20-ǵasyrdyń basynda Altaı halqy negizinen oqý-jazýdan nadan boldy, sol kezde el basqaratyn záńgi – Zálińderdiń kóbi saýatsyz edi.
Altaıdaǵy ataqyty tórt bıdiń biri Kúken bı. Kúken bıdiń murageri Jurtbaı myrza Altaı qazaqtarynyń nadanyǵyn eske alyp, nadandyqty úlken min dep bilip, eldi oqý-bilimge jetekteý úshin, jergilikti kózi ashyq kókiregi oıaý azamattarmen orta Azıadan túrli sebeptermen aýyp kelgen bir bólim oqymystylardy ordasyna aldyryp, óz aýyly - «Biteýkerede»-shaǵyn kólemde medirese ashyp, óz balalary Mamı, Nurtazalarǵa ózge aýyldyń balalaryn qosyp oqý oqytady.
Jurtbaı myrza qaıtys bolyp, Mamı bı tusyna kelgende bul medirese jalǵasty ashylyp, 1904 jyly «Abaqyıa» degen atqa ózgertiledi de, kólemi keńeıip ár túrli pánder qosyp oqytyla bastaıdy!
Abaqyıa mektebinde ártúrli pándi aralas oqýy, óz ana tilimizde emes tatar tilinde bolýy, sol kezdegi qazaq jastarynyń oqý-bilim qajetin qanaǵattandyra almady, sonymen qazaq tilinde mektep ashýy qajet bolady. Osy arman tilekti arqalap, Mamıdyń balalary Zıa taıjy, Qanapıa beısi, Mánkeı beısi qatarly azamattar sonaý shalǵaıdaǵy Úrimjige atpen baryp, Baımolla Sháriphandarmen kezdesip aqyldasady, sol kezdiń ózinde jergilikti úkimet az-ulyt til jazýyna asa den qoıyp, qoldap-qýattaýyna ıe bolady. Basshylar aqyldasa kele Nurıdıyn degen qazaq til-jazýyna jetik muǵalymdi taýyp, ózimen qosa eki inisin qosa Altaıǵa usynyspen muǵalimdikke ákeledi.
Burynǵy Biteýkeredegi Mamı aýylynyń qystaýlyǵyndaǵy 3 bólmeli úıge 2 bólme qosyp, bes bólmeli qurylys bolyp salynyp, burynǵy medirese ataýy endigi jerde «Abaqyıa mektebi» - dep ataldy.
Mektep basshylary Qanapıa beısi, Seıitqazy ımam, Zıa taıjy, Mánkeıler boldy, muǵalymderi Nurıdın, Bádiredıinder bolyp, 1926 jyldyń qysynan bastap 100 diń ústinde bala oqytty.
«Abaqyıa mektebi» osylaı dúnıege kelgen edi, «Abaqyıa mektebi» sol kezde Altaıdyń kún betindegi jarqyraǵan jalǵyz tal sham – shyraq edi.
Sháriphan Kúgedaıuly – Myń Ha Shýetań mektebin bitirip, 1927 jyly Býryltoǵaı aýdannyń ákimi bolyp kelý oraıymen, Abaqyıa mektebin arnaýly kelip kózden keshiredi. Mektepke kelip, mektep ashýǵa erekshe kóńil bólgen, bastamashylyq istegen Qanapıa beısi, Seıitqazy muǵalim, Nureddıin muǵalim qatarly azamattardyń attaryn atap alǵys aıtty. Jáne bylaı dedi; Biz Aabaqyıa mektebimen shektelmeı, halyqty nadandyqtan qutqarý úshin, Altaıdan taǵy kóptegen mektep ashýymyz kerek, balalardy túgel oqytýmyz kerek, bolashaq úmit senderde dep bolashaqtan zor úmit kútti.
Sodan soń jergilikti basshylarmen zıalylar bolyp, Altaı eliniń árbir aýdan aýyldarynan jappaı mektep ashý jumysyn bastap ketti. Oıan - jaryq juldyz, jańa kúsh mektepteri art-artynan boı kóterdi, osymen qosa uıǵur, orys ,muńǵul mektepteri de ashyla bastady. Osylaı mektepter jaýynnan keıingi jaýqazyndaı qaptap, nadan halyqqa sham-shyraq bolyp jandy.
6alash usyndy
