"Bir dosyń kerek eken"
avtory: Ábidiqamıt ORNYQPAIULY
Oryndaǵan: Toqtar MEIİRHANULY
– Cálemetsiz be! Ábdihamıt muǵalim. Bir án bar júrekti terbeıtin, bir jyr bar júrekke jol alǵan, bir sóz bar júrekke jyly tıetin demekshi, buryn aqyn, aǵartýshy retinde tanylǵan Ábdihamıt Ornyqbaıulyn qazirgi halyq sazger dep te biledi. «Bir dosyń kerek eken» atty ánmen atyńyz taǵy bir ret aspandady. Búgin bir aǵynan aqtarylýdyń sáti túsip turǵandaı. Áńgimeni aldymen balalyq shaǵyńyzdan bastasaq.
– Men 1972 jyly Toǵyztaraý aýdanynyń Aǵarsyn aýylynda dúnıege keldim. Eń alǵash bastaýysh mekteptiń 3 jyldyǵyna deıin Aǵarsyn aýylynyń aqtam qystaq jataqty bastaýysh mektebinde oqydym. Onan otbasymyz malshylyqtan óndiriske bólinýine baılanysty aýyl ortalyǵyna kóship keldi. 4-5 jyldyqty aǵarsyn aýyldyq túıindi bastaýysh mektepten januzaq atty ustazymnyń qolynan tamamdadym. Jalǵasty ortalaýdy aýyldan, tolyq ortany aýdandyq 1-orta mektepten oqydym. Qus uıadan neni kórse, ushqanda sony alady ǵoı, bala kezimde áke-sheshemniń aıtyp Beretin ertegi-áńgimelerimen erjettim. Sol tusta qoldary qysqa bolsa da esh qaqpaı kórsetpeı oqytty, osy kúnge jetkenimniń ózi aldymen sol kisilerdiń arqasy. Bastaýysh mektepte oqyp júrgende jumataı atty mýziká oqytýshy án jazatyn, skrepkidá oınaýshy edi, sol kisi meni baldyrǵan shaǵymda baýlyǵan muǵalymym, birinshi klas oqyp júrgen kezimde tuńǵysh komedıaǵa shyqqanym esimde. Keıin ortalaý mektepke shyqtym, sol kezde aýylda ótetin túrli salttyq toı-tomalaqtar men merkelerde aqyndar aıtysy, óleń-jyr basqosýlary, aýdan aýyldardy aralap qoıylatyn túrli deńgeıdegi oıyn-saýyqtar jıi bolýshy edi. Qaımaǵy buzylmaǵan dástúrli mádenıettiń máıegi bar edi. Esimde 6 klas oqyp jatqan kezimde sol ortaǵy ustazdarymnyń jetekteýimen ótirik óleń jáne jańyltpash aıtyp sahynaǵa shyqqan edim. Alǵashqy eliktep jyr jazýymda sol kezde bastalǵan bolatyn. Tuńǵysh týyndym 1990-jyldary «İle órenderi» gazetynde jarıalanǵan «Erkelik» atty óleńim boldy, sosyn jalǵasty birneshe habar maqala jazyp jarıalaǵanmyn. Keıin tolyqOrta bytyrtyn kezde jaratylstyq pánnen Emtıhan tapsyrýǵa daıyndalyp júrgenmin. 1991-jyly maı aıy bolatyn, ýnıversıtet Emtıhanyna daıyndyq kórip jantalasyp jatqanbyz. İle pedagogıka kollejynan Ánýarbek jumabek uly, begásil qatarly basshy ustazdar arnaıy oqýshy qabyldaý úshin bizdiń aýdandyq orta mektepterge kelgen eken. Oqytýshylarynyń kórsetýimen ol kisilerdiń betpe-bet synaýyna qatysyp, ile pedagogıka kollejiniń ádebıet fakýltetyne Emtıhansyz qabyldandym.
– Qazir endi «Bir dosyń kerek eken» atty ánińiz óte keń tarady. Onsyz otyrys, basqosý ótbeıdi desek te artyq emes. Elimizdegi myqty ónerpazdárdán syrt, tipti sheteldiń ánshileri de osy ándi oryndady. Sizdiń bul týyndyńyz qalaı dúnıege keldi?
– Bir bólim adamdar áıelińizge arnalǵan ba? dep jatady. Olaı emes. İsjúzinde ile pedagogıka kollejyna oqytýshy bolyp qalǵannan keıin birer jyl boıdaqtyq ómirdi ótkizdik. Keıin 2000-jyldary úılenip, basymyzǵa úı tiktik, baýyrymyzǵa qazan astyq. Sol kezde áıelimniń qyzmeti Toǵyztaraý aýdanyna boldy da men Quljada salt turdym. Salt otaýǵa ara-tura óner súıer azamattar kelip turady, áńgime, óner týraly keńester ótedi. Bir qara dombyram bar, sony tyńqyldatyp shertip júremin. Kelgen aǵaıyndarda myna dombyrańyzdyń úni tamasha eken dep maqtap ta ketedi. Sosyn keıde jalǵyzsyraǵanda keńesetin dosyńdy, syr shertetin qurbyńdy, áńgimelesetin aǵaıynyńdy saǵynasyń. 2003-jyldary jazda sol qara dombyramdy qolyma alypBelgili bir áýenderge salyp otyrǵam. Bir kezde osy ánniń qaıyrmasy oıyma oraldy. Qaıyrmasy bolǵanda «Bir dosyń kerek eken» degen bir joly da ilese keldi. Qaıyrmasy 8 tarmaqtan turady. Shýmaqtary 4 tarmaqtan turady. Bos ýaqytym bolǵanda syńsyp aıtyp, jattap aıtyp jurdym. Artynan tolyq nusqasy jazylǵan soń ara tura otyrystarda, basqosýlarda aıtyp júrdim. Ondaı ir keremet dúnıe bolady-aý dep te oılaǵam joq. Aǵaıyn-dostar "jaqsy eken, bolady "degen sıaqty baǵalaryn aıtyp júrdi. Ara-tura úıdi saǵyný da bar, bala-shaǵany ańsaý da joq emes, eń negizgisi kóńilińdi túsinetin naǵyz dosyńdy saǵyný basym orynda dep oılaımyn. Áıteý adamdarda jalǵyzsyraý sezimi, bylaısha aıtqanda bir jaqqa bara almaı qańyraǵan úıde jalǵyz jatqanda jabyǵý sezimi paıda bolady. Dosyńdy ańsaý, aǵaıynyńdy izdeý, sıaqty áıteý bir qajetsiný sezimi keledi. Ony pálenge arnadyń ba? dep san-saqqa júgirtýge kelmeıdi. Ustaz dostarym bar, shákrt dostarym bar, qurbylarym bar. Bárimen de óte tatý ótemin. Mýziká degen Nárse ǵaıyptan paıda bolady. Byraq, onyń ar jaǵynda bir túrtki sebep bar. İshki suranys, adamǵa kerek bolyp turǵan bir nárse tur. "bir dosyń kerek eken "degen temesi búkil teksti týyndaýǵa sebepker bolyp tur. Bylaısha aıtqanda aldymen teme paıda bolyp sosyn tolyq týyndy dúnıege keldi.
– Kıimniń jańasy, dostyń kónesi jaqsy dep jatady. Bul ómirde naǵyz dos tabý da qıyn. Sizdiń bul ánińiz talaı kóne, jańa dostardyń tabysýyna dáneker bolyp jatyr. Osy ánniń tuńǵysh baǵyn jandyrǵan kim?
– Bir reti kelgende osy ánimdi aýyldasym, oblstyq tyıátrde Ábdibaqyt Sultanbek uly atty jigitke oryndap bergen edim. Ol jaqsy baǵasyn aıtty onyń sol kezde «Egiz bulaq» atty án taspasy shyǵyp keń tarap jatqan kezi. Sosyn oǵan osy ánimdi sen oryndasań, taǵy bir tolǵaý jazaıyn oǵan óziń áýen jaz. Ármen qaraı jáne birer án qossań taǵy bir taspa tolǵaly tur eken dep edim ol da qosyla ketti. Sonymen Ábdibaqyt dombyramen, erkin jetibaı uly aǵamyzdyń qobyz súıemelimen stýdıada dybysqa jazdyq. 2004-jyly bul án tuńǵysh taspaǵa jazylyp tyńdarmandardyń qulaǵyna Ábdibaqyttyń daýysymen jetti. Sonan soń bul án ary qaraı el arasyna taraı bastaǵan soń, ekinshi ret qońyr daýysty seıt atty azamattyń oryndaýynda ınternette taraldy. Aralyqta nurjan menErǵalı atty dostarymnyń kómeginde shınjáń halyq radıosynyń týyndy án baǵalaý jarysyna qatynasty. Aıqyn Tólepbergen uly, jigitter toby, ultý qabaıva, ersin aıýpa, aqqý men Gúlnaz shyrqady, salamat bolat uly, ǵalym qystaýbaı uly, Erjan mádıár uly, serik núsipqan uly, tilek Qusyman uly qatarly kóptegen ánshiler ár túrli sahynada oryndady, bárine Rızashylyǵymdy bildiremin. Jalpy halqyma rahymet! 2012-jyly shınjáń Televızıásiniń kólemdi kónsertinde tanymaly ánshi toqtar meıirqan uly oryndady. Osy rette rejıserlerdiń ornalastyrýymen 15-20 bıshiniń sahynany toltyrýymen, artqy dekrasıasynyń sáıkesýimen, toqtardyń asqaq daýysymen óte áserli, kólemdi boldy. Kórermenge de eń áser qaldyrǵan bir tamasha berilim retinde tele árhıvynde qaldy.
– Bir ánniń keń taraýynyń ózi sol áýenniń halyq kóńiline shyǵyp, el nazaryna ilingeniniń belgisi ǵoı. Baǵy janǵan týyndy dep «Bir dosyń kerek eken» atty osy ándi aıtamyz. Al suraıyn degenim: osy ánniń oryndalýyna óz kóńilińiz tolama?
– Bul án sahynada durys oryndalyp júr, byraq, shaǵyn basqosý, otyrystardaǵy oryndalýynda biraz olqylyqtardyń saqtalýy tabıǵı. Álbette, adamdardyń óresi, qabylıeti ár qıly ǵoı. Men ádette mátin taný jóninde zerttep kelemin. Bul jaǵynda jarıalaǵan maqalalarym da bar. Sondyqtan da bolar án, terme, tolǵaý mátinderiniń durys, óz maǵynasynda, tolyq aıtylýyn dáripteımin. «Bir dosyń kerek eken» ánin ár túrli orynda, ár qıly adamdar oryndap jatady. Bireýler "jabyrqap qalǵanyńda "dep aıtsa, endi bireýler "jalyǵyp qalǵanyńda ", "jabyǵyp qalǵanyńda "dep aıtyp jatady. Osyndaǵy «Jabyrqap, jabyǵyp, jalyǵyp» degen sózderdiń óz-óz maǵanasy bar. Osynyń ishindegi «Jabyǵýdyń» salmaǵy aýyrlaý, talǵamyń taýsylǵanda neİsterińdi bilmegen adam bireýge sóılegisi de kelmeı qalady. Ásili «Jabyǵyp qalǵanyńda» durys.
Jabyǵyp qalǵanyńda,
Taýsylyp talǵamyńda.
Arylyp aýyr muńnan,
Bir sátke aldanýǵa. ---dep oryndasa durys bolady. Jáne «Men seni kúttim keler dep» degen týyndymda da "kózińe lyqsyp bir jas kep "degen mátin tarmaǵy "kózińe ystyq bir jas kep "dep oryndalyp júr. Mundaǵy «Lyqsyp» pen «Ystyq» degen sózdiń maǵynasy uqsamaıdy. «Lyqsyp» dese kózdiń sharanasyna jas tolyp tur degen sóz tartymdy, al «Ystyq» ádettegi sóz, maǵynaly da emes, tereń de emes. Mundaǵy aıtbaqshym: tek avtorly ánder emes, halyq ánderin de durys, tolyq, jaǵymdy oryndaý kerek. Onyń bir sózine qıanat jasamaı, tyńdarmanǵa móldiretip jetkizý ánshiniń jáýápkerligine baılanysty bolyp tabylady.
suhbattasqan: Qýandyq KÓBENULY
6alash usyndy
