ساڭلاق

شاكەن ايمانوۆ

ساڭلاق

(شاكەن ايمانوۆتىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي)

ءابىش كەكىلباي

اعايىن، راسىمدى ايتسام، ءدال بۇگىن ءدال مىنا ساحنادان سىزدەردىڭ جاۋدىراعان كوزدەرىڭە قاراپ، ءسوز سويلەۋ ماعان ونشا وڭايعا ءتيىپ تۇرعان جوق. ويتكەنى، بۇگىن تاپ مىنا سىزدەردى تاپ مىنا زالعا انشەيىن جيىنقۇمارلىق جەتەلەپ اكەلمەگەنىنە سەنىمىم كامىل. قايسىڭىزدىڭ دا جانارىڭىزدان سونشالىقتى ءبىر قيماس جانعا دەگەن سونشالىقتى ءبىر شەكسىز ىقىلاستى، شەكسىز ساعىنىشتى كورگەندەيمىن. كوبىڭىزدىڭ كوز الدارىڭىزدا – ونىڭ جارقىلداعان ءجۇزى، قۇلاعىڭىزدا – ونىڭ ساڭقىلداعان ءۇنى تۇرعانىنا ەش كۇمانىم جوق.

سودان دا ما ەكەن، «شىركىن-اي، ءقازىر مىناۋ بارقىت شىمىلدىقتاردىڭ ار جاعىنان ارشىنداي باسىپ، ونىڭ ءوزى شىعا كەلسە عوي... قاجىڭقى جۇزىنە مەيىرىمدى كۇلكى ءۇيىرىپ، قارلىعىڭقى ۇنىنە مەيىربان ءدىرىل جۇگىرىپ، مىناۋ اڭتارىلىپ وتىرعان الەۋمەتپەن شۇيىركەلەسىپ ءبىر امانداسسا عوي»،- دەپ ارمانداپ تۇرمىن.

ءيا، بۇگىنگىدەي كۇنى ەستيار قازاق قاۋىمىنا مىناۋ قاشانعى قارا وردا ورنىمىزدىڭ قاسيەتتى ءتورى تۇگىلى، قالا تولى كينوجايلارىمىزدىڭ، ءۇي باسىنا سامساپ تۇرعان تەلەديدارلارىمىزدىڭ سامالا اينالارى دا، ءتىپتى ساپىرىلىسقان كوشەلەرىمىزدىڭ ءوزى دە شاكەن ايمانوۆتى ەرىكسىز ەسكە تۇسىرەرى داۋسىز. ويتكەنى، ول بۇكىل دۇنيەنى ءبىر ءوزى تولتىرىپ جۇرەتىندەي ەرەكشە ەرەسەن تۇلعا ەدى عوي.

كانى، ءبىر ءسات كۇنى كەشەگى سىلدىراعان بۇلاعى قۇلاعىنىڭ قۇرىشىن قاندىرىپ، ۇيلەرى تەرەگىنەن، تەرەگى جەلەگىنەن بوي اسىرماي، جاسىل ماساتى جامىلىپ، جايناپ تۇراتىن ءجايباراقات استانامىزدى كوز الدىمىزعا اكەلەيىكشى. داناگويلەرى مەن شالاعايلارى، اتاقتىلارى مەن شاتاقتىلارى، ۇستازدارى مەن شاكىرتتەرى، ۇلىقتارى مەن كىشىكتەرى بىردەي جاياۋ-جالپىلاپ، ءبىر داستارحاننىڭ باسىنان، ءبىر ءماسليحاتتىڭ ورتاسىنان تابىلىپ، ميداي ارالاسىپ، بىرگە جۇرەتىن داۋرەندى جادىمىزعا ورالتايىقشى... ەگەر جۇرتتىڭ ءبارى قوعاداي جاپىرىلىپ، قۇراق ۇشىپ جاتسا – توپتىڭ ورتاسىنا نە قانىش ساتبايەۆ، نە مۇحتار اۋەزوۆ، نە احمەت جۇبانوۆ كەلگەنىن، ال جادىراي كۇلىسىپ، جامىراي سويلەسىپ ءماز-مايرام بوپ جاتسا – نە ءسابيت مۇقانوۆ، نە قالىبەك قۋانىشبايەۆ، نە سەركە قوجامقۇلوۆ اڭگىمە ايتىپ وتىرعانىن، ال سول القالى توپ كەنەت شەتىنەن اياعىنىڭ ۇشىنان باسىپ، اۋىزدارىن باعىپ، بايپەكتەي قالسا – قاق ورتادا تاياعىن جەرگە، مۇرتىن كوككە شانشي قاداپ، قايسار باۋكەڭ، پولكوۆنيك باۋىرجان مومىش ۇلى قاسقايا قاراپ تۇرعانىن بىردەن بىلە قويماۋشى ما ەك!

نەسىن ايتاسىز، ول كوزدە الماتىنىڭ جەلەگى مەن مايساڭى قانداي كوپ بولسا، جاقسىسى مەن جايساڭى دا سونداي كوپ ەدى عوي. الشايىپ القالى تورگە جايعاساتىن اقساقال-قاراساقالىن بىلاي قويعاندا، تاباق تارتىپ، شاراپ قۇيىپ جۇرەتىن بالا-باجىرىنىڭ ءوزى ءقازىر ۇلتتىق رۋحاني شەجىرەمىزدىڭ ءبىر-بىر تاراۋىن يەمدەنىپ، تاريح قويناۋىنا ءبىر-اق شىقتى ەمەس پە؟! سونداي بازارلى زاماننىڭ وزىندە دە ايمانوۆتىڭ ورنى ايرىقشا بولەك ەدى-اۋ...

كوشەدە كەلە جاتىپ، الدىڭىزدان باستارىنا قاي-قايداعى داعارا قالپاق، دەلديمە تەلپەك، شەلتيمە تاقيا، سەلتيمە بورىك كيىپ، وزۋلەرىندە ۇزىندى-قىسقالى كالياندارى بۇرقىراپ، بىرەۋلەرى دالاڭداعان بالاقتارىنا ءسۇرىنىپ، بىرەۋلەرى سيداڭداعان سيراقتارىن تىزەدەن اسىرا ءتۇرىنىپ، مويىندارىنا سىتىرلاعان-ساتىرلاعان، جىلتىراعان-جارقىراعان اساي-مۇسايلارىن اسىنىپ، الدەكىمدى قاۋمالاي قورشاپ اپ، اسىعىپ-ۇسىگىپ كەلە جاتقان الەم-جەلەم ايعىر توپ ادام كورسەق قازىرگىدەي: «بۇل كەلىپ قالعان قاي مەملەكەتتىڭ باسشىسى بولدى ەكەن؟»،– دەپ باسىمىزدى قاتىرمايمىز، بىردەن: «پالەن جاققا فەستيۆالعا كەتكەن شاكەن اعا اۋىلعا امان-ەسەن ورالعان ەكەن عوي»،– دەيتىنبىز. ەگەر الدا-جالدا نە كوشەدەن، نە الاڭنان قۇجىناسقان قاراقۇرىم حالىق كورسەق بۇگىنگىدەي: «دۇكەنگە نە ءتۇسىپ جاتىر ەكەن؟»،– دەپ ەنتەلەمەيتىنبىز، نە: «اپىراي، تاعى قاي كوسەم تاعى قانداي داۋدى باستاپ، ميتينگ وتكىزىپ جاتىر ەكەن؟»،– دەپ قارالاي كۇپتى بولمايتىنبىز. «ە، شاكەن اعا جانە ءبىر جاڭا فيلم تۇسىرۋگە كىرىسكەن ەكەن-اۋ!»،– دەپ قۋاناتىنبىز. ءيا، قاي قۇلىق، قاي قىلىعىمەن دە ول ىلعي كوپتىڭ الدىندا ءجۇردى. ءيا، قاي قۇلىق، قاي قىلىعىمەن دە ول ىلعي كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعا ءبىلدى.

ءويتىپ، قاي قۇلىق، قاي قىلىعىمەن دە جالپىنىڭ جانىن جادىراتىپ ءجۇرۋ تەك ىلۋدە بىرەۋدىڭ، وندا دا، شاريعاتتىڭ تىلىمەن ايتقاندا، اۋەلدەن قۇدايدىڭ سۇيگەن ق ۇلى، پايعامباردىڭ سۇيگەن ۇمبەتى، شادياردىڭ سۇيگەن ءسارۋارى بولىپ، بىزشە ايتقاندا، تال بويىنا تالاي سيرەك سيپاتتار مەن ەرەك قاسيەتتەر جيناپ تۋعان ەرەكشە جانداردىڭ قولىنان كەلسە كەرەك ەدى.

شاكەن ايمانوۆتان دا تاعدىر مەن تاريح ايرىقشا شاراپاتىن اياماي-اق باققان سياقتى. ءتىپتى ۇلى اكتەردىڭ ءوزى دە 1974 جىلى ماسكەۋدەن شىققان «ءوزىم تۋرالى، ونەرىم تۋرالى» كىتاپشاسىندا دا ءوز تالايىنىڭ تالاي بۇلتارىستا. قالاي وڭتايىن تاۋىپ، وڭىنان ورالا بىلگەنىنە تاڭعالا جازادى.

راسىندا دا قالاي تاڭدانباسسىز... الا شاڭى اسپانعا شىعىپ جاتقان بايتاق دالانىڭ قاق تورىندە قاتتاپ جيعان جۇكتەي بوپ عاجايىپ تاۋ ورناپتى. باۋرايى – نۋ، ەتەگى – مولدىرەگەن كول. شىن پەيىشتىڭ ءوزى. جارىق دۇنيەگە ول سول ءبىر جۇماق قويناۋدا كەلىپتى. ماڭدايىنا قۇداي كەنجەتايداي داۋلەسكەر كۇيشى اكەپ بەرىپتى. ول از بولعانداي، تۋعان جوزدەسى دە قالي بايجانوۆتاي تەڭدەسى جوق ءانشى بولىپ جولىعىپتى. سونداي ورتادا ءوسىپ، ونەردەن ەرتە اۋىزدانىپ، جەر-كوككە سىيماي جۇرگەن جەتكىنشەك ءىنىسىن كوزقاراقتى اعاسى قاجىمۇرات قىزمەت بابىمەن زايسانعا كوشكەندە بىرگە اكەتىپ، ورىس مەكتەبىنە ورنالاستىرادى. كەيىن سەمەيدەگى حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىنا تۇسىرەدى. سوندا ءجۇرىپ، ونەرپازدىقتىڭ جولىنا تۇسكەن جاس جىگىت 1933 جىلى الماتىداي ارنايى شارۋامەن كەلگەن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ كوزىنە ىلىگەدى. ءسويتىپ، ينستيتۋتتىڭ ءۇشىنشى كۋرسىندا وقۋىن تاستاپ كەتكەن اۋەسقوي ونەرپاز بىردەن كاسىبي تەاتردىڭ ساحناسىنان ءبىر-اق شىعادى. بىرنەشە جىل قاتارىنان كوپشىلىك ساحنادا سالپاقتاپ، زەيىلى تارقاي باستاعان ول العاش رەت اڭساپ جۇرگەن باستى رولگە قولى جەتەدى. اۋەلدەن دە جولى وڭعارىلىپ تۋعان جاس ارتيەت ماسكەۋدەگى ءبىرىنشى ونكۇندىككە بارا جاتىپ، جول-جونەكەي جامبىل اقىنعا ۇناپ قالادى. ۇلكەن قالاعا العاش كەلگەن قاريا مەيمانحاناعا ورنالاسقاندا ونى قالاپ الىپ قاسىنا جاتقىزادى. سويتكەن شاكەن ايمانوۆقا كەيىن «جامبىل» ءفيلمى تۇسىرىلەردە جارەۋكە اقىن شايمۇحامبەتتىڭ ءرولى بۇيىرادى. ءبىراق، ازىرلىك كەزىندە ول سەنارييدەگى ولەڭدەردى ۇناتپاي، باسقا ءبىر ولەڭدەردى وقىپ بەرەدى. سونىسىنا ريزا بولعان رەجيسسەر دزيگان باستاپقى شەشىمىن وزگەرتىپ، ۇلى اقىندى وتىز التى جاسار جاس ارتيستكە ويناتۋعا تاۋەكەل ەتەدى. «ونىڭ بەت الپەتى، كوزدەرى، قولدارى، ءسوز ساپتاسى مەن ءجۇرىس-تۇرىسى سونشالىقتى ءدال، سونشالىقتى سەنىمدى. كورەرمەن بۇكىل ءفيلمنىڭ ونە بويىندا ورىنداۋشى اكتەردى اتىمەن ەستەن شىعارىپ، ءوز حالقىنىڭ ۇلى، وتانشىل ازامات، اقىن، داناگوي قاريا، ءتىرى جامبىلدى كورىپ وتىرعانداي ەلتىپ قالادى»،– دەپ جازدى كەيىن ايمانوۆ جاساعان بۇل بەينە جايىندا ايتۋلى اكتەر، رەجيسسەر سەرگەي بوندارچۋك.

ناعىز باعى جانعاندىق دەگەن وسى-اق بولار! ءبىراق، بارماقتاي باقتىڭ بۇلاي جانۋى ءۇشىن تاۋداي تالانتپەن قوسا تالماس تالاپ كەرەك ەكەندىگىنە دە شاكەن ايمانوۆتىڭ تاعدىرى كۋا.

كىشكەنتايىنان اۋىلدىڭ الدىنداعى سەرەكتاستىڭ باسىنا جالعىز شىعىپ اپ، قاراپتان-قاراپ جىلاپ وتىراتىن قيقار بالانى سولەكەت كورگەندەردى كەنجەتايدىڭ اعاسى ابباس: «تيمەڭدەر، وعان... تەگىن جىلاپ وتىرعان جوق. ونەر قىسىپ جىلاپ وتىر»،– دەپ تيىپ تاستايدى ەكەن.

ەسىن بىلە-اق، ونەر قىستاي باستاعان شاكەن تاۋەكەلگە بەل بۋدى. تاۋەكەلگە بەل بۋماسا، ەل اسىپ، جەر اسىپ بارا جاتقان اعايىنعا ىلەسىپ، وقۋ ىزدەپ كەتەر مە ەدى؟! تاۋەكەلگە بەل بۋماسا، مۇعالىمدىككە وقي جۇرە، ءبىر قولىنان دومبىراسىن، ءبىر قولىنان ماندوليناسىن تاستاماي، ءبىر كۇنى انا كلۋبقا، ەكىنشى كۇنى مىنا كلۋبقا، كوزەك جۇگىرىپ مۇرنىنان شانشىلىپ جۇرەر مە ەدى؟! نار تاۋەكەلدەن قايمىقپايتىنداي جۇرەگىندە تۇگى بولماسا، سەمەيدىڭ ۇيىرمەلەرىمەن قوسا ريددەردەن كەلگەن جۇمىسشى جاستار تەاترىنىڭ ساحناسىندا وينار ما ەدى؟! استانادان كەلگەن اتاقتى دراماتۋرتتىڭ شالعايىنا ىلەسىپ، ماڭدايعا تيگىزەر جالعىز ۇلتتىق كاسىبي تەاتردىڭ قۇرامىنا قوەىلۋدان شىنداپ دامەتۋ ءۇشىن دە ناعىز تاس جۇتقان نار تاۋەكەل كەرەك شىعار.

ونداي نار تاۋەكەلگە تەك وزىنە-وزى كامىل سەنگەندەر عانا بەل بۋا الادى. وزىنە سەنۋ دەگەن – ەڭبەگىنە ەەنۋ دەگەن ءسوز، ونەردەگى ەڭبەك – كۇندىز كۇلكىسىنەن، تۇندە ۇيقىسىنان قالىپ مىگىرسىز ىزدەنۋ. قيىندىققا مويىماۋ. قىرسىق پەن قاسىرەتكە شىداي ءبىلۋ.

ايمانوۆ تا سولاي ەتتى. جىگىتكە جەتى ونەر دە از دەگەن اتا-بابا عۇرپىن ءاز عۇمىرىنىڭ باستى قاعيداسى تۇتىنعانداي، ءسابي كوزىندە بىردە ءانشىنىڭ، بىردە كۇيشىنىڭ، بىردە ەرتەكشى مەن حيسساشىنىڭ قاسىنان شىقپادى، جاس ەسپىرىم كوزىندە بىردە ءان مەن كۇيدىڭ، بىردە ەۆروپالىق مۋزىكانىڭ، بىردە ءبيدىڭ، ءتىپتى ساحارا جۇرتى بۇرىن-سوڭدى سالت ەتىپ كورمەگەن تەاتر ونەرىنىڭ سوڭىنا ءتۇستى. قازاقشا ترۋپپانى بىلاي قويىپ، ورىس ترۋپپاسىنىڭ ويىنىنا قاتىستى. كاسىبي ونەرگە كەلگەسىن دە سول ەلگەزەكتىگىنەن تانبادى. شاكىرتتىكتەن جالىقپاعان ءبىر كىسى بولسا، ول شاكەن ايمانوۆ شىعار. كەشكە كوپشىلىك ەپيزودتارىنا قاتىسا ءجۇرىپ، كۇندىز تەاتر جانىنداعى ستۋديادا وقىپ، دراما اكتەرىنىڭ شەبەرلىگىن شىڭدادى. ونى مىسە تۇتپاي، مۋزىكالىق تەاتردىڭ ءارتيسى بولۋعا دايىندالدى. ءتىپتى، وپەرا ونەرىمەن اۋەستەنە باستادى. باسقا تەاترلارعا بارىپ، تاجىريبەدەن وتەتىن توپ ۇيىمداستىرىلسا، وعان ەڭ الدىمەن ايمانوۆ سۇراندى. باسقا رەسپۋبليكاعا بارىپ، ۇلكەن ونەر مەكتەبىنەن ءوتۋ ءۇشىن قايتادان پارتاعا وتىرۋعا تۋرا كەلسە، وعان دا ەلدەن بۇرىن ايمانوۆ تىلەك ءبىلدىردى.

وسى ءبىر بىلىمگە دەگەن تويىمسىزدىق، جاڭاعا دەگەن قۇمارلىق ونى كوركەم ونەردىڭ بارلىق سالاسىندا، بارلىق جانرىندا باعىن سىناپ كورۋگە يتەرمەلەدى. الماتى تۇبىندە «امانكەلدى» تۋرالى كينو تۇسىرىلە باستاعاندا ءوز اياعىنان سۇرانىپ بارىپ، ەپيزودقا ءتۇستى؛ سۇرانىپ ءجۇرىپ، سول فيلمگە تۇرمىس جونىندەگى كەڭەسشىلىك ەتتى. ءسويتىپ، كينو الەمىنە اياق باستى.

سىرتتاي قاراعاندا، ءبارى دە وز-وزىنەن ورايلاسا كەتكەن سياقتى. ال تۇپتەي كەلسەق ءبارىنىڭ دە تاپ سولاي بولۋى وبدەن زاڭدى.

ويتكەنى، بۇنىڭ قاي-قايسىسى دا ۇشقالاقتىقتان، ءار نارسەمەن ءبىر اۋەستەنگەن اۋەيىلىكتەن تۋىنداپ جاتپاعان-دى. قايتا، دەگەنىنە جەتپەي قويمايتىن تاباندىلىقتان تاپ وسىلاي قيسىنى جوق جەردەن قيسىن تاۋىپ، وز-وزىنەن قيۋلاسىپ جاتقان-دى. ابباس اعامىز ايتقان-داي، «ونەر قىسىپ» بارا جاتپاسا، وسىنىڭ ءبىرىن دە ىستەمەۋگە بولار ەدى عوي. وندا تەك ءبىر عانا شاكەن ايمانوۆ ەمەس، بارشا قازاق ونەرى مىقتاپ ۇتىلار ەدى. ەگەر وعان تابيعات پەن تاعدىر قيعان تاۋداي تالانتتى بارشا قىرىنان جارقىراتىپ اشۋ جولىندا جالىقپاي كۇرەسەتىندەي ىنتا-جىگەر، ىجداھات پەن تاۋەكەل دە بىرگە دارىماعاندا، ءبىر سۋرەتكەردىڭ عانا ەمەس، كۇللى قازاق مادەنيەتىنىڭ دامۋ جولى اتىمەن باسقاشا ورىستەپ، اتىمەن باسقاشا قالىپتاسۋى مۇمكىن ەدى.

و زامان دا بۇل زامان تالاي ويشىلدىڭ باسىن قاتىرىپ كەلە جاتقان: «تاريحتا جەكە ادام نە ىستەپ، نە بىتىرە الادى؟»،– دەگەن ايگىلى ساۋالعا شاكەن ايمانوۆتىڭ عۇمىر جولى-اق وتە تۇرلاۋلى جاۋاپ تاۋىپ بەرە العانداي. ەڭ عانيبەتى، وعان وسىنشا شەكسىز مول دارىن قيعان تابيعات قايرات-جىگەردى دە سونشالىقتى اياماي سىيلاپتى. ول ساحنادا قىرىقتان استام جاڭا تۇلعا جاساپتى، ون بەستەي سپەكتاكل قويىپتى. ەكراندا جيىرمادان استام رولدە ويناپ، ون تەرت فيلم ءتۇسىرىپتى. بۇعان اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ، كينوستۋديانىڭ كەركەمدىك جەتەكشىلىگىن، شىعارماشىلىق ۇيىمنىڭ ءبىرىنشى باسشىلىعىن، ونداعان كوميتەتتەر مەن جيۋريلەردەگى، اكتەر تاربيەلەۋدەگى، قوعامدىق-ساياسي ومىردەگى مىگىرسىز قىزمەتتى قوسىڭىز. قانداي ونىكتى جانە كەڭقۇلاشتى، الۋان قىرلى جانە ابىرويلى ەڭبەك دەسەڭىزشى...

قازاق ساحناسىنىڭ ەڭ كەنجەسى بوپ كورىنگەن بالعىن تالانت اراعا ون جىل سالماي جاتىپ ۇلتتىق تەاتر ەنەرىنىڭ ماقتانىشىنا اينالدى.

تاجىريبەدەن ءوتىپ، تاعىلىم الۋعا كەلگەن شاكىرت ساناۋلى جىلداردا ۇلتتىق كينو ونەرىمىزدىڭ كەشىن باستادى.

ءبىر كوزدە وقۋىن اياقتاماي كەتكەن ستۋدەنتتەر الەمدىك تەاتر مەن كينو ونەرىنىڭ ەڭ ساڭلاق وكىلدەرىمەن بىرگە پلانەتامىزداعى وسى زامانعى مادەنيەتتىڭ تابىستارىن تارازىعا سالاتىن باس ساراپشىلار قاتارىنا ىلىكتى. ۇلتتىق، ايماقتىق كوركەم وي اۋماعىنان شىعىپ، الەمدىك كوركەم ويدىڭ ساليحالى دا سارابدال تالىمگەرلىگىنە جەتتى. قانداي قارىشتى سامعاۋ!

ەگەر بىرەۋ مەنەن: «شوكەن ايمانوۆ قانداي ونەردى ايرىڭشا ءقادىر تۇتقان؟»– دەپ سۇراسا، مەن: «بارلىق ونەردى دە وتە-موتە ءقادىر تۇتقان»،– دەپ جاۋاپ بەرەر ەم.

«قاي جانردى ايرىقشا ۇناتقان؟»،– دەپ سۇراسا، تاعى دا سولايشا جاۋاپ بەرەر ەم.

«اكتەر ايمانوۆ قاي امپلۋانى وزىنە ايرىقشا بەيىم ساناعان؟»،– دەپ سۇراسا، تاعى دا سونى ايتقان بولار ەم.

بۇل قالاي؟ سۋرەتكەرلىك تابيعاتىنا قايشى كەلمەي مە؟ جوق، قايشى كەلمەيدى. ەگەر ءتاڭىردىڭ وزىمەن تايتالاسىپ، كۇللى دۇنيەنى وزىنشە قايتا قۇرىپ، وزىنشە قايتا جەتىلدىرۋدى اڭساماسا، سۋرەتكەر سۋرەتكەر بولماس ەدى. ونىڭ ىزگىلىك پەن سۇلۋلىققا، ءتىپتى اتاق پەن داڭققا دا سونشاما تويىمسىز بولاتىندىعى دا وسىدان. ەگەر ولاي بولماسا، توعىشارلىققا ۇرىنىپ، توقمەيىلسۋگە بوي الدىرادى. وندا سايگۇلىك بوپ سۋىرىلا وزباي، تۇعىجىم تۇعىر بوپ، تويعان جەرىندە جايىلىپ قالادى. ونەردەگى قاناعاتسىزدىق وزىڭە دەگەن تالاپشىلدىقتان، ال ول ومىرگە دەگەن تالاپشىلدىقتان ءوربيدى.

ەگەر ايمانوۆ وسىنىڭ ءبارىن وزىمشىلدىكتەن ىستەسە، ول وزىنە وڭتايلى ءبىر-اق جانر، ءبىر-اق امپلۋانى تاڭداپ الار ەدى دە، سونى قاپىسىز شىڭداپ باعار ەدى. ءسويتىپ، ەش-تەڭەدەن سىر الدىرماي، ەشقانداي ساتسىزدىككە ۇرىنباي، ءبىر بيىكتەن ءبىر بيىككە ورمەلەي بەرەتىندەي مەيلىنشە سەنىمدى جولدى، مەيلىنشە ءقاۋىپسىز سۇرلەۋدى تاڭدار ەدى. ونەردە ولاي ەڭبەكتەنەتىندەردى دە سوكەتتەۋگە بولمايدى. ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى بولعان ادام قاي تۇرعىدان دا قالتقىسىز قاستەرلەۋگە تۇرارلىق الەمدىك مادەنيەتتەگى نە ءبىر ساڭلاق شەبەرلەر سولاي قالىپتاسىپ، سولاي تانىلعان. ال، ءبىراق شىن سۋرەتكەرلىك، شىن ويشىلدىق – كوبىنە-كوپ رۋحاني ماكسيماليزمنەن تۋىندايدى. ونداي جان بولمىستاعى قاي قۇبىلىسقا دا، قاي سىر-سيپاتقا دا نازار اۋدارماي تۇرا المايدى. بارعا قاناعات ەتپەيتىن تالاپشىلدىق جوقتى بار ەتىپ تىنباي تىنشىمايتىن تاعاتسىزدىققا باستايدى. تۇپتەپ كەلگەندە، ونەر-بىلىم دەگەندى ورىستەتىپ جۇرگەن دە سول تاعاتسىزدىق. ىزدەنىمپازدىق تا – سول تاعاتسىزدىقتىڭ ءبىر ءتۇرى. ىزدەنىستەگى تاعاتسىزدىق ەڭبەكتەگى تاباندىلىقپەن تابىسىپ بارىپ، دەگەنىنە جەتەدى.

ايمانوۆ تالانتىنىڭ ەڭ باستى ەكى سيپاتى دا وسى: ىزدەنىستەگى تاعاتسىزدىق پەن ەڭبەكتەگى تاباندىلىق. وعان ءبىر وقۋدى تاستاتىپ، ەكىنشى وقۋدى باستاتىپ، ءبىر ماماندىقتان ەكىنشى ماماندىققا، ءبىر قىزمەتتەن ەكىنشى قىزمەتكە، كەيدە ءتىپتى بىردەن ەكى-ۇش قىزمەتكە قاتارىنان ۇرىندىرىپ جۇرگەن دە الگىندەي تاعاتسىزدىق پەن الگىندەي تاباندىلىق.

ويلاپ قاراڭىزشى: مۇعالىمدىك، تەاترداعى ءارتيستىق تەاترداعى رەجيسسەرلىك، تەاترداعى ۇيىمداستىرۋشىلىق پەن باسشىلىق، كينوداعى اكتەرلىق، كينوداعى رەجيسسەرلىق، كينوداعى ۇيىمداستىرۋشىلىق پەن باسشىلىق، قوعامداعى كوسەمدىك ىقپال، ونەردەگى ۇستازدىق ىقپال، جالپى پلانەتالىق مادەني بايلانىس، كينو ءوندىرىسى، تەاتر ەكونوميكاسى... شاكەن ايمانوۆ قامىتىن ارقالاعان وسى قىزمەتتەردىڭ ءارقايسىسى ءبىر-بىر عۇمىردى سارپ ەتۋگە تۇرارلىق ەمەس پە؟! تاڭعالاتىن نارسە: سونىڭ ءبارى ءبىر-اق عۇمىرعا سىيىپتى. سونىڭ بارىنە كەرەك قابىلەت ءبىر-اق كىسىنىڭ بويىنان تابىلىپتى.

شاكەن ايمانوۆتى ءبىر جانردان ءبىر جانرعا، ءبىر امپلۋادان ەكىنشى امپلۋاعا اۋىتقىتىپ جۇرگەن دە وسى ءبىر تاعاتسىزدىق پەن وسى ءبىر تاباندىلىق.

ەگەر ول ەكراندا «الدار كوسەنى»، «ءبىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەردى»، «ءان شىرقادىنى»، «تاقيالى پەرىشتەنى»، ساحنادا «شەگىرشىندى توعاي» مەن «قىلجاقباستاردى» قويىپ، پەترۋچيونى، حلەستاكوۆتى، الداركوسەنى ويناسا دا، كومەديانىڭ تەڭدەسى جوق شەبەرى رەتىندە ونەر تاريحىنان وتە سىيلى ورىن يەمدەنەر ەدى.

ەگەر ول تەك وتەللو مەن اقاندى، قوبىلاندى مەن ەسەندى، ششادرين مەن تيحوندى ويناسا دا، قازاق ساحناسىنىڭ ەڭ ۇزدىك تراگەديالىق، ەڭ ۇزدىك الەۋمەتتىك قاھارمانى رەتىندە كورەرمەن قاۋىمدى ماڭگىلىك باۋراپ الار ەدى.

ءبىراق، ول ساحنا مەن ەكراندا قانشاما سان قىرلى، سان بوياۋلى كەيىپكەرلەردىڭ تولىققاندى بەينەسىن جاسادى. شاكەن ايمانوۆتىڭ اكتەرلىق پاليتراسىندا ادام بولمىسىندا قانشا مىنەز-قۇلىق بولسا سونشاما سىر-سيپات، قوعام بولمىسىندا قانشاما قۇبىلىس، قانشاما قايشىلىق بولسا، سوعان لايىق سونشاما ىزا مەن ۋىت، ءاجۋا مەن مىسقىل، قايرات پەن جىگەر تابىلاتىنى شەكسىز.

الايدا، اكتەر ايمانوۆ پەن رەجيسسەر ايمانوۆتىڭ الگىندەي تاقىرىپتىق، جانرلىق، پايىمدىق باعىتتارىنىڭ ءارالۋان بولۋىن تەك قانا مول دارىنمەن، سۋرەتكەرلىك تابيعاتىنىڭ كوپ قىرلىلىعىمەن عانا ءتۇسىندىرۋ ازدىق ەتەر ەدى.

بىزدىڭشە، ايمانوۆتىڭ ونەردەگى ىزدەنىسىنە ومىردەگى ەلگەزەكتىگى، سۋرەتكەرلىك كوپ قىرلىلىعىنا ازاماتتىق تۇرلاۋلىلىعى دا از ىقپال ەتپەگەن سياقتى. ونىڭ تاعاتسىزدانىپ جۇرگەنى – تەك ونەر قىستاپ جۇرگەندىگىنەن ەمەس، ءومىر دە قىستاپ بارا جاتقاندىعىنان. تەك ونەر قىستاپ بارا جاتسا، ءوزىن، وزىندەگى ونەردى قىزىقتاپ وتەر ەدى. ءبىراق، ونداي ادام بىرەۋدىڭ شالاعاي شىعارماسىن جەندەپ، ءوز باسىنا ءوزى ازاپ تىلەپ الار ما ەدى؟ ونداي ادام جارىم-جارتى قارجىسى شىعىندالىپ، جابىلىپ قالعان جارىمجان ءفيلمدى باستان-اياق قايتا ءتۇسىرىپ شىعام دەپ، ءوز جانىن ءوزى وتقا سالار ما ەدى؟ تەك ونەر قىستاپ بارا جاتقان ادام نامىسشىل بولسا بولار. ءبىراق، كوپتىڭ قامىن ويلاپ، تاقىرعا وتىرۋعا اينالعان انەر ۇجىمىن قۇتقارىپ قالۋ ءۇشىن ءوز ابىرويىن ءوزى ءويتىپ كورەر كوزگە قاتەرگە تىگەتىنىنە كۇمانىمىز بار. جوق، ونداي كوزسىزدىك ءوزىم دەسە، وگىز قارا كۇشى بار، بىرەۋ دەسە، بىتپەيتۇعىن ءىسى بار، ءوز كەلەڭكەسىنە ءوزى سۇقتانعان ءوزىمشىلدىڭ قولىنان ەشقاشان كەلمەيدى. قاراباسىنىڭ باعى اسسا بولدى، قالعان قارا ورمان حالقى تۇگەل ورتەنىپ بارا جاتسا دا، قىڭق ەتە قويمايتىن «ونەر قىستاعان» وزىمشىلدەردى تالاي جەردە كورىپ ءجۇرمىز عوي. ال، ايمانوۆتىڭ الگىدەي جانپيداعا ءبىر ەمەس، سان رەت بارا العانىنا تەاتر كۋا، كينو كۋا... قاجەت دەسەڭىز، تاپ مۇنداي كوزسىزدىق تاپ مۇنداي جۇلىن جۇتقاندىق – ونىڭ ءارقاشانعى ومىرلىك داعدىسى.

ونى سونى سالالارعا، سونى سالالارعا، سونى جانرلارعا، سونى باعىتتار مەڭ تاقىرىپتارعا ەلدەن بۇرىن تاۋەكەلگە بايلاتىپ، بوي ۇرعىزىپ جۇرگەن دە، ەڭ الدىمەن، ەلدىڭ قامى، ونەردىڭ قامى-تۇعىن. «وزگەلەردىڭ قولىنان كەلىپ جاتقان ءبىزدىڭ نەگە قولىمىزدان كەلمەيدى؟»، «وزگەلەردىڭ يگەرە الىپ جاتقانىن ءبىز نەگە يگەرە المايمىز؟»– دەگەن نامىس ەدى. تۋعان ۇلتى مەن تۋعان مادەنيەتىنىڭ نامىسى ەدى. ول سول جولدا نەگە بولسا دا باس تىگۋگە پەيىل بولدى. مايلىقتىڭ دا، سۋلىقتىڭ دا ج.ولىندا قاتار ءجۇردى. قاي سىنعا دا، قاي قيىنعا دا توتەپ باقتى.

سىرت قاراعاندا، شاكەن ايمانوۆتىڭ بۇكىل ءومىرى ءسان-سالتانات، قۋانىش-شاتتىق، توي مەن جيىندا وتكەن سياقتى.

بايىبىنا بارساق، ءتىپتى دە ولاي ەمەس... ول ىلعي سىناق مەن قيىندا ءجۇردى. قاپەلىمدە، ءوز تىزگىنىنە ءوزى يە بولا الماي كەلگەن تەاتر ونەرىمىزدە ۇلتتىق رەجيسسۋرانىڭ ءبىرجولاتا ورنىعۋىنا ايمانوۆ قويىپ، بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىن العان «اباي» سپەكتاكلى ولشەۋسىز قىزمەت اتقاردى. ايمانوۆ قويعان شەكسپيردىڭ «وتەللوسىنسىز»، مۇسىرەپوۆتىڭ «اقىن تراگەدياسىنسىز» ۇلتتىق دراما ونەرىمىز ءدال قازىرگىدەي ەڭسەلى، ءدال قازىرگىدەي ەرەسەن كورىنبەس ەدى. اسىرەسە، قازاق شەكسپرياناسىن جاساۋدا جازۋشى اۋەزوۆ پەن اكتەر، رەجيسسەر ايمانوۆتىڭ ەڭبەگى ەلدەن ەرەكشە. ول دا ءوزىنىڭ ۇستاز اعاسىنداي شەكسپير الەمىن ءوز جۇرتىنىڭ رۋحاني الەمىمەن تۋىستىرا، تۇتاستىرا ەڭبەك ەتتى. شەكسپيردى قازاق ۇعىمىنا جاقىنداتسام دەپ قارابايىرلىققا ۇرىنباي، قايتا ۇلتتىق پارىق پەن ۇلتتىق مىنەزگە شەكسپير كوزقاراسىمەن ءۇڭىلىپ، ولاردىن بۇرىن بايقالا بەرمەگەن تالاي-تالاي شىن اسىل سيپاتتارىن اشىپ بەردى. ءسويتىپ، ۇلتتىق رۋحتىڭ تەك ءتول توپىراق، ءتول تابيعاتپەن شەكتەلمەي، ادامزاتتىق مادەنيەتتىڭ ۇلانعايىر گاللاكتيكاسىنا باتىل قادام جاساۋىنا بىردەن-بىر سەبەپشى بولدى.

بۇل رەتتە اكتەر ايمانوۆ تا، رەجيسسەر ايمانوۆ تا الەمدىك شەكسپرياناعا سۇبەلى ۇلەس قوستى. «اساۋعا تۇساۋدىڭ» قويىلۋى ۇلتتىق اكتەرلىق مادەنيەتىمىزدىڭ، شىن مانىندەگى، ەڭ شىرقاۋ مەرەكەسى بولدى. قازاق تەاترىنىڭ ومىراۋىنا تاعىلعىن قوس ءىنجۋ-مارجانداي كاتارينا-بوكەيەۆا مەن پەترۋچچيو-ايمانوۆ تالانتتارى بارشا قىرىنان جارقىراي اشىلىپ، بارشا شۇعىلا-نۇرىمەن جارقىلداپ باقتى. كورەرمەن كوڭىلىنىڭ مۇنشاما كەنەلۋى الەمدىك تەاتر تاريحىندا تىپتەن نەكەن-ساياق شىعار. ۇلى دراماتۋرگ بۇل شىعارماسىن اۋەلدەن دە قىز بەن جىگىت تارتىسىن قىزىقتاپ، قىز بەن جىگىت ايتىسىن تىڭداپ ەسكەن قازاق ارتيستەرى مەن قازاق كورەرمەندەرىنە ارناپ جازعانداي. قازاق تەاترىنىڭ وزىندە دە ودان اسقان «قازاقى» سپەكتاكل بولعان ەمەس. ساحنادا – ازاتتىق پەن ەركىندىك مەرەكەسى. ەشتەڭەدەن تاۋى شاعىلىپ، ەشقاشان ساعى سىنىپ كورمەگەن اساۋ ارۋ، اردا جىگىت. بىر-بىرىنە ءاپ دەگەندە-اق كوڭىلدەرى ءبىتىپ، ءبىرىن-بىرى ءاپ دەگەندە-اق ۇناتىپ قالادى. ءبىراق، جۇرەككە وقىس تۇسكەن ول ىقىلاستى بىردەن مويىنداۋعا ەركەلىك پەن وجەتتىك ىرىق بەرمەيدى. سۇيە تۇرىپ، سۇيمەگەنسىپ، مويىنداي تۇرىپ، مويىنداماعانسىپ باعادى. جىگىتتىڭ قيقارلىعىنا قىزدىڭ قايسارلىعى جەڭىستىك بەرەر ەمەس. قىزدىڭ تاكاپپارلىعىنا جىگىتتىڭ جۇرەك جۇتقان وكتەمدىگى دە قايرانسىز. شەكەلەي قاراعان ماردامسۋ سىر تارتقىسى كەلگەن قالجىڭعا، قالجىڭ اشۋعا، اشۋ دورەكىلىككە ۇلاسادى. ءبىراق، ەكەۋىنىڭ دە ءور كوڭىلى مەن وجەت مىنەزى ورشەلەنە تايتالاسقان سايىن بىر-بىرىنە قىزىعا، قۇمارلانا، ىنتىعا تۇسەدى. سول قۇشتارلىق ءبىر-بىرىنىڭ شىن قاسيەتىن تانۋعا ۇمتىلعان شىنايى ىقىلاس، ىستىق پەيىلگە الماسادى. ول پەيىل اقىر اياعىندا قالتقىسىز ادال ماحابباتقا ۇلاسادى. كىم جەڭدى؟ كىم جەڭىلدى؟ جىگىت قىزدى باۋراپ الدى ما؟ قىز جىگىتتى ارباپ الدى ما؟ ول اراسى بەلگىسىز. بەلگىلى نارسە – وجەتتىكتى ماحابباتتىڭ جەڭگەنى. اساۋ مىنەزدى قاياۋسىز ءسوزىم تۇساپ تاستاعانى. ناعىز ادال ماحابباتتىڭ تەك ناعىز ازات ادامداردىڭ عانا اراسىنا جەلى جايا الاتىندىعى.

قازاقتىڭ «كىتابي» ادەبيەتىندەگى سۇيگەن جاردىڭ جولىندا نە قورلىقتىڭ بارىنە پەيىل بولاتىن «ءماجنۇن» ماحابباتتى «اۋىز» ادەبيەتىندەگى باققا دا، سورعا دا بىردەي شىداپ، بىرگە كورىپ الاتىن تەروزەسى تەڭدەر ماحابباتى مانسۇقتاپ جاتۋشى ەدى. جىبەك پەن تولەگەن ماحابباتى قانداي قىلىقتى، قانداي ەركە؟ قوزى مەن بايان ماحابباتى قانداي ايانىشتى، ءبىراق قانداي اساۋ...

شەكسپير شىعارماسىنداعى رومانتيكالىق كولليزيا قازاق ساحناسىندا سونداي نانىمدى، سونداي ءدال رەاليستىك كولليزياعا اينالادى. ولاي بولۋىنا ءار قيمىل، ءار سوزىنەن ەركىن دالانىڭ ەركىن مىنەزىنىڭ ءيسى بۇرقىراعان ايمانوۆ وينىنىڭ شەشۋشى ىقپال ەتكەنى وز-وزىنەن كورىنىپ تۇرادى. بوستان تابيعات، بۇلا مىنەز، بۇلعاق قىلىقتىڭ سونشاما سۇلۋلىعىن، سونشاما ابزالدىعىن ونداي جەتكىزە العان سۋرەتكەر كەم دە كەم شىعار. ايمانوۆ پەن بوكەيەۆا ويناعان «اساۋعا تۇساۋ» ازاتتىق پەن ابزالدىقتىڭ گيمنىندەي شابىتقا، شاتتىققا بەلەيدى. وتەللو ماحابباتى ايمانوۆ ورىنداۋىندا اتىمەن جاڭا مازمۇنعا يە بولدى. تالاي وتەللو الدانعاندىقتان وتقا ءتۇسىپ جۇرسە، ايمانوۆ-وتەللو ارلانعاندىقتان وتقا ءتۇسىپ جۇرەدى. ول جات قوعامنىڭ جادىلىعىنا جاستايىنان قانىققان-دى. سوندىقتان دا نامىسشىل، باققۇمار بوپ ءوستى. تەگىنە قاراپ، مەنسىنبەيتىن وركوكىرەكتەردىڭ وزدەرىنەن دە اسىپ ءتۇسۋ ءۇشىن قيىن ونەردىڭ سىرىن مەڭگەردى. قيىن شايقاستاردا كوزگە ءتۇستى. جۇرتتان اسىپ اتاعىن شىعاردى. جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ قولى جەتە الماي جۇرگەن ارۋعا دا جۇرتتان اسىپ ءتۇسۋ ءۇىپىن عاشىق بولدى. دوزدەمونا ماحابباتى – ماۆر وتەللونىڭ بىلايعىلارمەن تەڭ ەكەندىگىنىڭ ەمەس، ولاردىڭ بارىنەن اسىپ تۇسكەندىگىنىڭ كۋاسىندەي ەدى. ايار ياگو نامىسشىل جۇرەكتىڭ وسى ءبىر وسال جەرىن بىردەن تاپتى، ءدوپ باستى. دوزدەمونا ويدا جوقتا جوعالعان ورامالىن ۇرعاشى جىنىستىڭ ءداستۇرلى مەكەرلىگىنىڭ ەمەس، وزگە ءناسىل وكىلىنە دەگەن تابيعي نەمكەتتىلىگىنىڭ نىشانى قىپ تۇەىندىردى. وتەللونىڭ ءوز جەڭىسى جايىنداعى نىق سەنىمى بىردەن كۇيرەدى. جۇرتتى جەڭگەنمەن ءوزىن جەڭە المادى. وزىڭە دەگەن سەنىمدى جۇرت كۇدىگى ەمەس، ءوز كۇدىگىڭ تارك ەتەدى ەكەن. تابيعاتتىڭ كوزسىز كوبەلەگى دوزدەمونا بولماي ءوزى بوپ شىقتى. تابيعاتتان اۋىتقۋدىڭ كوزسىز كوبەلەك جەندەتى دە، قۇربانى دا ءوزى بولىپ شىقتى. ايمانوۆ-وتەللو ۇرعاشىنىڭ ۇشقالاقتىعىنان ەمەس، ءوز اڭعالدىعىنان وپىق جەدى. ازاتتىقتىڭ اسقاق بولماۋعا، ادالدىقتىڭ اڭعال بولۋعا قاقىسى جوق ەكەن. ارشىل ەمەس ازاتتىق وز-وزىنەن قۇلدىققا يتەرمەلەسە، اڭعال ادالدىق وز-وزىڭنەن قۇرباندىققا شالدىرادى ەكەن.

ايمانوۆتىڭ بۇل پايىمى – رۋح ازاتتىعىنىڭ، رۋحاني ازاتتىقتىڭ ەڭ ءبىر كوكەيكەستى تىلسىم سىرلارىن شەرتەتىن ۇلكەن ازاماتتىق ءپاتۋا ەدى. اسىرەسە، قازىرگى تاڭدا كەشەگى وتارشىلدىق پسيحولوگيا بىرەۋلەرىمىزدى جامان اتقا جال بىتسە، جانىنا تورسىق بايلاتپاس دەيتىندەي اسىرە شالدۋارلىققا ۇرىندىرىپ، ەكىنشى بىرەۋلەرىمىزدى جۇرت سەنگەنگە ءوزىڭ سەنبەيتىندەي، ءوز داۋرەنىڭدى ءوزىڭ كوپسىنىپ، ءوز قاعىڭنان ءوزىڭ جەرىنىپ، وگەي ەنە جارامساق وزگەنىڭ كۇيتىن كۇيتتەۋشىلىككە ۇرىندىرىپ جاتقان تۇستا مەيلىنشە شۇقشيا زەردەلەۋگە تۇراتىن شۇرايلى كوزقاراس. شاماسى، وزگەنىڭ ۇشقارىلىعىنان ازات بولۋدان گورى ءوزىڭنىڭ ۇشقارىلىعىڭنان ازات بولۋ الدەقايدا قيىن سەكىلدى. ول ءۇشىن قانداي قارلى قاراتاۋ كۇن تۋسا دا، باسقادان ايىرىلعانمەنى نامىستان ايىرىلماۋعا تىرىسۋ كەرەك ەكەن. ايتپەسە، ءوزىڭدى وزگەدەن بۇرىن ءوزىڭ جاتسىراپ، وزگەدەن بۇرىن ءوزىڭ جاۋسىنىپ شىعۋىڭ وپ-وڭاي ەكەن. تەك نامىس قانا ەلدى وزدىكتەن دە، ەسەرلىكتەن دە ساقتاي الادى ەكەن.

كەشەگى ءبىر زامانداردا ايمانوۆتاي تالانتتارعا تاۋداي تالاپ قۋعىزىپ، ءار قياعا ءبىر سالدىرىپ جۇرگەن دە سول ەل قامىن ويلاعان نامىسشىلدىق ەكەن. ول قازاق تەاتر ونەرىنىڭ قاز باسۋىنا قاتارداعى ونەرپاز بولىپ قاتىسسا، ەسەيىپ ەڭسە كوتەرۋىنە كورەگەن كوشباسشى بوپ اتسالىستى دەپ باتىل ايتا الامىز.

تۇپتەپ كەلگەندە، ونى اتىمەن سونى كينو ونەرىنە دە تاپ سول نامىسقويلىق الىپ بارسا كەرەك. ۇلتتىق تەاتردىڭ بەلدى قايراتكەرى، بەدەلدى باسشىسى باسىمەن باسقا ونەردىڭ قولبالا قىزمەتتەرىنەن باستاپ، باس قولباسشىلىعىنا دەيىنگى اۋىر دا ۇزاق جولدى قيمايتىندار ونداي قىلىققا ولسە دە بارار ما؟! ايمانوۆ باردى. كونبەسكە كوندى. شىداماسقا شىدادى. ايتىسىپ-تارتىسىپ ەمەس، ىزدەنىپ، ۇيرەنىپ، ەڭبەك ەتىپ كۇرەستى. شىن نامىسقوي كۇرەس سونداي بولسا كەرەك. ايتپەسە، ايقاي-ۇيقايدان، ويباي-بايبايدان زامان تۇزەلىپ، ءىس وڭعارىلىپ كەتەر بولسا، الدەقاشان قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاماس پا ەدى؟!

سابىرسىزدىق اۋىز كۇيدىرمەسە، ابىروي الىپ بەرمەيدى. ءبىر عانا شاكەن ايمانوۆتىڭ تاباندىلىعى مەن سابىرلىلىعى ەسىگىنەن قاراي المايتىن بەيتانىس مەكەمەنى كوپ ۇزاتپاي ۇلتتىڭ جاڭا ءبىر رۋحاني ۇياسىنا اينالدىرىپ بەردى. ول جاڭا سالادان تەك وزىنە عانا جول اشىپ قويماي، تۋعان مادەنيەتىنە تىڭ ءورىس تاۋىپ بەردى. ونىڭ تابىستارىنان شابىتتانعان قازاق جاستارى ەكراندا دا باعىن سىناي باستادى. العاشقى كينورەجيسسەرلارىمىز، كينواكتەرلارىمىز شىعا باستادى. كوپشىلىگىن قولىنان جەتەكتەپ ءجۇرىپ، شاكەن ايمانوۆ شىعاردى.

داڭقتىڭ جولى داڭعىل، ابىرويدىڭ جولى ارنالى بولمايتىنى بەلگىلى. جەڭىسكە جەتكىزەتىن جول قاشان دا جىڭىشكە كەلمەك.

شاكەن ايمانوۆ سول جىڭىشكە جولدى جاپادان-جالعىز وتپەي، سوڭىنان لەك-لەك جەتكىنشەكتەرىن ىلەستىرىپ باڭتى. ول قويعان ءار فيلم بىرنەشە جاڭا ەسىمدەردى دۇنيەگە اكەلدى. ول تەك ءوز ونەرىن عانا تانىتىپ قويماي، وزگەلەردىڭ ونەرىن دە ناسيحاتتاپ باقتى. ول قويعان «ءبىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەر»، «ءان شاقىرادى»، «تاقيالى پەرىشتە» سياقتى مۋزىكالىق فيلمدەر ۇلتتىق ونەرىمىزدى كۇللى دۇنيە جۇزىنە كەڭىنەن تانىمال ەتتى. راس، جاڭا جولدىڭ وي-شۇقىرى كوپ. شاكەن دە بىردەن قارىشتاي قادىمداپ كەتە المادى. وپىق جەگەن تۇستارى دا از بولمادى. الايدا، اتالمىش فيلمدەرمەن قوسا «الدار كوسە» كومەدياسى، تىڭ پوەتيكالىق لەبىمەن، گۋمانيستىك ماندىلىگىمەن باۋراي العان «اتامەكەن» فيلمدەرى ۇلتتىق كينوونەرىمىزدىڭ كەمەلدەنۋىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتە الدى. اسىرەسە، «اتاماننىڭ اقىرى» ءفيلمى قازاقستاندا تولىققاندى اكتەرلىق مەكتەپ، قاپىسىز شىڭدالعان رەجيسسەرلىق شەبەرلىك بار ەكەندىگىنە جۇرتشىلىقتىڭ كوزىن داۋسىز جەتكىزدى.

وكىنىشتىسى، ۇلى سۋرەتكەر جاڭا ونەردەگى تابىسىنىڭ شىرقاۋ شىڭىنا ەندى جەتىپ تۇرعاندا مەرت تاپتى. ەلىمىزدىڭ ەتەكتەگى باسىن تەرگە شىعارا بىلگەن، مادەنيەتىمىزدىڭ مەرەيىن اسىرىپ، الەمدىك ايادا ءماشھۇر ەتە بىلگەن كۇللى ازاماتتىق دارەجەدەگى كەمەل قايراتكەردەن ايىرىلىپ قالعانىمىزعا سوندا ءتۇسىنىپ، قاپالاندىق. كوز الدىمىزدا جۇرسە دە، جەتە زەردەلەنە قويماعان زاڭعار تالانتتىڭ بۇگىن مەن بولاشاقتان الاتىن الىپ اسقار-تاۋداي ورنىن دا سوندا اڭعارا باستادىق. سودان بەرى تالاي رەت: «اتتەڭ، شاكەن بولعاندا عوي...»،– دەپ اڭتارىلعان جەرلەرىمىز از بولعان جوق.

قاي-قاي ۇلكەن سۋرەتكەرلەر سياقتى ايمانوۆ تا ويلاعان ويىنىڭ كوبىن جۇزەگە اسىرا الماي ارماندا كەتتى. ارماندا جۇرگەنى كوزىنەن دە كورىنىپ تۇراتىن. تىڭعا تەرەڭدەپ ەنگەن تۇرەننىڭ ىزىندەي تىم ءجيى، تىم قازىلىڭقى اجىمدەر، ميىعىنا ماڭگىباقي ءىلىنىپ قالعانداي جۇمباق مىسقىل مەن جۇمباق ءوجۋا سول جەتكىزبەي كەلە جاتقان ماقساتتىڭ، ورىندالا قويماعان ارماننىڭ كوزگە ۇرىپ تۇرعان سالدارلارى سياقتى ەدى. الداركوسە بوپ ويناعاندا دا جۇرتتى كۇلدىرگەنمەن ءوزى كۇلمەيتىن-دى. ءتىپتى جۇرت قىران-توپان كۇلكىگە باتىپ جاتقاندا دا، ءوزى كەمسەڭدەپ، ىشتەي جىلاپ تۇراتىن. كومەديالىق فيلم تاپ سولاي اياقتالاتىن.

مەن سول ءبىر ەپيزودتان ۇلى اكتەر، ۇلى رەجيسسەر، ۇلى ازاماتتىڭ كەيىپكەرىنىڭ ەمەس، ءوزىنىڭ تۇبەگەي سىرىن، تۇپكىلىكتى احۋالىن اڭعارعاندايمىن.

تاقسىرەتتى زاماندا تۋىپ، تاۋقىمەتتى ونەر مايدانىندا ءومىرباقي ارىستانشا الىسىپ ءوتۋ كىمگە وڭاي تيەدى دەيسىڭ. قانشاما زور باقتىڭ ار جاعىندا سونشاما زور ازاپ تۇرارى ءسوزسىز. اسىرەسە، ايمانوۆ ءومىر سۇرگەن ورتا مەن ءداۋىر ءۇشىن بۇل تىپتەن بۇلجىماس قاعيدا ەدى. اسىرەسە، وزگە دەگەندە ەمەشەگى ءۇزىلىپ تۇراتىن قاۋىمىڭنىڭ ەلىم، جەرىم دەپ ەكى ەتەك بوپ جۇرگەنىڭدە قوس اياقتاپ وزەگىڭنەن تەبەتىنى جانعا باتارى انىق. اۋەلدەن دە توباعا ءتىلىن تيگىزىپ، پايعامبارلارىن تىرىلەي وتقا سالىپ، اشاعا اسىپ، دانىشپاندارىنا تاس اتقىزىپ ۇيرەنگەن ەكى اياقتى ناسىلدەنبىز عوي. ونداي-ونداي ءۇشىن ءبىر عانا ءوز ۇلتىمىز-دى، ءوز ءداۋىرىمىزدى جازعىرۋ ادىلەتكە سىيماس. الايدا، اركىم تۇزەي السا ءوز قاۋىمىن، ءوز ءداۋىرىن تۇزەۋدىڭ جولىندا الەكتەنەرى راس. جۋىردا ارحيۆتەن الپىسىنشى جىلدار ورتاسىندا ايمانوۆتىڭ رەسپۋبليكا باسشىلىعىنا جازعان حاتىن وقىپ، ونىڭ دا ارى مەن جانىن قۋىرداقتاي قۋىرعان تالاي سىرعا تۇگەل قانىققانداي بولدىم. ەلىن تانىماي جاتىپ، بيلىك قۇرۋ، ءتىلىن بىلمەي جاتىپ اقىل ۇيرەتۋ، جانىنا بويلاماي جاتىپ، جازعىرا جونەلۋ ءوندىرىس پەن شارۋاشىلىقتى بىلاي قويىپ، ادەبيەت پەن ونەرگە دە جەلى تارتقانىنا الدىمەن اشىنعانداردىڭ ءبىرى ايمانوۆ ەكەن. ول زاڭدى دا ەدى. مال ەكەش مال دا ءتورت اياعىن الا ارقان بۋعاندا: «سويساڭ دا قاساپشىعا سويعىزشى... پىشاق ۇستاي بىلمەگەن جانىمدى بەكەر قينايدى عوي»،– دەپ باقىراتىن كورىنەدى عوي. قازاق ونەرى جولىندا شىبىن جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ جۇرگەن شىن شەبەردى دە ىزاعا بۋلىقتىرعان وسى اقيقاتتىڭ كورەر كوزگە اياققا باسىلۋى ەدى. ءبىراق، ونداي-ونداي جانايقايعا كىم قاشان ەلەڭ ەتىپ كورىپ ەدى؟! قازاق ەنەرىنىڭ قول-اياعى بۋىلماي باۋىزدالۋىنىڭ الدى مەن ارتى جاڭعىز پياستالوۆتىڭ عانا تۇسى ەمەس قوي... سونى ويلاساڭ، ايدارلارىنان جەل ەسىپ جۇرگەندەي كورىنەتىن ايمانوۆتاي ارىستارىڭنىڭ: «اساۋ توي، تەنتەك جيىن، وپىر-توپىر، ىشىندە ءتۇسى سۋىق ءبىر جان وتىر»،– دەگەندەي، نەگە قاراپتاپ-قاراپ، ىشىنە مۇز، سىرتىنا سىز جيىپ، سارساڭ-كەسەكتەنىپ الاتىنىنا قارالاي تۇسىنە بەرەسىڭ.

تالاپتىڭ تاۋى جىعىلىپ، تالانتتىڭ ساعى سىناتىن تۇستار ايمانوۆ تۇسىندا دا از بولماعان سياقتى. ۇلى رەجيسسەردىڭ ءوز ۇلتىنىڭ ونداي شەرمەندە احۋالىنا تەرەڭ بويلاۋىنا جاردەمدەسەتىندەي كەمەل دراماتۋرگيا تۋمادى. تۋسا دا، ول كوزدەگى بەكىتۋلى، تۇساۋلى قالپىمەن ءبارىبىر الىسقا شاپشىپ بارا الماسى بەلگىلى. ۇلى اكتەردى الەمدىك دراماتۋرگيانىڭ كاۋسارىنا ەمىن-ەركىن شومىلدىرىپ، تال بويىنداعى ساف التىنداي تالانتىنىڭ بارشا شۇعىلا-نۇرىمەن جارقىراي كورىنۋىنە جاعداي جاسايتىنداي جايساڭ رەجيسسۋرا جانە تابىلمادى. ءسويتىپ، جومارتتىڭ قولىن جوقتىق بايلاپ، ءبىر عاسىردا ءبىر رەت تۋۋى مۇمكىن ۇلى تالانت بويىنداعى بارىنىڭ تەك جۇزدەن ءبىرىن، بالكىم، ءتىپتى مىڭنان ءبىرىن بەرىپ ۇلگورىپ، دۇنيە اۋىپ جۇرە بەردى.

ول كوزدە مىڭداعان، ميلليونداعان جاندار ەرلىك جاساي العانمەن، تەك ىلۋدە بىرەۋگە ەرلىك جاساۋعا ءرۇحسات ەتىلەتىن-دى.

ول كوزدە مىڭداعان، ميلليونداعان جاندار شىندىقتى ايتا العانمەن، تەك ىلۋدە بىرەۋگە شىندىقتى ايتۋعا مۇمكىندىك بەرىلەتىن-دى.

ول كوزدە شىن شەديەۆرلار جاساي الاتىن تالاي-تالاي تالانتتار تابىلعانمەن، بار-بارىنە ونداي جاعداي جاسالا قويمايتىن.

شاكەن ايمانوۆتىڭ «اتاماننىڭ اقىرىن» قويعان كوزى سونداي ايرىقشا جاعدايعا قولى ەندى-ەندى جەتە باستاعان تۇسى ەدى. سونى تۇسىنگەن ول كوپتەن بەرگى ارمانى – «اباي جولى» ەپوپەياسىن ەكرانداۋعا مىقتاپ بەل بۋعان-دى. ءبىراق، ونى قۇداي كوپسىندى. ول دا ورىندالماعان ارمان بوپ قالدى...

ءيا، ارمان قاشان دا ۇزاق... عۇمىر قاشان دا قىسقا. تالانت ارمانعا تابىنادى. ءومىر مۇمكىندىككە باعىنادى. قاۋىم ازاماتىن: «انانى نەگە ىستەمەدىڭ؟ مىنانى نەگە بىتىرمەدىڭ؟»،– دەپ قيناي الادى. ءبىراق، ازامات قاۋىمىن: «سول ايتىپ تۇرعاندارىڭدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ماعان قانداي مۇمكىندىك جاساپ ەدىڭ؟»،– دەپ كۇستانالاي المايدى. تالاي بوزداقتىڭ ارمانىنىڭ ىشىندە كەتەتىنى دە، بارماعىنىڭ تىستەۋلى كەتەتىنى دە وسىدان. سونداي ارداقتىڭ ءبىرى – شاكەن ايمانوۆ.

ءبىزدىڭ وتكەندى كوكسەيتىنىمىز – جوعالتقانىمىزدىڭ كوپتىگىنەن. ەرتەڭدى كوكسەيتىنىمىز – دامەتكەنىمىزدىڭ كوپ-تىگىنەن. قۇداي تەك كوكسەيتىنىمىزدى كوپ قىلعاي. كۇدەردى كۇزەپ، ءۇمىتتى ءۇزىپ تاستاعاننان ساقتاعاي. وسى ارادا، جۋىردا عانا وقىپ شىققان «ابايدىڭ جاستىق شاعى» اتتى سەناريي ويىما ءتۇسىپ تۇر. ۇزاعىنان سۇيىندىرگەي دەيتىندەي تالانتتى تۋىندى. اۆتورلارى – شاكەننىڭ نەمەرەلەرىمەن تۇستاس ۇل-قىزدار. ات تۇياعىن تاي باستى، اتا ارمانى جالعاستى دەگەن وسى.

كىم ارمانىنا تۇگەل جەتىپ كەتە العان؟ ءوزى جەتپەگەنگە ەلى جەتسە، بولماي ما؟ ايمانوۆتىڭ كوكەيىن تەسكەن كوپتەگەن الىس ارماندار ءبىزدىڭ بۇگىنگى قاۋىم ءۇشىن ءقازىر قولعا الماي بولمايتىن وزەكتى مىندەتتەرگە اينالىپ وتىر. مۇنداي تۇستا، شىركىن، وتتاي مازداپ ورتامىزدا جۇرگەنىڭ جاقسى ەدى، شاكەن اعا! ءبىراق، سىزگە باسقانىڭ ورايىن تالاي كەلتىرگەن تاعدىر تاپ مۇنىڭ ورايىن كەلتىرە الماپتى. الايدا ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەسكەكتى كۇرەسىمىزدىڭ قاي-قايسىسىنا دا سىزگە ءتان باتىلدىق، سىزگە ءتان قايسارلىق، سىزگە ءتان نامىسشىلدىق پەن نار تاۋەكەل ابدەن كەرەگىپ-اق تۇر. ءبىزدى ءوزىڭىز بولماعانمەن، ونەرىڭىز بەن ونەگەڭىز دەمەرى حاق. سوعان دا مىڭ شۇكىرلىك، مىڭ ءتاۋبا دەيمىز.

ءابىش كەكىلباي، 1994 جىل

6alash ۇسىندى