كوگىلدىر ەكران گ ۇلى
قۋاندىق قوبەن ۇلى
(قىتايداعى ايگىلى كينو اكتەرى ءپاتيحا مالىكقىزىمەن سۇحبات)
– سالەمەتسىز بە؟ ءپاتيحا اپاي، مامىردىڭ مەرەكە كۇنى بايلانىسىمەن ونەر جولىڭىزداعى مىڭ بۇرالاڭ جولدار مەن ماراپاتتى كۇندەرىڭىزگە كۋا بولايىقشى دەپ كەلىپ وتىرمىن. تەكتىلىك دەگەنگە ءوز باسىم وتە ءمان بەرەمىن. ول تاربيەلىك، بىلىمدىلىك. ول ۇلتقا جانە ەلگە جاۋاپكەرشىلىكتى ۇيرەتەتىن ۇرىق. سول قۇنارلى توپىراقتان ءونىپ شىققان جاۋقازىن بولسىن، الىپ بايتەرەك بولسىن تامىرىن تەرەڭگە تارتىپ، ەلگە سايالى، جۇرتتىڭ يگىلىگىنە جارايتىندىعىنا ەل كۇمان كەلتىرمەيدى. ەندەشە سول قۇنارلى توپىراقتىڭ قاسيەتىن قاي كەزدە سەزىندىڭىز؟
– مەن 1944 جىلى 8 قازان ءۇرىمجى قالاسىندا تۋىلىپپىن. 4-5 جاسىمنان باستاپ ولەڭ جاتتاپ، ءان ايتۋعا اۋەس بولىپپىن. العاش ءبىلىم تابالدىرىعىن 1951 جىل 17 باستاۋش مەكتەپتە باسقانمىن. سول كەزدەردە دەكلاماسيالارعا شىعىپ ونەر كورسەتىپ، بولاشاقتا ءانشى بولۋدى ارماندادىم. كەيىن 1955 جىلى اكەم مالىك ءجۇنىس ۇلى مەن شەشەم نايرا راحىم قىزىنىڭ ىلە وبلىستىق ءان-بي ۇيىرمەسىنە قىزمەت اۋىستىرۋى بايلانىسىمەن وتباسىمىزبەن تۇگەلدەي قۇلجا قالاسىنا باردىق. سونىمەن ورتالاۋ مەكتەپتى قۇلجا قالالىق1-ورتا مەكتەپتە وقىدىم. 7-كلاس وقىپ جاتقان كەزىمدە ءۇرىمجى قالاسىنداعى كوركەمونەر مەكتەبىنە تالدانىپ وقۋعا ءتۇستىم. سودان كوپ وتپەي ءبىزدى استانامىز بەيجيڭگە وقۋعا اپاراتىن بولدى. مىنە وسى بارىسقا دەيىن مەن ءوزىمنىڭ ءومىر جولىما، اتا-انامنىڭ تالىم-تاربيەسىنە وتە ريزامىن. «ونەرلى وردە وزار» دەمەكشى. ينستيتۋت تابالدىرىعىندا دا ءتىپتى تىرىسۋعا بەل بايلادىم.
– ەندەشە سول، ارمان قۋىپ استاناعا قانات قاققان تۇستارىڭىزدى ەسكە الساڭىز؟
– بۇل ساپارىمنىڭ باسى قىزىق بولدى. مەن بەيجيڭگە باراتىنمدى العاشىندا اكە-شەشەمەدە ايتپادىم، ابدەن استاناعا بارعان سوڭ اكەمە حات جازىپ ءوزىمنىڭ بەيجيڭدەگى دىراما كوللەجىنە وقۋعا تۇسكەنىمدى ايتتىم. اكەمدە ماعان قايتالاي حات جازىپ، جاقسى ۇيرەنۋىمدى، بولاشاقتا جارامدى ادام بولۋىمدى، جاقسى ارتيس بولۋىمدى تىلەپتى. ول كەز 1958 جىلى بولاتىن. مەنىڭ 14 جاستاعى كەزىم ەدى. ءبىز بارعان كەزدە مەكتەپ ءبىزدى بالاپانىنداي قۇشاعىنا باسىپ، بىزگە مەكتەپتىڭ گ ۇلى دەگەن اتاق بەردى. سول ارادا 4 جىل بويى اۋىلىمىزعا قايتپادىق. ءوزىڭ ويلاشى قازىرگى ستۋدەنتتەر قىستا ءبىر، جازدا ءبىر ۇيىنە كەلەدى. ءتىپتى ايىنا ءبىر قايتاتىن بالالاردى دا كورىپ ءجۇرمىن. ال بىزدىكى باسقاشا بولدى.
ول كەز ەلىمىز دراما سالاسىنىڭ جاقسى دامۋعا بەت العان كەزى. ءبىزدىڭ ۇستازدارىمىز شەتىنەن شەتتەن وقىپ كەلگەن تانىمال ماماندار بولاتىن. انە سول ۇستازدارىمىز ءبىزدى بارلىق كاسبي بىلىممەن سۋسىنداتتى. مەنىڭ دراما كوللەجىندەگى 7 جىلدىق ءومىرىم وتە ماعىنالى ءوتتى. بۇگىنگىدەي ارتيس بولۋىما جاقسى نەگىز قالادى. سول كەزدە ۇيدەن كەلەتىن اقشا ماردىمسىز، قازاقشا ماتەريال جوق. سونىمەن سول از اقشانىڭ ءبىر بولىمىنە قىتايشا كىتاپ ساتىپ الىپ وقىدىم. جەكسەنبى دەمالىس بولسا بولدى كينوتەاتر كورەمىن. مەن عانا ەمەس ءتىپتى شينجياڭنىڭ دراما كينو سالاسىنا زور ۇلەس قوستى. ءبىزدىڭ شينجياڭ وپەرا تەاترىنا 4 قارار ارتيس تاربيەلەپ بەردى. ال ءبىز سونىڭ ءبىرىنشى قارارىنداعى وقۋشىلارىمىز. 1962 جىلى شينجياڭعا دوكلات بەرۋ تۋىندىسىنا «مالان گ ۇلى» اتتى درامانى ساحانالاستىردى. مەن سوندا شياۋلان اتتى جۇڭگو قىزدىڭ رولىن سومدادىم.
1964 جىلى «جابايى جۇيحۋا» دەگەن اتپەن ءبىر كينو سەنەرياسى جازىلىپتى. (كەيىنگى جۇرت بىلەتىن «تىيانشان قىزىل گ ۇلى» كينوسى وسى) ول كەزدە مەن بەيجيڭدە وقىپ جاتقانمىن. ءبىزدىڭ ورتالىق دراما ينستيتۋتىنا كەلگەندە باسشىلار مەن ۇستازدار: وقۋشىلار ەمتيحانعا دايىندالۋدا، مادەنيەت مينسترلىگىنەن ستۋدەنتتەردىڭ كينوعا شىعۋىنا بولمايدى دەگەن ۇقتىرۋى بار. ءبىزدىڭ تاربيەلەگەنىمىز دراما ارتيسى، - دەپ قايتارىپ جىبەرىپتى. كلاسس تاربيەشىمىز حى يان سول «تىيانشان قىزىل گ ۇلىنىڭ» باس رەجيسسورى ءسۇي ۋيدىڭ ايەلى ەكەن. سونىمەن ول كىسى «سەندەرگە مەكتەپ كورسەتبەسە، ءبىز جاقىندا قازاق تۇرمىسىنان الىنعان ءبىر دراما قويامىز. بۇل مەكتەپ ءبىتىرۋدىڭ دايىندىعى. وسى ورايدا كەلىپ پاتيحانى كورىڭدەر» دەپتى. اۆتور وۋ لين مەن رەجيسسوردىڭ كوڭىلىنە وتكەن وقسايمىن. ول كىسىلەر ارتىنان مادەنيەت مينستىرلىگى مەن اۆتونوميالى رايوننىڭ ۇقتىرۋى مەن رۇقسات قاعازىن اكەلىپ، مەنى ينستيتۋتتان بۇرىشتاتىپ الدى. سول ۇسىنىس بويىنشا بەيجيڭنەن ۇرىمجىگە ۇشاتىن ۇشاققا شىقتىم. قولىمدا كينو سەنەرياسى بار، وقىپ كورسەم ىشىندە ايگۇل جانە قايشا اتتى وبرازدار بار بولىپ، قايشا 17-18 جاستاعى قىز، ال ايگۇل 27-28 جاستاعى كەلىنشەكتىڭ وبرازى ەكەن. سونىمەن ءوزىم قايشانىڭ رولىندامىن عوي دەپ تۇسپالداپ ىشتەي دايارلىقتا كەلدىم. كەلگەنسوڭ ماعان رەجيسسەر ءسۇي ۋينيڭ باس كەيىپكەر ايگۇلدىڭ وبرازىن تاپسىردى. بۇل مەن ءۇشىن نەداۋىر اۋىر بولدى. سەبەبى مەنىڭ جاسىممەن ايگۇلدىڭ جاس پارقى كوپ الشاق. قويشى ايتەۋ وسى ايگۇل وبرازى ارقىلى كينو سالاسىنا تۇڭعىش قادام قويدىم. ءارى بۇل مەنى بۇكىل كورەرمەنگە تانىتتى. قىسقى سىرتقى كورىنىس ءۇرىمجىنىڭ ماڭىنداعى وڭتۇستىك تاۋدان الىندى، ىشكى كورىنىس ۇرىمجىدەگى وكتابر تراكتور زاۆودىنىڭ 1-سەحىندا ءتۇسىرىلدى. ال جازعى كورىنىس قۇلجا قالاسىندا، سايرام بويىندا جانە شىحىزى وڭىرىندە بولدى.
– ءيا، وسى كينو ارقىلى ايگۇل اتانىپ كەتتىڭىز عوي، كەيىن قانداي كوڭىل كۇيدە بولدىڭىز؟
– ايگۇل رولىن الۋدان بۇرىن مەن ەڭ اۋەلى ايگۇلدەن ۇيرەنىپ، ودان كەيىن ايگۇل بولايىن دەپ ويلادىم. ساحارانىڭ قامشىسىن ۇستاپ، حالىقتى ورگە باستاعان وسىنداي ءبىر وبرازدىڭ ءدال ءوزى بولۋىم كەرەك بولدى. بىراق كينودا ول ماقساتقا جەتتىم بە، جەتبەدىم بە، كورەرمەن باعالايدى. تىيانشان قىزىل گۇلىندەگى ايگۇلدىڭ وبرازىن سومداۋ مەنىڭ تالەيىمە كەلگەن وراي بولدى دەپ بىلەمىن. ايتپەسە مەنەن باسقادا قازاقتىڭ قاراكوز قىزدارى تولىپ جاتىر عوي. مەن بۇل رولدى اسا تالانتىلىعىمنان نەمەسە ەلدەن ەرەك مىقتىلىعىمنان سومداپ شىقتىم دەۋدەن اۋلاقپىن. تەك وراي مەن ونەرىم ءوزارا سايكەسكەندىكتەن بولدى. مەن ءارقاشان ءوزىم سومداعان وبىرازدارىمدى، اناقۇس بالاپاندارىن الاقانىنا سالىپ ايالاعانى سياقتى قورعايىم، ءارى ءوزىم سۇيەمىن. سونىمەن 1965 جىل ينستيتۋت بىتىرگەن قالپىمدا شينجياڭ ءان-بي ۇيىرمەسىنە قىزمەتكە ورنالاستىم. قىزمەتكە شىققاننان سوڭ ويناعان رولىم «مۇناي الاڭىنداعى شايقاس» دراماسىندا باس كەيىپكەر ينجەنەر ۋ حۋيجىن بولدى.
– ادام ءبىر تەرىنىڭ ىشىندە سان ارىپ، سان سەمىرەدى. ءبىر مەزەت ساحىنادان شەگىنىپ، پەردە ارتىندا جۇرگەن كەزىڭىز بولدى، دەسەدە «قاپ تۇبىندە التىن كەزدىك جاتپايدى» عوي، «ولمەگەن قۇل التىن اياقتان سۋ ىشەدى» دەيدى. سونىمەن قايتا ساحىناعا شىققاندا ىلگەرىندى-كەيىندى قايسى فيلمدەرگە رولعا شىقتىڭىز؟
– مەن «تىيانشان قىزىل گۇلىنەن» كەيىن «جايلاۋداعى مىلتىق داۋىسى» اتتى كينو فيلمدە باس كەيىپكەر شولپاننىڭ رولىن، «جەتىم قىزدىڭ ماحابباتىندا» اماننىڭ شەشەسىنىڭ رولىن، «جۋساندى دالادا» قامقانىڭ رولىن، «سەرجان» تەلە فيلمىندە سەرجاننىڭ شەشەسىنىڭ رولىن، «جىڭ حىنىڭ باتىسقا ساياحات» تەلەفيلممىندە سىريلانكانىڭ حانىشاسىنىڭ وبىرازىن، «جىبەك جولى» تەلە فيلمىندە يران پاتشاسى، «قاناس تۋرالى اڭگىمە» اتتى تەلەفيلمىندە شەشەي، «باۋىرلاستار» تەلە فيلمىندە زورحان رولىن الدىم. بۇل كينوفيلمدەر مەن تەلەفيلمدەر. ال يتاليانىڭ «ەكى بايعا ءبىر مالاي» اتتى دراماسىندا باس كەيىپكەر پياتريچ رولىن، «مۇناي الابىنداعى شايقاس» دراماسىندا باس كەيىپكەر ينجەنەر ۋ حۋيجىن رولىن، وزبەكستان «كەلىندەر» دراماسىندا ساتتىحان رولىن، «تۇمان» دراماسىندا انار رولىن، «بيكەش ماعان ىلەس» دراماسىندا شەشە رولىن جاقسى سومدادىم. ال «سىرماق» دراماسىندا كەلىن راشيدا رولىندا، «كۇرەس جولى» وپەراسىندا باس كەيىپكەر شەشە رولىندا، «انا مەن بالا» وپەراسىندا اۋاحان رولىندا، «ارشىن مال-الاندا» وپەراسىندا باس كەيىپكەر گۇلشەھرا رولىندا، «عارىپ-سانام» رولىندا عارىپتىڭ شەشەسىنىڭ رولىندا بولدىم. قىتايشا «ياڭ كايحۋي» وپەرااسىندا باس كەيىپكەر ياڭ كايحۋي رولىن سومدادىم. وسى بارىستا كەيىپكەر سومداۋ، سەنەريا جاتتاۋ، وبىرازعا ەنۋ تاعى باسقانى ايتباعاندا ءۇش تىلدە سويلەۋدىڭ ءوزى وڭايعا تۇسپەدى.
– مىنە وسى ەڭبەكتەرىڭىزدىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىك جانە اۆتونوميالى رايوندىق ايەلدەر بىرلەستىگى جاعىنا «8-ناۋرىز قىزىلتۋشى» ماراپاتىنا، «شەگارا رايوندى گۇلدەندىرۋشى» اتتى مەدالعا، مەملەكەتتىك 1-دارەجەلى ارتيس كاسىپتىك اتاعىنا يە بولدىڭىز. سونداي-اق، مەملەكەتتىك تەاترشىلار قوعامىنىڭ جوراسى، اۆتونوميالى رايوندىق ساياسي ءماسىليحات كەڭەسى 5-كەزەكتى جينالىسىنىڭ ۋاكىلى، اۆتونوميالى رايوندىق ادەبيەت-كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى، شينجياڭ تەاترشىلار قوعامىنىڭ، دراماتۋرگتار قوعامىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى سىندى قوعامدىق مىندەتتەردى دە اتقارا ءجۇردىڭىز. ارەدىك، كينو فيلم، تەلەفيلمدەردەن دە وبىراز سومدادىڭىز. دەمەك ءبىر ايەل زاتىنىڭ بارىنە ۇلگەرۋى دە ءبىر ەرلىك.
ەندى سۇرايىن دەگەنىم:
كينو مەن درامانىڭ پارقى جونىندە نە ايتار ەدىڭىز؟
– دراما وتە قيىن ءارى ساحنانىڭ بيىگىندەگى ونەر دەپ بىلەمىن. دراما سول مايداندا ءوزىڭدى بارىنشا ساۋلەلەندىرۋدى تالاپ ەتەدى. كورەرمەن سول ساتتە، سول مينۋتتاردا سەنىڭ ارتىقشىلىعىڭمەن، كەمشىلىگىڭدى كورىپ وتىرادى. درامادا بۇگىنگى وتكىزگەن قاتەلىگىڭدى ەرتەڭگى قويىلىمدا تۇزەتىپ، تولىقتىرىپ الۋىڭا بولادى. ءبىراق ونى كورەرمەن كەشىرمەيدى. ال كينودا ەڭ سوڭعى سارالانعان سىيۋجەتتەن سوڭ قايتالاي تۇزەتۋىڭ مۇمكىن ەمەس. كورەرمەن ونى ماڭگى كەشىرمەيدى. قىسقاسى ەكەۋى دە قاتەلىگىڭە كەشىرم سۇراۋعا كەلمەيتىن قاتال ونەرلەر.
دراما ساحنالىق قويىلم بولعاندىقتان، كلۋپتاعى كورەرمەنگە ءوزىڭدى بارىنشا ۇلكەيتىپ كورسەتۋىڭ ءتيىس. ماسەلەن: ميميكا، گريم، كيىم، ارەكەت-قيمىل ءبارى دە كەسەك الىنۋى شارت ەتىلەدى. ال كينو بارىنشا نازىكتىكتى، شىنايى، تابيعيلىقتى تالاپ ەتەدى. بىلايشا ايتقاندا دراما بۇكىلدەي ارتيسكە سۇيەنسە، كينو كەيدە ماشينالارمەن اپپاراتتارعا سۇيەنەدى. دەمەك، مەنىڭ وقىعان كاسىبىم دراما بولعاندىقتان العاش كينوعا تۇسكەن كەزدەرىمدە ءبىراز قينالدىم. جاڭا ايتقانىمداي ارەكەتتەرىم وتە ۇلكەن، ساحنالىق بەينەگە كىرىپ كەتەم. كەيىن تۇزەتتىم ايتەۋ.
– كينو سالاسى سان ونەردىڭ جيىنتىعى، سونداي-اق، عىلىم-تەحنيكانىڭ تۋىندىسى. رەجيسسەرلىگىن ايتباعاندا ارتيستەرگە قويىلاتىن تالاپتار دا جەتەدى. ءوزىڭىز العان رولدارعا ريزاسىز با؟ اتتەگەن-اي! تۇستارى بارما؟
– كينو ونەرى وكىنىشكە، اتتەگەن-ايعا ەڭ جاقىن ونەر. الگىندە ايتتىم قوي، ءبىر الىنىپ، جاسالىپ، كورەرمەنگە تارالىپ كەتكەن سىيۋجەتتى قايتا ءتۇسىرۋ مۇمكىن ەمەس. مەندە دە كوپ اتتەگەن-اي وتكەن. ونىڭ ءبارى كينو جاسالىپ بولىپ، قويىلعاننان كەيىن كورگەن كەمشىلىكتەرىم. امال نە، تۇزەتۋگە كەلمەيدى. قايتا قۇلشىناسىڭ، ۇيرەنەسىڭ. مەنىڭ كوز قاراسىم: ءار قانداي وبىرازدى باستاعان كەزىمدە نولدەن باستاۋدى ۇناتامىن. بۇرىنعى سومداعان كەيىپكەرلەرىڭدى ەسىڭنەن شىعارىپ جىبەرىپ تىڭنان كىرىسۋ كەرەك.
– سياسى ءالى كەپپەگەن تۋىندىلار بولىپ، كينو، درامالاردان ۇسىنىستار تۇسەر بولسا، جىلى قاباق تانىتار ما ەدىڭىز؟
– مەن نە ۇشىن 35 جىل بويى ۇيعۇر حالقىنىڭ ساحناسىندا ءجۇردىم، ولاردىڭ وپەرا، دراما، تەاترىنا، كينو سالاسىنا دا ءوز ۇلەسىمدى قوستىم. ەندەشە ەندىگى جەردە وزىمە ىلايىق كەلەتىن قازاقتىڭ تاماشا درامالارى مەن كينو سەنەريالارىن قولىما ۇستاتىپ، ۇسىنىس ەتەتىن باۋىرلارىم كەلسە نەگە جىلى قاباق تانىتپاسقا، وندا مەن قاتتى قۋانار ەدىم. ءبىراق ءبىزدىڭ كوركەمونەرپازدارىمىز بۇل سالادان ءبىراز كەنجەلەۋ بوپ تۇر عوي.
– انشىلىك ونەرىڭىزدى دە ۇمىت قالدىرماعانىمىز ءجون سياقتى اپاي؟
– كىشكەنە كەزىمىزدە انگە قىزىقتىق، ءبىراق مەكتەپتە باسقالاي ءبىلىم الدىم. سول ءۇشىن مەن كاسبي ءانشى ەمەسپىن. كەيىن كەلە راديو-تەليەۆيزيانىڭ تالابى بويىنشا ازدى-كوپتى ساحىنادا ءان سالعانىم بار. ول كەزدە ءبىزدىڭ مەكەمەدە قارىس اشىروۆ دەگەن وزبەك كومپوزيتور بار ەدى. قازاقشا اندەردى دە تاماشا جازاتىن. بۇل كىسنىڭ اندەرىن مارحۇم حاميت ىسقاق ۇلى، نازار سىمايىل ۇلى دا كوپ ورىندايتىن-دى. مەندە سولاردىڭ قاتارىندا ورىنداعانىم ءبار. كەيىن تانىمال ءانشى، مەنىڭ دوسىم تۇران قۇسايىن قىزى ەكەۋىمىز قوسىلىپ ءان ايتىپ جۇردىك. تۇران بولسا كومپوزيتور ءارى كاسبي ءانشى. ال مەنىڭ داۋىسىم وعان سايكەس كەلگەن بولۋى مۇمكىن. ءسويتىپ دامي كەلە تۇرانمەن بىرلىكتە ءبىر ەستەلىك سيپاتىندىق البوم شىعارعانبىز. ارينە، ول دەسكامىز ءتىزۋلى كۇيى سورەدە قالعان جوق، حالىقتىڭ جاقسى باعاسىنا يە بولدى. قىسقاسى مەن ءانشى ەمەسپىن تەك ءوز داۋىسىما تۇسەتىن اندەردى ءوز مانەرىندە ورىنداي بىلەتىن ءان اۋەسكەرىمىن دەسەم ىلايىق سياقتى.
– ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىزدەن ونەر اتاۋلىنى جاتسىنىپ، جاتىرقامايتىنىڭىزدى بايقاپ وتىرمىن، كوپ قىرىڭىزدىڭ ءبىرى جارنامالاردان دا كورىنىپ جاتادى. سول جارنامالار حاقىندا نە ايتار ەدىڭىز؟
– جارناما دەپ وتىرسىڭ عوي، ءبىراق مەن كوپ نارسەلەردى جارنامالامادىم. نە بارى ءۇش ءتۇرلى جارناماعا عانا كورنىس بەرگەم. ءبىرى ۇيعۇرلاردىڭ «شننۇرى» دەگەن بەزەنۋ بۇيىمىنىڭ ۇلكەندەر ستەتەتىن تۇرىنە جارنامالىق كورنىس بەردىم، ەندى ءبىرى كادىمگى ءوزىمىز ءومىر بويى تۇتىنىپ كەلە جاتقان «شياڭ-ي شايىنىڭ» قورابى جاڭالانعانى سەبەپتى سونىڭ جارناماسىنا شىقتىم. سوڭعىسى «سالقىن ءۇيدىڭ» جارناماسىنا قىزىممەن بىرگە شىقتىم. مەنىڭ ويىمشا جارنامالاناتىن بۇيىم شىن، تۇتىنۋشىلارعا زيانى جوق حالىقتى الدامايتىن بولسا، ءارى بۇيىم ءوزىمنىڭ جاسىما نەمەسە كاسىبىمە ىلايىق كەلسە كاسىپكەرلەردى قولداۋ رەتىندە جارنامالاپ بەرۋگە بولادى. الايدا ءوتىمى جوق، نە بازاردا تولىق ماركاسى بولماعان تاۋارلاردى جارنامالاۋ مەنىڭ جاسىمداعى ادامدارعا ابىروي اكەلمەيدى عوي. مىسالى اۋىلعا بارا قالسام ونداعى جۇرت وي اپاي ءسىزدىڭ شايىڭىزدى ءشىپ جاتىرمىز دەپ، شىنىندا سول شايدى قۇيىپ قوس قولداپ ۇسىنىپ جاتادى. شاي ىشپەسەك باسىمىزدىڭ ساقيناسى ۇستايتىن قازاقپىز قوي. ارينە، ولار عانا ەمەس وزىمدە بۇرىننان شياڭ-ي شايىن ىشەمىن. مىنە بۇل دەگەنىمىز تاۋاردىڭ سەنىمدىلىگى. سول ءۇشىن جارنامانىڭ شىن جالعاندىعىنا كوزىم جەتسە عانا كورىنىسكە شىعامىن.
– شەتەلدە گاسترولدىق ساپارادا بولدىڭىز با؟
– مەنىڭ تۇڭعىش اياعىم تيگەن مەملەكەت جاپونيا ەدى. 1988 جىلى جۇڭگو تەاترشىلار قوعامىنىڭ ورنالاستىرۋىمەن ايگىلى دىبىس رەجيسسەرى ياۋ شيجۋان، تەاتر رەجيسسورى وي ياڭ شانجيىن قاتارلى 6 كوركەمونەرشىلەرمەن بىرگە 15 كۇن بولدىق. توكيو، جيىندۋ، ميڭگۋۋدا بولدىق. ايگىلى فۋدزياما تاۋىن تاماشالادىق. ول جاقتىڭ ايگىلى كينو، تەاتر رەجيسسەرلەرى مەن ونەرپازدارى بىزبەن بىرگە بولدى. «تەڭىزگە ماحاببات» باس كەيىپكەرى لي يان شياۋ جۋان بىزبەن بىرگە بولدى. جالپى جاپونيا وتە مادەنيەتتى، تازا ەل ەكەن. ادامدار ارا سىيلاستىق، ادامگەرشىلىك وتە جوعارى ەكەن. ەكىنشى رەت 1992 جىلى ايگىلى ارتيس اپرەل سامەت، وپەرا تەاتر باستىعى تۇرسىن توقتى قاتارلى ونەر ادامدارىمەن بىرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا باردىق. جالپى 70 ادام، الماتى، قىرعىزىستان بىشكەكتە ونەر ساپارىندا بولىپ، «عارىپ-سانام» سىندى درامالاردى 10 نەشە مايدان قويدىق. مەن سوندا ارتيستىكتەن سىرت، كونسەرت كوركەمونەر جەتەكشىسى بولۋدان اۋىر مىندەت اتقاردىم. قازاقىستاننىڭ ايگىلى ۇيعۇر ءانشىسى مۇرات احمادي باستان اياق بىرگە بولدى. ءبىز جۇڭحۋا مادەنيەتىن، جۇڭگو تەاترىن ۇگىتتەپ بارعاندىقتان ول جولى قازاق تىلىندە دراما قويىلمادى. جالپى الماتىداعى كۇندەر بولسىن، بىشكەكتەگى ساپار بولسىن، وتە كوڭىلدى بولدى.
– «جىگىتتەر جىگىت بولسىن ازبايتۇعىن، جولىنان اقيقاتتىڭ جازبايتۇعىن، تۇرلاۋلى وي، ءتۇيىندى ءسوز تۇراق بولسىن، بىرەۋگە سىرتىنا ور قازبايتۇعىن،» - دەپ اقىن تاڭجارىق جولدى ۇلى جىرلاعان ەدى. «كورىكتى مەكەن» «اق سارباس» «گۇلبيكە» قاتارلى كوپتەگەن كينولار مەن تەلە سەريالدار ەكران بەتىنە كوتەرىلىپ التىن قورىمىزدى كوبەيتىپ جاتىر. وسىنداعى جاستاردىڭ بولاشاعىنا نە كۇتەسىز؟
– جۇڭگو قازاق كينو سالاسى دەسە جانار ساعاتقىزىنا ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىن. ول ءقازىر جۇڭگو عانا ەمەس، قازاقىستان، ارىسى ەۆروپا ەلدەرىنە تانىلعان كينو رەجيسسەرى بولدى. ونىڭ «اپتانىڭ سەگىزىنشى كۇنى» «ءبىر ءداۋىردىڭ جاستارى» «تاڭ اتار الدىنداعى استىرتىن سايىس» قاتارلى تەلە سەريالارى وتە تاماشا! سونداي-اق، «كورىكتى مەكەن» فيلمندەگى قايرات عالىم ۇلى، ءالىمجان تۇرىسبەك ۇلى، «ناراتقا ماحاببات» اتتى تەلە سەريالداعى التىناي، «گۇلبيكە» دابىل قيبات ۇلى قاتارلى جاستاردان زور ءۇمىت كۇتۋگە بولادى. كينو ءارتيسى، رەجيسسەرى، تەلەفيلم ءارتيسى، دراما اكتەرى بۇل جۇيەلى ءبىلىم الۋى، كوپ تىلگە جەتىك، ونەرلى، كاسىپتىك ساپا بولعانى ابزال. مىنە وسى ونەرلەر ءبىر ارنادان قوسىلعاندا سەنىڭ سومداعان رولىڭ ءساتتى، ونەرىڭ ۇستەم بولىپ تاسىڭ ورگە دومالايدى. مەن ءوز كەزىمدە قىز دا، شەشەدە، اجەدە، ەر دە، ايەل دە، قازاق، ۇيعۇر ءتىپتى قىتايدىڭ دا رولىن الدىم. قىتايلىق تا، شەتەلدىك تە بولدىم. وسىنىڭ ءبارى وقۋدىڭ، ارناۋلى تاربيە الۋدىڭ ناتيجەسى. ادام تاربيەنىڭ جەمىس عوي.
– كەيدە وسىنداعى ارتيستەردىڭ ەكرانعا شىققانى ەمەس، قازاق ۇلتىنىڭ، تۇرمىس سالتىنىڭ رەجيسسەرلاردى قىزىقتىرىپ، ولاردىڭ وسىندا كينو تۇسىرۋىنە ءدان ريزا بولاسىڭ. مىسالى: مەن 2011 جىلى باركول اۋدانىنىڭ شىعىس قارا قول دەگەن جەرىندە قىتاينىڭ 10 ۇزدىك رەجيسسەرىنىڭ ءبىرى تىيان جۋاڭنىڭ «قاسقىر زاۋالى» اتتى ءفيلمىنىڭ تۇسىرىلگەن جەرىن بارىپ كورىپ قايتتىم. ارينە، بۇل جەردىڭ كينو ءۇشىن سالىنعان قۇرىلىس، ەرتە زامانعى ءۇي، جەر كەپە سىندى قۇرىلعىلارى ءوز قالپىندا تۇر. سونداي-اق، 2012 جىلى تەكەس اۋدان قالاشىعىنان، قاراجون جايلاۋىنان ءتۇسىرىلىپ جاتقان رەجيسسەر اۋياڭ فىنچياڭنىڭ «سۇيكىمدى باتىر» ءفيلمى ءتۇسىرىلدى. ايگىلى رەجيسسەرلاردىڭ مۇندا كينو ءتۇسىرۋىنىڭ ءوزى بىزگە قۋانىش سىيلايدى. بىزگە كينو، تەلەفيلىم سالاسى تۇيە بوتالاعانداي جىل اۋناپ ءبىر كەلگەنىمەن اۋىلى الىس ەمەس ەكەنىن بىلدىرەدى. مىنە سوعان ءبىزدىڭ رەجيسسەرلار، ارتيستەر دايىنبا ەكەن دەگەن وي كوكىرەگىمدى كەرنەي بەرەدى.
كوپ قاربالاستىقتان ۋاقىت تاۋىپ، سۇحپاتتا بولعانىڭىزعا راحىمەت ايتامىن. زەينەت كۇندەرىڭىزگە كوڭىلدىلىك تىلەيمىن!
سۇحباتتاسقان قۋاندىق كوبەن ۇلى
6alash ۇسىندى
