شىت تاستاۋ
قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ ءبىرى – «شىت تاستاۋ». كەي وڭىرلەردە «ورامال تاستاۋ» دەپ تە ايتىلادى. بۇل ويىندا بالالار شىر اينالىپ وتىرادى، ءبىر بالا قولىنا شەتى تۇيىلگەن شىت نەمەسە، جاۋلىقتى الىپ، بالالردى اينالىپ جۇگىرەدى دە، ءوزى قالاعان بالانىڭ ارتىنا شىتتى تاستاپ كەتەدى. شىت تاستالعان بالا سەزىپ قالسا دەرەۋ شىتتى الىپ، شىت تاستاۋشىنى ءوز ورنىنا جەتكەنشە قۋادى. جەتسە ۇرادى، قۋىپ جەتسە دە، جەتە الماسا دا، شىت الۋشى اينالىپ باسقالارعا تاستايدى. ەگەر ارتىنان شىت تاستالعاندا سەزبەي وتىرىپ قالسا، شىت تاستاۋشى اينالىپ كەلىپ، شىتتى الىپ، قايتا اينالىپ سول ورىنعا كەلگەنشە ۇرادى دا، ءوزى اينالادى. ويىن وسىلايشا جالعاسادى. بۇل ويىن، جاستاردى سەزگىرلىككە، شاپشاڭدىققا تاربيەلەيدى، جانە جۇگىرىپ دەنە شىنقتىرۋعا پايدالى.
ويىندا كوڭىل بولەتىن ىستەر:
- ويىنعا قاتىسۋشىلار تۇگەل وتىرۋى كەرەك، تۇرۋعا، جۇرەلەپ وتىرۋعا، ارتىنا جالتاقتاپ قاراۋعا بولمايدى. شىت تاستاعاندا باسقالار ايتپاۋى كەرەك.
- شىت تاستاۋشى – شىت تاستالعان بالانىڭ ناق ارتىنا، قول جەتەتىن جەرگە تاستاۋى ءتيىس. ەكى ادامنىڭ اراسىنا، الىسقا تاستاۋعا بولمايدى.
اق ساندىق پەن كوك ساندىق
قازاق بالالارىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان دەنە شىنىقتىرۋ ويىنى. بۇل ويندى كوبىنشە جاس بالالار وينايدى. جاس بالالار ءبىر جەرگە جينالىپ الىپ ەكى-ەكىدەن بولىپ، ەكەۋى ەكى جاققا قاراپ ءبىرنىڭ ارقاسىنا ءبىرى ارقاسىن كەلتىرىپ، ەكى بىلەكتەرىن ايقاستىرىپ، ءبىرىن-بىرى ءىلىپ الادى دا، «اق ساندىق»، «كوك ساندىق» دەپ كەزەكتەسىپ كوتەرەدى. وسى ارقىلى ەكى بىلەك پەن بەلدىڭ كوتەرۋ قۋاتىن ارتتىرىپ، اۋىر جۇك كوتەرۋگە داعدىلانعان.
اق تەرەك پەن كوك تەرەك
اق تەرەك پەن كوك تەرەك وينى جاس وسپىرىمدەردى تەزدىك پەن وجەتتىككە داعدىلاندىرادى.
بۇل ويىندى ويناۋ ءۇشىن ويىنشىلار ەكى توپقا ءبولىنىپ، قاتار ءتىزىلىپ، كەڭ ارالىق قالدىرىپ بىر-بىرىنە، قاراما-قارسى قاراپ تۇرادى. ءار ەكى جاق وزدەرىنە بىردەن باستىق سايلايدى. ءار ەكى جاقتىڭ باستىعى نەنى ايتسا باسقالارى ەرىپ سونى ايتادى.
ءبىرىنشى جاقتىڭ باستىعى ەكىنشى جاقتىڭ باستىعىنا قاراپ:
اق تەرەك، كوك تەرك،
كەسىپ الدىم بايتەرەك.
تاڭداپ الۋ ەركىڭدە،
بىزدەن سىزگە كىم كەرەك. دەيدى، ەكىنشى جاقتىڭ باستىعى ءبىرىنشى جاقتىڭ باستىعىنا جاۋاپ بەرەدى:
ءوزى شەبەر ونەرلى،
بارلىق ىستە ونەرلى.
وقۋدا دا جاقسى ەكەن،
بىزگە ... سول كەرەك- دەيدى. وسى اتى اتالعان بالا ءوز توبىنا شىعىپ، الاقاندارىن جايىپ قارسى الۋعا دايىن تۇرعان قارسى جاقتىڭ بالالارنىڭ الدىنا كەلىپ، قالاعان بىرەۋىنىڭ الاقانىنا ءبىر سالىپ، ءوزىنىڭ توبى جاققا قاراي تۇرا قاشادى. الاقانىنا ۇرعان بالا ۇرىپ قاشقان بالانى قۋىپ، ونى توبىنا جەتكىزبەي ۇستاۋى قاجەت. ەگەر ۇستاي الماسا، سول بەتىندە ءبىرنشى جاققا بارىپ قوسىلادى. ۇستاپ السا جەتەلەپ اكەپ، ءوز توبىنا قوسادى. ءوستىپ، ويىن جالعاسىپ، ەندى ەكىنشى جاقتىڭ باستىعى ءبىرنشى جاقتىڭ باستىعىنا قاراپ:
اق تەرەك، كوك تەرك،
كەسىپ الدىم بايتەرەك.
تاڭداپ الۋ ەركىڭدە،
بىزدەن سىزگە كىم كەرەك. دەيدى
ءبىرنشى جاقتىڭ باستىعى:
كوپ تانىعان بەلگىلى،
بارلىق ىستە ۇلگىلى.
تاڭداپ الساق سىزدەردەن... بىزگە سول كەرەك. -دەيدى، وسى اتى اتالعان بالا دا، الدىڭعى بالانىڭ ىستەگەنىن ىستەيدى. ويىن وسىلايشا جالعاسىپ، ءبىرنىڭ بالاسىن ءبىرى ۇتىپ، اقىرىندا قايسى جاق كوپ ۇتىپ السا، سول جاق ۇتقان بولىپ، ۇتىلعان جاق ونەر كورسەتەدى.
اق سەرەك، كوك سەرەك
بۇل ويىنعا قاتىسۋشىلار اتتاسۋ، ات جاسىرۋ ارقىلى ەكى توپقا بولىنەدى. اشىق الاڭدا ۇل قىز ارالاس ويناي بەرەدى. ارالارى ەلۋ دە الپىس مەتر قاشىقتىقتا ەكى توپ قاراما قارسى قاراپ تۇرادى. ەكى جاق «قولعا تۇسەتىندەر» ءۇشىن ارنايى شەڭبەر سىزىپ قويادى. ويىن جەرەبە بويىنشا باستالادى. ويىن باستايتىن جاقتىڭ باسشىسى:
اق سەرەك، كوك سەرەك،
بىزدەن سىزگە كىم كەرەك؟ دەپ سۇرايدى. ال، قارسى جاق
-اي كەرەك اۋ، اي كەرەك،
ايدىڭ ءجۇزى دوڭگەلەك.
اق سەرەك پەك كوك سەرەك،
شاۋىپ الدىم بايتەرەك.
سوناۋ تۇرعان...ءوزى كەرەك، -دەپ قارسى جاقتىڭ ويىنشىسىنىڭ بىرەۋنىن سۇرايدى. سونىمەن ول ويىنشى كەلگەندە قارسى جاقتىڭ ويىنشىلارى تۇگەل الاقاندارىن جايىپ تۇارادى. كەلگەن ويىنشى قاتاردىڭ الدىنان كەسىپ ءوتىپ ءوزىن ۇراتىن ادام تاڭدايدى. توپتىڭ الدىن ۇشتەن ارتىق كەسىپ وتۋگە بولمايدى. ەگەر ءۇش رەت وتكەندە دە ەشكىمنىڭ الاقانىن ۇرماسا، ول ويىنشىنىڭ ءوزى قولعا تۇسەدى. ويىنشى ءوزىن قۋىپ جەتە المايدى اۋ دەگەن بىرەۋىنىڭ قولىن ۇرا سالىپ قاشادى. جەتكىزبەي ءوز قاتارىنا بارىپ بولسا قۋعىنشى «قولعا تۇسكەن» بولادى.قۋعىنشى قۋىپ جەتسە، قاشقان ويىنشى ۇستالادى.
ەرزات ءبىلىحان ۇلى
6alash ۇسىنادى
