasaryp-jańǵyryp jatqan dúnıeniń talaı syryna tereńirek qanyǵý úshin qazirgi jasampaz urpaq, jańartýshy urpaq ózinen burynǵylardyń bastarynan etkizgenderine úńiledi, ózgelerdiń basynda bolyp jatqandarǵa úńiledi. Ony bilý úshin kóshele ketip bara jatqan kóz kelgendi toqtatyp qoıyp jáı-kúı suramaıdy, kitapqa úńiledi, ne teatrǵa kelip, sahna tórine úńiledi. Sonda qazirgi oı ústinde júrgen, tereń tebirenis ústinde júrgen zamandaeymyzdyń kókiregin qozǵap, kóńilin terbeı alatyndaı tegeýrindi qaı jańalyǵymyz bar?
Joq bolsa, ony qaıdan izdep, qaıdan tabamyz? Jazatyndarmen, jazýshylarmen qolyn erbeńdetpeı, ıyǵyn selteńdetpeı, kósilip sóılese ala alar kósheli rejıserlar toby jasaqtaldy. Bir halyqtyń teatry men ádebıeti bir-birimen qashanǵy tilmash jaldap tildesip, deldal arqyly dildalasady. Tike baılanysqa shyqpas pa?
Shyqsa, tól ádebıetimizdiń jazylmaǵandaryn bylaı qoıǵanda, jazylǵandarymen túgel tanysyp úlgere aldyq pa, joq pa? Sonyń bári elenip, sonyń beri eskerilip pe eken? Ótkir shyǵarmalar, oıly shyǵarmalar dramatýrgıada joq bolsa, prozada bar shyǵar, poezıada bar shyǵar. Oǵan kózderińiz tústi me? Bar bolsa, sol bardy sahnalandyrýdyń jolyn taptyńyzdar ma?
Tipti ulttyq repertýarymyzda bardyń óziniń barsha ıdeıalyq, estetıkalyq nárin tańqy jelin saýlyqtyń ózinen jarty shelek sút almaı qoımaıtyn aqqaptal saýynshydaı ábden ıitip, ábden jebep, ábden qaqtap, ábden sarqyp saýa aldyq pa? Ýyzyna ne maǵyzyna jete aldyq pa, joq kók sýlandyryp betinen qalqyp júrmiz be? Bardyń ózin qyz ben jigittiń arasyndaǵy qyltyń-syltyńnan árige uzata almaı, sújettiń ǵana sińirin sozyp, odan órbıtin konsepsıalyq júıeni sony izge sala almaı, shıyr shıyrlap júrgennen saýmyz ba?
Kóp ultty Otanymyzdyń búgingi dramatýrgıasynyń súbelisi men súıektisin ýaqytysynda óz sahnamyzda sóılete alyp jatyrmyz ba?
Pálen ordenimiz bar deımiz, akademıalyq teatr deımiz, pálenimizdiń odaqtyq, túgenimizdiń respýblıkalyq ataǵy bar deımiz. Onyń bárine qýana qol soǵamyz. Biraq, sondaı shoq keýde shonjar teatrlarǵa laıyq Medeıamyz qaısy, Edıp patshamyz qaısy, Makbetimiz qaısy, Gamletimiz qaısy? Korıolanymyz qaısy? Kleopatramyz qaısy? Qaısy? Qaısy? Qaısy?
Joq pa? Endeshe, álemdik klasıkanyń eń suleı emtıhandaryn tapsyrmaı turyp, qalaı keýde qaǵyp, qalaı ıyq keremiz?
Nemene ondaı Everesterge qulash sozýga rejıserlarymyzdyń shamasy kelmeı jatyr ma, álde akterlarymyzdyń shamasy kelmeı jatyr ma?
Qaıdam, áı, qaıdam...
Talaı Makbetti besikke túspeı jatyp tunshyqtyryp, talaı Gamletti boıǵa bitpeı jatyp túsik tastattyq pa dep qorqam...
Jaraıdy, alarymyzdy alyp boldyq deıiq al bererimizdi berip boldyq pa?
Jetpisten asqan ata býynnyń saqalyna jarmaspaı-aq qoıalyq.
Alpystan asqan, ne oǵan jaqyndaǵan aǵa býyn bererin berip boldy ma?
Ydyrystyń armandaǵan qansha róli oınalyp, qansha róli oınalmady?
Farıdanyń qansha armany oryndalyp, qansha armany oryndalmady?
Keshe ǵana aramyzdan abaısyz attanǵan uly akter Ánýar Moldabekov óziniń sahnadaǵy juldyzdy saǵatyn bastan keshirip ulgerdi me, joq pa?
Janartaýdaı jalyn talant ıesi Nurmahan Jantýrınnyń betine búginde uıalmaı-qyzarmaı týra qaraýǵa dátimiz qalaı shydamaq?
Hadıshanyń, Bıkenniń, Sholpannyń kókireginde qansha arman ketip barady?
Talaı talant aǵytylar ýaqytynda aǵytylmaı qalǵan ash qursaq taılaqtaı ýyzyna jarymaı, sher kókirek shermende kúıinde qalyp kele jatqan joq pa eken?
Aıdaladaǵy Araldyń, irgemizdegi Balqashtyń tartylǵanyna tarynǵanymyz durys-aý! Al endeshe, qasymyzdaǵy áriptesimizdiń kókiregindegi kóldarıanyń bosqa rásýa bolyp jatqanyna nege kúıinbeımiz?
Shóptiń basyna óngenniń esebi bar, tórt aıaqtynyń sońyna ergenniń esebi bar, al biz ben sizdiń kókiregimizdegi syzdap jatqan men qaınap jatqannyń nege esebi joq?
Olardy kim baıqap, kim abaılap, kim aıalaıdy?
Olar tek bizge ǵana qajet pe? El-jurtqa keregi joq pa?
Halyq, halyq dep aýyz aýyrtqanda jaqsymyz, nege ǵana sol halyq jalǵyz atqa aıaq artqan jalba shekpen jarly Qara qasqa atty Qambardaı jalǵyz sheshenniń ǵana aýyzyna qarap, jalǵyz talanttyń ǵana arqasynan qaǵýǵa tıisti?
Nege onyń mańdaıyna kóp juldyz, nege onyń qushaǵyna kóp daryn sımaıdy?
Buǵan kináli kim? Ýaqyt pa, halyq pa, qoǵam ba?
Joq, ózimiz. Bolǵan qyz terkinin tanymaıdy, – dep, basymyzǵa azǵantaı baq qonsa, tóńiregimizge kózimiz túspeıdi, qolymyzǵa azǵantaı bılik tıse, aınalamyzdaǵynyń jalyn shaınap, tirsegin tistelep bitemiz.
Halyq degennen shyǵady... Al, sol halyqtyń atyn bilemiz, sanyn bilemiz, odan qansha akademıq qansha mınıstr shyqqanyn bilemiz. Basqa nesin bilemiz? Til úırenemiz dep, teatrǵa kelseń, akterdyń bári ana bir jyldardaǵy at ústindegi brıgadırlerdeı shetinen ákireńdep sóıleıdi... Basqany bylaı qoıǵanda, bizdiń ǵashyqtarymyzdyń ózi sahnada bajyldasa suhbattasyp, baqyrysa súıisetindi shyǵardy. Já, tiliniń ózine osyndaı shorqaq bolǵasyn, ol halyqtyń ádet-ǵurpyna, minez-qulqyna qaıdan jetik bolaıyq. Keıbir spektáklderdegi baıaǵynyń batyrlarynyń júris-turysy qazirginiń traktorshylarynyń júris-turysyna kóbirek uqsaıdy. Ereń-sereń aıaq basqanyna, elteń-selteń qylyǵyna qarap otyryp, «bul shirkinder qazir rok-n-rol bılep jónelmese jarar edi», – dep qaralaı záreń ketedi. Kıim ekesh kıimniń ózin oıymyzǵa ne kelse, solaı qubyltatyn boldyq. Halyq beınesin jasaǵanda joqty oılap tabýdan atymen aýlaq, barly boılap tanýǵa meılinshe qushtar bolǵan jón edi.
Já, múshel toıynda sóılener sózdiń lep belgisi kóp, suraý belgisi atymen joq bolmaǵy shart bolatyn. Biraq, Asanáli Áshimov elýge baıaǵydan beri ýaqyt jetpeı júrip, qazirgideı qaıta qurý kezeńinde kelgen, bastyq bolýǵa baıaǵydan beri zaýqy soqpaı júrip, qazirgideı barlyq iske basqasha qarap, basqasha kirisip jatqan tusta bolǵan ózinen kórsin!
Onyń ústine bizdiń halyqtyq enerimizdiń, zamanalyq ónerimizdiń jaı-japsaryna Asanáli Áshimovteı atanjilik azamattar oılanyp-tolǵanbaǵanda kim oılanyp-tolǵanady?
Ondaı-ondaı ózekti órtep bitýge aınalǵan máselelerdi Asanáli Áshimovteı aıtsa aýzy dýaly, barsa beti ajarly, sozsa qoly uzyn azamattarymyz shepshegende kim sheshedi?
Azamat, seni saqtadym
Bir isime kerek, – dep Mahambet aqyn aıtqanyndaı, Asanóli Áshimov, sen de halqyńnyń, qoǵamyńnyń, Otanyńnyń juldyz qyp mańdaıyma ustaımyn dese, oǵan jaraıtyn, bedel qyp aldyma ustaımyn dese, oǵan jaraıtyn bir perzentsiń.
Biraq mańdaılaryna ustaıdy eken dep jyltyraǵannan basqa eshteńeni bilmeıtin jáı ánsheıin monshaq bop ketýge bolmaıtynyn biz aıtpasaq ta biletin aqylyńa senemiz.
Aldaryna ustaıdy eken dep ózinen basqaǵa ózegin ashpaıtyn dańkeýde ózimshil bop ketýge jol bermeıtin parqyńa senemiz.
Sen kerip jatqan qadir-qurmet qazir de jetkilikti, kóretiniń de mol.
Sen alyp jatqan abyroı-ataq qazir de jetkilikti, alatynyń da mol.
Biraq, sonyń bárinen berik at, bıik at, baıandy at – Azamat. Sol atyńdy ardaqtap baq!
Bar bol, Azamat!
Qajyma, talma, qaryshtaı ber!
1987j
6alash usyndy
