Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty, belgili aqyn Járken Bódeshuly qaıtys boldy. Qazaqstan Jazýshylar odaǵy tóraǵasynyń birinshi orynbasary Aqberen Elgezektiń habarlaýynsha, Járken Bódeshulymen qoshtasý jıyny 23 sáýirde saǵat 10:00-de Almatyda ótedi.
Járken Bódeshuly 1944 jyly 15 mamyrda Qytaıdyń Tarbaǵataı aımaǵy Toly aýdanyndaǵy Jaıyr taýynda dúnıege kelgen. Azan shaqyryp qoıǵan aty-Jarmuhammed. 1970 jyldary shekara buzyp Qazaqstanǵa oralǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalısıka fakúltetin bitirgen. Qazaqstanda túrli basylymdarda jáne memlekettik kitap palatasynda jaýapty qyzmetter atqarǵan. Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵynda bólim meńgerýshisi, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń ádebı keńesshisi bolǵan.
"Jaıyr taý" dep jyrlap ótken Járken Bódeshulynyń óleńderi týǵan jerge, elge degen saǵynyshqa toly. Sońǵy ǵasyrdaǵy qazaq kóshin, qazaq halqynyń taǵdyryn jazshýy Qabdesh Jumadilov prozamen jetkizse, aqyn Jarken Bódesh óleńmen órbitken. Ekeýi de bıylǵy jylyń sáýirinde qaıtpas saparǵa attandy. Marqumnyń oqyrmandary men týys-týǵandaryna qaıǵyra kóńil aıta otyryp, nazarlaryńyzǵa Jarken Bódeshulynyń aqyn Toqtaráli Tańjaryqqa bergen suhbatyn usynamyz.
Járken Bódeshuly: Men úshin Qabdesh Jumadilovtiń orny bólek
– Men úshin qazaqtyń asa kórnekti jazýshysy Qabdesh Jumadilovtiń orny bólek. Maǵan qınalsam qol ushyn sozyp, toryqsam keńes berip, aqylyn aıtqan aǵalarym az bolǵan joq. Solardyń ishinde etbaýyrymdaı erekshe qamqorlyq kórsetken jan osy kisi, – deıdi Járken Bódeshuly. – Eger sanamalap aıtar bolsam, birin eske túsirsem, ekinshisin umyt qaldyrýym múmkin. Men qýansam da, qaıǵyrsam da, marqaıyp, máre-sáre kúı keshsem de aldymen Qabekeńe aıtamyn. Basyma qıyn kún týǵan shaqtarda maǵan qamqor bolar adam bar ǵoı dep, ishteı Qabekeńe súıenemin. Bir kezderi myna meniń Almatyda, tipti tutas Qazaqstanda birde-bir týysym bolǵan joq. Shyǵarmalaryn erteden oqyp, daqpyrtyna qanyǵyp júrgen Qabdesh Jumadilovti izdeýim sondyqtan.
– Kókshetaýda qoı baǵyp júrgende Qabdesh aǵaǵa jyr arnapsyz. Ony jazýshynyń Siz jóninde jazǵan bir maqalasynan oqyǵan edik.
– Joǵaryda aıtqanymdaı, meniń birde-bir týysym joq edi. Eshkimdi tanymaımyn. Tanysy, týysy barlar solardyń qasyna suranyp ketti. İzdeýshisi joq men sekildiler ár qıyrǵa kettik. Meni Kókshetaýǵa qoı baǵýǵa jiberdi. Kezinde nemis tutqyndary bolǵan jer eken. Eki jyl qoı baqtym. Ne isteımin? Tynysh júrsem, máńgi qutylatyn túrim joq. Sodan oılana kele jazýshy Qabdesh aǵamnyń adresin taptym da, «Kókshetaýdan bir sálem» degen óleń jazyp, poshtamen jiberdim. Sol hatym kóp uzamaı jetipti. Óleńimdi oqyǵan Qabekeń qarap jatsyn ba, talantty azamatqa qıanat jasamaıyq dep, jan-jaqqa hat jazypty, aqyry aıaǵymdaǵy tusaý alyndy. Sodan birden Almatyǵa tarttym. Kele salyp Qabdesh aǵamdy izdedim. Burynnan tanys adamdaı shurqyrasyp tabystyq.
– Almatyǵa kelgen soń da ádebı ortamen aralasý ońaı bolmaǵan shyǵar.
– Ádebı ortamen aralasý ol kez túgil, qazirdiń ózinde ońaı emes qoı… (kúledi). Mende tólqujat joq edi. Sony jasatý kerek boldy. Taǵy da Qabdesh aǵa men Jaǵda aǵa kómek qolyn sozyp, meni tanıtyndaryn aıtyp, shekaradan ótkendegi tilimdeı qaǵaz boıynsha qujat alýyma járdemdesti. Sodan keıin oqýym kerek edi. Qabdesh meni ertti de, Kırov ýnıversıtetine (qazirgi QazUÝ) tartty. Onda belgili ádebıettanýshy, synshy Rymǵalı Nurǵalıevke ertip baryp, mán-jaıymdy túsindirdi. Ol kisi: «Aqyn bolsań, óleń oqyshy», – dedi betime qarap. Men «Týǵan jer», «Atajurt» degen óleńimdi oqyp edim: «Oı, daıyn aqyn eken ǵoı. Osy jaqtyń jazýyn úırendiń be?» – dedi. «Bilem, biraq tóte jazý yńǵaıly» dep kúmiljip em: «Ulylardyń bári sol qarippen jazǵan. Shyǵarmashylyqty sol jazýmen jaza ber», – degeni. Sondaǵy qýanǵanymdy suramańyz.
Sodan oqýǵa tústim, úılendim, jumysqa turdym. Sonyń bárinde Qabdesh Jumadilovtiń bir kisideı úlesi bar. Meniń aıdaýdan qutylyp, qujat alyp, oqýǵa túsip, úı bolyp, shańyraq kóterýime septesken aǵamdy qalaı ǵana uıatqa qaldyraıyn.
Qabekeń menen basqa eshteńe talap etken joq. «Jaz, óndirip jaz, ulttyq poezıanyń qýatyn tanyt», – dedi. Shama-sharqymsha jazdym. Qabekeńdi uıatqa qaldyrǵan joq shyǵarmyn dep oılaımyn.
– Halyq jazýshysy Qabdesh Jumadilov shyǵarmashylyǵynyń negizgi arqaýy – ulttyq rýh ekeni anyq. Ol kisiniń búgingi ulttyq ádebıettegi ornyn eshkim báseıte almaıdy. Oqyrman retinde aıtyńyzshy, qalamgerdiń qaı shyǵarmasyn erekshe unatasyz?
– Ol kisini kóp adam «ult jazýshysy» dep baǵalaıdy. Bul ataqty bılik nemese belgili mekemeler bergen joq, halyq berip otyr. Demek, shyn baǵa, ólsheýsiz baǵa. Mundaı ataqqa ádebıette jetkender neken-saıaq. Demek, Qabdesh Jumadilovtiń kez kelgen shyǵarmasy ulttyq biregeı mura, qundylyq. Óz basym barlyq shyǵarmasyn oqyǵan adammyn. «Sońǵy kósh», «Daraboz», «Taǵdyr», «Tańǵajaıyp dúnıe», «Qylkópir»… Bul romandardyń qaı-qaısysy bolsa da bizdiń rýhanı shamshyraǵymyz. Odan bólek hıkaıattary, áńgimeleri, esseleri, maqalalary qanshama!
Eger qalamgerdiń ómirbaıanyna kóz júgirtseńiz, eshkimge jaltaqtamaı, jalbaqtamaı, óz prınsıpinen qaıtpaı kele jatqan sanaýly tulǵanyń biri osy – Qabekeń.
Ultqa qatysty másele kóteriler bolsa, Qabekeń betiń bar, júziń bar demeıdi, aıtaryn esh irikpeıdi. Bul qaısar minez atadan daryǵan bolsa kerek. «Qarakóktiń tuqymy» degen ádemi sóz bar ǵoı qazaqta. Sol sóz Qabekeńe arnalǵandaı.
– Áńgimeńizge raqmet!
/Qabdesh Jumadilov pen Jarken Bódeshuly. Ekeýi de bıylǵy jylyń sáýirinde qaıtpas saparǵa attandy./
Kókshetaýdan bir sálem
(Jazýshy Qabdesh Jumadilov aǵama)
Qoı baǵyp júr degenshe,
Oı baǵyp júr degeısiń.
Qoıny-qonyshyn óleńge
Qoıma ǵyp júr degeısiń.
Qoıǵa ketti degenshe,
Oıǵa ketti degeısiń.
Óleń degen bir elge –
Toıǵa ketti degeısiń.
Ne kelmedi basyma,
Jyr jazdym taýdyń tasyna.
Qabekeń – meniń aǵa ekem,
Shaqyryp alshy qasyńa.
Muz qatsa da murtyńa,
Zamannyń kónbeı yrqyna,
Sońǵy kóshin qazaqtyń
Qondyrdyń atajurtyna.
Kýásindeı sol jyldyń
Qıly-qıly jol júrdiń.
Sarǵaıyp júrgen jurtyńdy
Sary jurtyna qondyrdyń.
Ystyǵyna kúıdirip,
Sýyǵyna tońdyrdyń.
Solardyń men de biri edim,
Aǵyl da tegil jyr edim.
Shaqyryp alshy janyńa,
Osy edi sońǵy tilegim.
Anaý-mynaý demeıin,
Onan artyq ne deıin?.
Armanym edi talaıǵy,
Kún nuryndaı araıly
Almatyny kóreıin,
Almasyn kúnde tereıin.
Alataýdaı asqaqtap,
Alaýlasyn mereıim.
Shaqyryp alshy janyńa,
Qan qosaıyn qanyńa.
Sońǵy kóshteı sonylap,
Jyr jazaıyn taǵy da.
Jemqorlar altyn óńgerip,
Jetimder júr sendelip.
Abaıdan qalǵan ý bardy,
İshelik, aǵa, teń bólip.
Ulylyqqa júginip,
İshelik, aǵa, simirip.
Joǵalǵany tabylyp,
Toı jasasyn uly jurt.
Áńgimelesken Toqtaráli Tańjaryq
Derekkóz: "Ádebıet portaly"
