Dárıǵa Tilendıeva súıikti jary Nurǵısa Tilendıev týraly syr shertedi...
– Mektep qabyrǵasynda júrgende-aq ónerge yntyq boldym, - dedi Dárıǵa jeńgeı.
– Ánshi bolsam dep armandaýshy edim. Sonda kóbine kóp aıtatynym Nurekeńniń ánderi. Ásirese 60-jyldary el aýzynan túspeıtin «Keń dala», «Jan sáýlem» júregime erekshe jaqyn. Al osyndaı ándermen eldi eleń etkizgen kompozıtor kúnderdiń kúninde meniń ómirlik jarym bolady dep oılappyn ba?
Nurekeń ekeýimiz 1968-jyly «Qazaqfılm» kınostýdıasynda tanystyq. «Qazaqfılym» stýdıasynyń óndiristik bóliminde jumys istep, bir jaǵynan osy kınostýdıa janynan Sháken Aımanov ashqan eki jyldyq akterlyq kýrsta oqyp júrgen kezim bolatyn.
Jumysta otyr edim, rejıser Abdolla Qarsaqbaev ekeýi kirip keldi. Abdolla aǵany burynnan bilem. Meni «qaryndasym» dep, ish tartyp turady. Sol kezde sol kisi «Meniń atym qoja» fılmin túsirip jatqan.
– Qaryndasym, maǵan mashına kerek bolyp tur, - dedi Abdolla aǵa.
Kıno túsirip jatqan jaqqa tez arada baryp qaıtýǵa týra kelip túr. Óndiristik bólimde isteıtin bolǵan soń, mashınalardy jan-jaqqa bólý, túsirý, qyzymetkerler tobyn tegin kólikpen qamtamasyz etý bizdiń mindetimiz edi. Arada Nurekeń:
– Aý, Abdolla, qaryndasym dep tursyń ǵoı, qaryndasyńnyń aty kim? -dedi.
– Dárıǵa.
– Jaqsy eken. Qaı jaqtansyń?
– Taldyqorǵannanmyn, qalanyń ózinen emes, aýylynanmyn, Kýbıshev kolhozynan.
– E, sender jalaıyrsyńdar ǵoı onda, - dep Nurekeń rýymdy dáp basqany. «Meniń jalaıyr ekenimdi qaıdan bile qoıdy?» dep ishteı tań qaldym. Keıin bildim, Qazaqstannyń barlyq jerin aralaǵan Nurekeń qazaqtyń qaı rýy qaı jerdi mekendeıtinin jaqsy biledi eken. Ol kisi kimniń de bolsa, týǵan jerin suraıtyn, sosyn qandaı rýdan ekenin aıtyp beretin.
Abdolla ekeýi osydan soń kóp kidirgen joq, shyǵyp ketti.
Bul Nurekeńdi alǵash kórýim. Buryn atyn ǵana estıtin kompozıtordyń ózin kórip, júzbe-júz tildeskenime qýanyp qaldym.
Kóńilde basqa oı joq...
Kóp uzamaı, Nurekeńmen taǵy da júzdestik. Bul meniń ómirimdi jańa bir arnaǵa burǵan kezdesý boldy.
Sol joly «Qazaqfılm» kınostýdıasynda stýdıadan kelgen óner adamdaryn qonaq etken. İshnde akter, rejıserler, óperpaz ánshileri bar. Delegasıa, meımandardyń qurmetine qala syrtynan Almaty ózeniniń jaǵasyna kıiz úı tigildi.
Órik gúl ashyp, qustar saırap, jer dúnıe jasyl kóılegin kıip, bir sátte qulpyryp shyǵa kelgen mamyr aıynyń tamyljyǵan kúni edi. Ásem Alataýdyń bókteri. Sarqyraǵan ózen, qazaqtyń kól-kósir dastarqany, qonaqtarda shat-shadyman. Ádemi ázil, kóńildi áńgime. Án-ánge, kúı-kúıge ulasqan tamasha mereke boldy. Júzi bal-bul janyp, kózi erekshe ushqyn atyp Nurekeń erekshe shabytpen kúı tókti. Ásirese «Aqqýdy» tartqanda qonaqtardyń tań qalmaǵany joq. Qarapaıym ǵana eki ishekti aspaptyń kómekeıinen mynandaı qudyretti ún shyǵatynyna sener-senbesin bilmegender ańtarylyp otyr. Nurekeń sol kúngi otyrystyń kórki bolyp edi.
Ǵajaıyp ónerimen eldiń bárin tánti etip edi. Kúnniń qalaı batqanynda ańǵarmaı qaldyq Qandaı jaqsy otyrystyń aıaqtalar kezi bolady. Qonaqtar bar, basqalar bar qaıtýǵa jınaldyq.
– Dárıǵa, sizderdi mashına kelesi joly qatynaǵanda alyp ketedi, kúte turyńdar, - dedi meımandardy kútip júrgen uıymdastyrýshy jigitterdiń biri. Oıymda eshteńe joq: – Jaraıdy, - dedim.
Bir qarasam kıiz úıde úsheýimiz ǵana qalyppyz. Nurekeń, men jáne bir úlken kisi – aqsaqal. Shamasy osy úıdiń ıesi bolýy kerek. Basqalardyń bári ketken. Saǵat túngi bir boldy. Eki boldy... Keledi degen mashına áli joq.
Shamasy bul aldyn-ala uıymdastyrylǵan sharýa. Solaı oıladym. Men ózen jaǵasyndaǵy úlken tastyń ústine shyǵyp otyrdym.
Sol túngi tańdy uıqysyz atyrdyq. Sol jerde Nurekeń maǵan júrek sózin aıtty. Nurekeńniń buryn úılengeninen habarym bar edi.
– Siz meni qalaı jaqsy kóresiz. Men oǵan senbeımin, - dedim. Nurekeń qatty tolqyp turdy. Sol tolqý úninen de, aı nurymen alaburtqan júzinen de kórindi. Seni súıetindigime myna jymyńdaǵan juldyzdar, jarqyraǵan aı, bizdiń alataýymyz kýá, - dedi. Sonan soń óz-ózimen tildeskendeı bop:
– Kýá bol, juldyz,
Kýá bol, aıym.
Kýá bol, Alataýym, - dep álgi sózin men buryn estimegen áýenmen jalǵastyryp áketti.
Alataýdyń órkesh-órkesh shyńdarynan aı kóterilip keledi. Aspan tósinde juldyzdar jymyń qaǵady. Kúrkirep aqqan ózen qabatynda jumyrtqadaı aq úı, Nurekeń meni súıetinine kýálik surap Alataýdyń aqbas shyńdaryna, aspan tósinde júzgen aı men samsyǵan juldyzdarǵa júgindi. Men oǵan sendim. Óıtkeni mundaı án ǵashyq júrekten ǵana týady. Nurekeń osylaısha meni óziniń ánimen baýrap edi, júrek sózin ánmen aıtyp edi. «Kýá bol» áni osylaı týǵan...
Nurekeńe turmysqa shyqqanda men 21 jasta edim. Aǵalaryń 44te bolatyn. Nurekeń án shyǵarsa da, kúı shyǵarsa da, halyqqa usynýǵa eshqashan asyqpaıtyn. Júreginen qaıta-qaıta ótkerip, óz kóńiliniń synyna tolǵannan keıin baryp halyqqa usynatyn. Bir jyldan keıin Tumanbaıdy shaqyryp, ánniń shyǵý tarıhyn aıtty.
Kýá bol, juldyz,
Kýá bol, aıym,
Kýá bol, Alataýym.
Bul Nurekeńniń sózderi edi. Tumanbaı ol sózderdi án qaıyrmasy etip qaldyrdy da, qalǵan shýmaqtaryn jazdy. Osylaısha aıly túnde dúnıege kelgen «Kýá bol» áni kópke tanylyp, ǵashyqtardyń shyrqaıtyn bir ánine aınaldy...
6alash usyndy
