اعا شيپاگەر، بالالار اۋرۋىنىڭ مامانى باقىتبەك قىزىرقان ۇلى 1990-جىلى التاي ايماقتىق مەديتسينا مەكتەبىنىڭ جالپىلىق پانىنەن وقۋ تاۋىسىپ، اجالعا اراشاشى، اۋرۋعا مەدەت بولۋ قىزمەتىن التاي قالاسى الاقاق اۋىلدىق ەمحاناسىنان باستاپ وسى ورىندا 11 جىل ىستەپ، 2001-جىلى 11-ايدا ۇيىمنىڭ ۇيعارۋى بويىنشا شىرىكشي اۋىلدىق ەمحاناسىنىڭ باستىعى بولىپ 7 جىلدان استام مىندەت وتەپ، 2008-جىلى جازدا التاي قالالىق انا-بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ ەمحاناسىنىڭ (التاي قالالىق انا-بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ، جوسپارلى تۋىتقا قىزمەت وتەۋ جانە باس قۇرايتىن جاستاردىڭ دەنساۋلىعىن تەكسەرۋ ورتالىعى) بالالار اۋرۋى ءبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى بولىپ الماسىپ كەلدى.
باقىتبەك قىزىرقان ۇلى
شەتپەنى ەمدەۋدىڭ شەشىمدەرى
شەتپە — بالالاردا كوپ كورىنەتىن، ەل ىشىندەگى كوزقاراقتى ەمشىلەردىڭ ەس قاتۋىندا داۋالانىپ كەلە جاتقان بالالار سىرقاتىنىڭ ءبىر ءتۇرى. شەتپە جەل شەتپە جانە قان شەتپە دەپ ەكىگە بولىنەدى. جەل شەتپە كوبىندە اس قورىتۋ جولىنداعى اسقازان-ىشەك قىزمەتىنىڭ السىزدىگى جانە ءىشتى جەل الۋ، كىندىكتەن جەل تيۋ، تەر قاتۋ سەبەپتەرىنەن پايدا بولادى.
ال قان شەتپە دەگەنىمىز-نەگىزىنەن بالالاردا ىستىق-سۋىق الماسىم قالىپسىزدىعى مەن شەتتىك قان اينالىستىڭ توسقىندىققا ۇشىراۋى سەبەبىنەن بولاتىن سىرقات. بۇل سىرقات تۇقىم قۋالايدى، نارەستەنىڭ نەمەسە بوبەكتىڭ اكە-شەشەسى كەزىندە شەتپە بولعان بولسا، بالانىڭ شەتپە بولۋ ىقتيمالدىعى جوعارى بولادى، سونداي-اق ءتۇرلى ۆيرۋستىق جانە باكتەريالىق جۇعىمدالۋدان دا پايدا بولادى. بۇل سىرقات تۋعانىنا 2 اپتا بولعان نارەستەدەن تارتىپ، 2 جاسقا دەيىنگى بوبەكتەردە كوپ كەزىگەدى.
شەتپە بولعان بالالاردا كوبىندە مازاسىزدانۋ، شالقالاپ جىلاۋ، كەرىلۋ، ءالسىن-الى شىرىلداۋ، قولدى-اياققا توقتاماي جىلاۋ جاعدايى كەزىگەدى. مۇنان سىرت ءىشى ىرمىكتەپ ءوتۋ، ىشكەنىن قۇسۋ، دەنە قىزۋى تۇسپەۋ، اسقا تابەتى تارتپاۋ، ومىراۋ ەمبەۋ جانە بەسىككە جاتپاۋ سياقتى بەلگىلەر كورىلەدى. شەتپەسى اسقىنعان بالالاردا دەنەسى كوگەرۋ، تارعىلدانۋ، كوزىنىڭ، ەرنىنىڭ اينالاسى، ەرنى كوكشىلدەۋ جاعدايى جارىققا شىعادى. ءىشىنارا بالانىڭ ءبىر اياعى ءبىر اياعىنان قىسقارادى، بۇل دەنەنىڭ تىتىركەنۋى مەن قان اينالىسىنىڭ جاقسى بولماۋى سەبەبىنەن دە بولادى.
شەتپەسى اسقىنعاندا بالادا تارتىسۋ، سىرەسۋ جانە تالۋ احۋالى دا ءجۇز بەرەدى.
شەتپە بولعان بالانى بالالاردا ۇنەمى كەزىگەتىن كەيبىر سىرقاتتارمەن ايقىن پارىقتاۋ، دۇرىس شەتۋ توتەنشە ماڭىزدى. قاتە دياگنوز قويىلسا، ەمدەۋ دە ءساتتى بولمايدى. ماسەلەن، بالا ديزەنتەريا سياقتى سىرقاتقا شالدىقسا دا ءىشى وتەدى، مازاسىزدانىپ جىلايدى. وسى كەزدە بالانىڭ ۇلكەن دارەتىن لابراتوريادا تەكسەرگەندە، بالانىڭ دياگنوزىن ميكروب بولسا ديزەنتەريا دەپ، ميكروب بولماسا شەتپە دەپ تۇراقتاندىرۋعا بولادى. بەسىكتە جاتقاندا ەمىزە بەرۋدەن بالانىڭ اس قورىتۋى جاقسى بولماي ياعني ءسۇتتى ويداعىداي ىرىتە الماي، كەيدە كۇپتى بولىپ تا قالادى.
جەل شەتپە بولعان بالانى باعىپ-باسقارۋدى، ءسوزسىز، لايىقتى ورنالاستىرۋ، ۇنەمى بەسىككە جاتاتىن بالا بولسا، بەسىكتەن بوساتۋ، بەسىككە جاتاتىن ۋاقىتىن قىسقارتۋ، ونىڭ سىرتىندا، دەنەسىن تاراۋ، سىلاۋ، بالانى وتە ىستىق ۇستاماۋ، كيىمىن تىم قالىڭ كيگىزبەۋ، سونىمەن بىرگە تاقىل-تاقىل ازىقتاندىرۋ، كوكباۋىردى قۋاتتاپ، ىشەك قىزمەتىن جاقسارتاتىن قىتايشا ءشوپ دارىلەردى بەرۋ، بالانىڭ دەنەسىن ءبىر ۋاق قۇرعاق ۇنمەن تاراپ، سىلاپ-سيپاۋىن جاقسارتسا، جەل شەتپە بولعان بالا كوبىندە ساقايىپ كەتەدى. بۇعان كۇش بەرمەگەن جەل شەتپەنىڭ اسقىنعان ءتۇرى بولسا، ۇلتىمىز ەجەلدەن ءبىر لاق سويىپ، توق ىشەگىن بالانىڭ كىندىگىنە قويادى، ودان دا كۇشتى بولسا، بالانى جارتى ساعاتتان ءبىر ساعاتقا دەيىن تەرىگە سالادى. مۇنىڭ سىرتىندا بالانىڭ ىشىنە قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىن، سارى ماي سالىنعان قارىندى تارتۋ، تەزەككە سالۋ جانە كوك شۇپەرەككە وراۋ قاتارلى ەم-دوم دا بار، مۇندا جەرگە تۇسپەگەن، بۇتا-بۇرگەننىڭ باسىنا ءىلىنىپ قۋراپ، كۇنگە كۇيگەن تەزەكتى ابدەن كۇيدىرىپ، كۇلىن كوك سيىردىڭ سۇتىمەن يلەپ، بالانى سوعان سالادى. بۇل كونەلەردىڭ ءداستۇرلى ەمدەۋ ءادىسى، مۇنى وزەن بويىندا وتىرعان نەمەسە تاۋ ساعالاعان مالشى قاۋىمى قىسىلعاندا قولدانسا بولادى. كوك شۇپەرەككە سالۋدا ءمۇساتىر، قارا شاي، تاۋ جالبىزىن قايناتىپ سۋىن ىشكىزىپ جانە سونىڭ سۋىمەن جۋسا، قالىپتى ىستىقتى قايتارادى.
ال قان شەتپە دەپ دياگنوزى تۇراقتانعاننان كەيىن، ونى، ءسوزسىز، شەتىپ قان شىعارىپ ەمدەۋ كەرەك. قان شەتپە بولعان بالاعا ۋكول-دارىنىڭ ءونىمى بولمايدى. مۇنداي بالانى ۋاقىتتى وتكىزبەي دەرەۋ شەتكەن ءجون. العاشىندا شەتپەنى ءوزىمنىڭ حالىق اراسىنان كورگەن، تۇيگەن كونە ءادىسىم بويىنشا شەتتىم، ياعني بورتكەندى ابدەن تاراپ شىعارىپ وتىرىپ، 9، 11، 21 جانە 41 جەرگە دەيىن پريتۆامەن نەمەسە ينەنىڭ ۇشىمەن شەتەتىنمىن، كەيىن كەلە قان تامىر قۋالاپ، ەكى بۇيىردەن شەتۋدى ۇيرەندىم. قان شەتپە بولعان بالانىڭ جاۋىرىنى قۇرىسىپ، ارقاسى جابىسىپ، مويىندارى سىرەسىپ قالادى، وسىنىڭ ءبارىن تاراپ، ءۇزىپ-جۇلىپ بالانىڭ دەنەسىن ءبىر قۇر بوساتامىز جانە ديزەنفەكسيالايمىز. ونان سوڭ قولتىقتىڭ استىنداعى سۇبە قابىرعانىڭ ۇدىلىندا، كىندىكتەن قايتقان قان تامىر بولادى، مۇنى كوك تامىر دەيمىز، وسى ەكى تامىردىڭ قايتىپ بارىپ سۇبە قابىرعادا تۇيىلىسكەن جەرىنەن، ومىراۋدىڭ استىڭعى ۇدىلىنان 2 جەردەن شەتەمىز، ەندى ءبىرى قازان تولماستىڭ تۇسىنان شەتەمىز. جەل شەتپە مەن قان شەتپە ارالاسقان بالانىڭ شەتپەسى كوبىندە وسى 3 جەردەن شەتىلەدى. وسىلاي ىستەگەندە دەنەدە ىركىلگەن، ۇيىعان قان لەزدە تاراپ، بالا دەرەۋ تىنىشتالىپ سەرگي قالادى.
شەتپەشى بالانى شەتىپ بولعاننان كەيىن، بالانى قالاي كۇتۋدىڭ جولدارىن، شاپتامانى، وراۋدى قاشان الىپ تاستاۋ، نەشە كۇننەن كەيىن سۋعا شومىلدىرۋ، قانداي كۇتىم جاساۋ جانە الداعى كۇندە باعىپ-باسقارۋدا قانداي تۇيىندەرگە ءمان بەرۋ كەرەكتىگى جونىندە بالانىڭ اكە-شەشەسىنە تاپتەشتەي ۇعىندىرۋى قاجەت. اكە-شەشەسى شەتپەشىنىڭ تاپسىرۋى بويىنشا ىستەسە، كوپ وتپەي بالا دا تۇبەگەيلى ساقايىپ كەتەدى. ەگەردە بالانى كۇتۋگە كوڭىل بولمەي، ىستىق نەمەسە سۋىق ۇستاپ، تەرلەگەن كەزدە سۋعا ءتۇسىرۋ نەمەسە بەسىكتەن شەشىپ الۋ بارىسىندا تاعى دا سۋىق تىيگىزىپ السا، مۇمكىن قايتا قايتالايتىن جاعداي دا كەزىگىپ قالادى.
6الاش ۇسىندى
