قازاق تاريحىنداعى ايگىلى باتىرلار قابانباي مەن جانىبەكتىڭ ۇنەمى بىرگە بولعانى تۋرالى جۇرت اراسىندا ايتىلاتىن اڭگىمەلەر مەن اڭىزدار وتە كوپ.
ءشامىس قۇمار ۇلى
جاس كەزىندە قابانباي باتىردىڭ جانىبەك باتىر شىققان كەرەيدىڭ سۇيىندىك اۋىلىندا كوپ جىل جۇرگەنى دە اڭگىمە بولادى. 2006 جىلى قىستا موري اۋداندىق تۇراقتى كوميتەتتىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى بولعان قايدار اۋكىش ۇلى اقساقالدىڭ اۋىرىپ جاتقانىن ەستىپ، كوڭىلىن سۇراعالى باردىم.
قابانباي باتىر مەن ەر جانىبەك باتىر
بۇل كىسى اكەمنىڭ بىرگە وقىعان ساباقتاسى ءارى قۇدا ەدى، اڭگىمەلەسىپ كوپ وتىردىم، كەتەر شاعىمدا ول كىسى:
– جانىبەك باتىر تۋرالى جازعان رومانىڭدى وقىدىم، سەنىڭ جانىبەك باتىر تۋرالى رومان جازىپ جۇرگەنىڭدى بىلمەپپىن، بىلسەم بۇرىنىراق بەرەدى ەكەنمىن، بۇندا اقمادي اقساقالدىڭ بەرگەن جانىبەك باتىر تۋرالى دەرەگى بار،- دەپ سومكەسىنەن بۇكتەلگەن كىشكەنە جۇقا قاعازعا جازىلعان نارسەنى قولىما بەردى.
ەر جانىبەك رومانى شىعىپ كەتكەندىكتەن، كوپ دەرەكتەر قايتالانا بەرەتىندىكتەن كەيىن كورەرمىن دەپ قاتيرامنىڭ قابىنا سالا سالعام. جاقىندا وسى قاعاز قولىما ءىلىنىپ، قايتا وقىپ كورسەم قابانباي باتىر مەن جانىبەك باتىردىڭ تۋىستىق بايلانىسى تۋرالى شاعىن دەرەك ەكەن.
اقمادي اقساقالدىڭ رۋى سۇيندىك ەكەنىن بۇرىن ەستىمەگەن ەدىم. 1988 جىلى اقىن بايبوسىن ۇلى اعادان ۇققامىن. اقمادي مۇقامەتجان ۇلى سۇيىندىك ىشىندە قۇلمامبەت اۋلەتى ەكەن.
بۇل كىسى شەجىرەشى، اقىن ادام بولاتىن، «جاس قاسقىر جالتاڭعا، كارى قاسقىر قالتاڭعا» قاتارلى بىرنەشە داستان جاريالاعان.
بۇل اقساقال 1981 جىلى قايتىس بولىپ كەتىپتى، قايدار اقساقال 2008 جىلى قايتىس بولدى. قولىمداعى دەرەكتىڭ ناق اقماديدىڭ قولجازباسى ما ەمەس پە انىعىن ءبىلۋ ءۇشىن نەمەرەسى مۇرات كوكەنۇلىنا جازۋدى ءۇنحات ارقىلى جولدادىم، ول:
– ناق اتامنىڭ ءوز جازۋى ەكەن،- دەپ جاۋاپ قايتاردى. جانە:
– اتام ۇنەمى قابانباي باتىردىڭ ءبىزدىڭ ەلگە جيەن ەكەنىن، ءبىزدىڭ ەلدە كوپ جىل جۇرگەنىن، ىبىراي ءالتىنساريننىڭ اكەسى التىنسارىنىڭ شەشەسى جانىبەك باتىر بابامىزدىڭ تۋعان قىزى ايمەن ەكەنىن، ناعاشىلارىن ۇمىتتىرماۋ ءۇشىن، ۇلىنا ءوزىنىڭ باتىر اتالارى التى مەن سارىنىڭ اتىن جالعاپ، التىسارى دەپ ات قويعانىن، التىسارى كەيىن وزگەرىپ التىنسارىعا اينالعانىن ايتىپ وتىراتىن،- دەدى. مۇرات كوكەن ۇلى ءقازىر موري اۋدانى، توپتەرەك اۋىلى، سارىمبۇلاق قىستاعىندا تۇرادى.
اقمادي مۇحامەدجان ۇلى
بەيسەنعالي سادىقان ۇلى مەن زەينوللا سانىك بىرلەسىپ شىعارعان «قابانباي» اتتى كىتاپتا قابانباي باتىردىڭ جاس كەزىندە اپايىنىڭ ارتىنان كەتىپ سۇيىندىك اۋىلىندا التى جىل جۇرگەنى جازىلعان ەدى. ۇلكەن جاقتان قابانباي باتىردىڭ جاس كەزىندە سۇيىندىك اۋىلىندا بولعانى، وسى دالەلدەرمەن انىقتالىپ تۇر.
مىنا دەرەككە نەگىزدەلگەندە قابانباي باتىر ۇزاتىلعان اپايىنىڭ اۋىلىندا ەمەس، تۋعان ناعاشىسىنىڭ اۋىلىندا جۇرگەنى اقىلعا سيىمدى سەكىلدى، ويتكەنى، جيەنىن ناعاشىسى باعىپ الاتىن جاعداي ءبىزدىڭ قازاقتا كوپ كەزدەسەدى، بايقاعان كىسىگە اقمادي اقساقالدىڭ دەرەگىنىڭ شىندىق جاعى باسىم بولىپ تۇرعان سياقتى. قابدەش ءجۇمادىل ۇلىنىڭ «ەر اسىل» رومانى مەن سولتان تاۋكەي ۇلىنىڭ «اقىر جانىبەك» كىتابىندا جانىبەك باتىردى قابانبايدىڭ جيەنى دەپ جازدى. مەن جانىبەك باتىر تۋرالى 18 جىل دەرەك جينادىم. مۇنداي دەرەكتەر كەزدەسكەن ەمەس. جانىبەك باتىردىڭ تۋعان اناسى قاديشا شاشاپاڭ تاريحتاعى ايگىلى انالاردىڭ ءبىرى. ول ۇلى جۇزدەگى ۇيسىننەن شىققان دوسىمبەك باتىردىڭ قىزى ەكەنى تاريحتان ءمالىم، ونى بىلمەيتىن كىسى وتە از. مىنا دەرەككە قاراعاندا، قابانباي باتىر جانىبەك باتىردىڭ جيەن اعاسى بولادى. تاعى دا جوعارىداعى ەكى كىتاپتا قابانباي قالماق باتىرىن ءولتىرىپ، سودان بوي تاسالاپ سۇيىندىك اۋىلىندا ءجۇردى دەپ جازىلادى.
بىلگەن كىسىگە مىنا ءسوز قابانباي باتىردىڭ اتاعىنا داق كەلتىرەدى دەپ ويلايمىن، قابانباي ومىرىندە جان ساۋعالاعان باتىر ەمەس. قابانبايدى ناعاشىسىنىڭ اۋىلىندا ءجۇردى دەگەن ءسوز نانىمدى بولاتىن سياقتى. ۇزاق زاماننىڭ وتۋىمەن ەكى باتىردىڭ كىمى كىمگە جيەن ەكەنى الماسىپ قالعان كورىنەدى.
سوندىقتان قابانباي باتىر مەن جانىبەك باتىردىڭ ۇنەمى بىرگە ءجۇرۋى وسىنداي تۋىستىق بايلانىسپەن قاتىستى بولسا كەرەك. بۇل دەرەك ءالى دە ىزدەنۋدى، زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن دەرەكتىڭ كوزى ەكەن. قابانباي باتىر مەن ەر جانىبەك حالقىمىزدىڭ تاريحىنداعى ايگىلى ۇلى تۇلعالار، سوندىقتان زەرتتەۋشى، مامان، جازۋشىلارىمىزدىڭ ىزدەنىس جاساۋىنا ۇسىندىم.
6alash ۇسىنادى
