Sóz ıesi, talant kıesiniń qudyreti me, joq álde, shalqar teńizdeı keń, taýdaı biık ǵıbratqa toly ǵumyrly shǵarmalardyń bólekshe áserynen be, ózin kórmegen álde bir jazýshynyń týyndylaryn Jastana oqyp, qurmet qylasyń shyn kóńilden taǵyzym etip ár ýaq saǵynasyń, júzdeskiń keledi sol bir kenish oıdyń sardaryna. Mine, bizdi de ǵalym qanapıa uly degen esimdi izdeýge, záredeı bolsada túsnýge jebegen, jazýshynyń artynda qalǵan tom-tom qundy shǵarmalaryndaǵy bólekshe oılarmen kókjıegi keń kórkemdikteredi keremet.
Aqyn, jazýshy, aǵartýshy, baspager ǵalym qanapıa uly 1938-jyly 1-qańtarda Altaı qalasynyń Alaǵaq aýylyna qarasty kóksý degen jerde erts-qyrandaı adýyn ózenderdiń sarylyn estip ómirge kep, sarylyn tyńdap es jád. 1947-Jylysháripqan kógedáıeú ashqan órnek bastaýsh mektebine, sońyra altaı mektebinen órleı túsip oqyǵan bolashaq aqyn 1961-jyly shınjáń pedagokıka kollejiniń qazaq-til ádebıet kásibn oqıdy. Poezıaǵa Órtámektep partasnda áýestengen aqyn sol shaqytń ózinde:
«Táı-táı bastm qarap aqqý, qazyńa,
Shalyqtadym uqsap shýaq, jazyńa.
Qataldyqty júqtyryyppn qańtardan,
Kúzkúninen úıirenippn bazyna» dep keletin «O, tabıǵat» atty óleńmen oqyrman nazaryna ilne bastaıdy.
Árjanrdán súbeli týyndylar qaldyryp ketken ádebıetimizdiń Ataımany ǵalym qanapıa uly:
«Dúnıege jańa kelgen balany,
Qum topyraq alaqanǵa salady.
Nurly ómirden tússeń záýde uzylyp,
Qabyryń bop baýyryna salady.
Jaralýy ońaı emes kók pen jer,
Ol jaıynda kótermeıdi ókpeńdi el.
Topyraqty babam dep bil, qumdy da,
Shaǵyldy da, gershti de sókpeńder» dep jyrlaǵan topyraǵynyń stq qushaǵynda uıqyda jatyr máńglik.
Qalamgerdiń eń kórnekti qyrlarynyń biri-aqyndyǵy. Poezıadan qyrýar óleń-tolǵaý jazǵan talanytty aqyn Qytaı qazaq ádebıetiniń qambasyna «Jolshybaı», «Kók ıyrym», «Keshir sáýlem» syndy jyr jınaqtaryn, «Burqasyn» trılogıasyn,«Kertalǵar» ómir baıandyq romanyn, «Qos qaraǵaı» kıno senerıa kitabyn, «Alýan jyldar alaýy» syndy syn-zertteý kitaptaryn ákep qosty.
Bir mezgil ǵalym qanapıa uly shınjáń halyq baspasynda redaktorlyqpen shuǵyldanady. Elimiz qazaq ádebıetindegi kórnekti tulǵalar Omarǵazy aıtan ulynyń «Ań shadyryn oq tabar», maǵaz razdan ulynyń «Sary bel» atty óleń romany qatarly kóptegen prozalyq, poezıalyq shyǵarmalardyń redaksıasyn qarady. Tete aǵa redaktor salaýatymen qazaq redaksıasynyń meńgerýshisi bolyp mindet atqardy.
Qoǵamdyq qyzmetiniń alǵashqy qadamyn aǵartýshylyqtan bastaǵan qalamger, Úrimji aýdandyq gángý orta mektebinde, ortalyq ulttar ýnıversıtetsinde qazaq til-ádebıetinen sabaq ótip, ulaǵatty ustazda bolady. Osy mezgilde «Kúzet áni», «Kók ıyrym», «Arman» qatarly óleń Dastandaryn jazǵan aqyn «Kók ıyrym» atty jyr jınaǵymen memilekettik az ult shyǵarmalaryn baǵalaýda bas baıgeni jeńip alady.
Ádebıet taný jaǵynda da ter tógip, az bolmaǵan yzdenis jasaǵan ǵalym qanapıa uly aýyz ádebıeti, Ásetti taný, Sondaı-aq, qazirgi zaman ádebıetimizdiń kókeıtesti máseleleri aıasynda kóptegen syn zertteý maqalalaryn jazǵan, ádebıetti ardyń si kórgen qalamgerdiń bul Eńbekterin oqyrmandary kózindeı kórip ardaqtap keledi.
1987_jyldan bastap avtonomıaly raıondyq ádebıet-kórkemónershiler birlestigi tarabynan kásiptik jazýshy bop bekitilgen qalamger «Tamyljyǵan tańsári» atty roman jazyp, jýrnaldarda úzindi jarıalaǵan. Ǵalym qanapıa uly mashaqatty izdenisteri, qaısa rýhy, súbeli shyǵarmalarymen halqynyń júreginde kóktem saıyn gúldep keledi.
Ǵalym qanapıa ulynyń ár janrdaǵy shyǵarmalary qytaı, uıǵur, Muńǵul tilderine aýdaryldy. Omyr baıandyq Eńbekteri «Jońgo kórkemónershiler shejiresi» qatarly tomdardan oryn alady. Jońgo jazýshylar qoǵamy syndy kóptegen qoǵamǵa múshe boldy. Memilekettik 2-dárejeli kásiptik jazýshy ómiriniń sońǵy kezderi syrqatpen, san qıly aýyrtpalyqpen alysa júrip jasampazdyqpen talyqpaı shuǵyldanady.
amanbysyń, aý, týǵan jer, týǵan jer!
Kindik kesip, kirdi anam jýǵan jer.
Araıyńdy babam ton qyp jamylyp,
Alabyńnan jaýdy túre qýǵan jer.
Aspanyn-aı, jasyl boıaý juqqan ba,
Batyrlar ǵoı, alyp taýlar uqqanǵa.
Aqsha bulttar maǵan qushaq jaıady,
Aıaýly ájem qaımaǵyn ap shyqqan ba? !
Shirenedi máýti kıgen shatqal baı,
Altaı, altaı, shirkin osy at qandaı.
Ýildeıdi qońyr samal qarsydan,
Marhum sheshem ushyp kele jatqandaı.
Kólkýin-aı, synap tekti saǵymnyń,
Ózi emes pe, beıne Buıra aǵynnyń.
Qanbaǵan ba anamnyń bir jerigi,
Topyraqty, týǵan jerdi saǵyndym» dep
Jazǵan qabyrǵaly qalamger ǵalym qanapıa uly 2000-jyly 24-aqpanda kelmes saparǵa attandy. Shyǵarmalarynyń qudyretymen týǵan jeri ósken eliniń saǵynyshyna aınalyp, bizben birge jasap keledi. Iá, ómirin shynaıy ónerge aınaldyryp ketken talanyttarda arman joq shyǵar-aý, al, ádebıetimizdiń Ataımany_ ǵalym qanapıa uly syndy esim bıiktep barad jyl saıyn.
Qýanysh İLIASULY
2010. 03. 03
(Úrimji)
6alash usyndy
