قۇمان – تازالىقتىڭ جارشىسى. اتاپ ايتار بولساق، قۇمانداعى سۋمەن اۋىز شايىلادى، بەتى-قول جانە اياق جۋىلادى. ءتىپتى، ۇلى دەنەسىن قۇيىنۋمەن بىرگە، بارلىق اس-سۋ اسپاپتارى سىندى ىدىس-اياق تۇگەلىمەن تازالانىپ جۋىلادى. ءارقانداي ۋاقىتتا ەڭ الدىمەن قۇماندى ىسكە سالىپ، قول شايىلىپ بارىپ باسقا جۇمىس باستالادى. ايتار بولساق، ات سوعىپ الىستان جولاۋشى ءجۇرىپ، ارىپ-شارشاپ ات باسىن تىرەگەن ءارقانداي قوناققا اس-تاماق الدىندا قۇمانمەن قولىنا سۋ قۇيامىز.
قازاق وتباسىندا وزگە بولماسا دا، ءوزىم بىلگەندە قۇمانسىز وتباسى بولماسا كەرەك دەپ بىلەمىن. كىمدە-كىم بولماسىن بەتى-قول جانە دەنە تازالىعىن الدىڭعى ورىنعا قويادى. باسقاسىن باسا ايتپاساق تا قول تازالىعى بارىنەن ماڭىزدى.
ارقىراپ اعىپ جاتقان وزەننەن، سىلدىراپ اققان بۇلاقتان نەمەسە باستاۋدىڭ باسىنان توتەلەي ەمەس، كاتەلدەپ نەمەسە شەلەكپەن ۇيگە تاسىپ اكەلىنگەن سۋدى ءشومىش تەكتەس شاعىن ىدىسپەن قۇمانعا قۇيامىز، شىنىمەن قۇمانعا سۋ قۇيمايدى. ەستە بولاتىنى تاڭەرتەڭگى تاماقتىڭ الدىنداعى بەتى-قول جۋعاندا قولعا ءوزارا قۇمانمەن سۋ قۇيىسپايدى دا، قالعان جاعدايدىڭ بارىندە ادامدار بىر-بىرىنە سۋ قۇيىپ، قۇمان ارقىلى دا قۇرمەتىن ءبىلدىرىسىپ جاتادى.
قۇمان سۋى ءارقاشان دا ىستىق، الدە سۋىق بولماي جىلىمان بولۋى شارت. ۇلتىمىز كەلىنگە ءجۇزىنىڭ جىلىلىعىمەن قوسا، قۇمانداعى سۋىنىڭ جىلىلىعىنا دا قاراپ باعا بەرگەن. ايتساق، قۇماننىڭ قۇر تۇرماۋى ءارى قۇمانداعى سۋدىڭ جىلى تۇرعانى سول شاڭىراقتىڭ كەلىنىمەن تىكەلەي قاتىستى دەپ قاراعان. كەلىننىڭ كۇندەلىكتى مىندەتى دە ەرتە تۇرىپ، جاي جاتىپ تۇندىك اشقاننان كەيىن ەڭ العاش ەسكەرەتىنى قۇماننىڭ ءىشىن تازالاپ، سۋىن تولتىرىپ، كوزىن ءسۇرتىپ، جاققان وتتىڭ جانىنا شاۋگىمنەن بۇرىن قۇماندى قويىپ، اتاـەنەسىنىڭ، ۇلكەندەردىڭ دارەت الاتىن سۋىنا دايىندىق جاساۋدان باستالادى. ارينە، اعىپ جاتقان اعىندى سۋ بولسىن، قۇدىق سۋى الدە قۇبىر سۋ ارقىلى نەمەسە تەگەنە تەكتەس ىدىسپەن دارەت الۋ امالسىزدىڭ ءىسى سانالىپ، وعان قاراعاندا قۇمان وتە قولايلى، قۇمان سۋ ۇنەمدەۋدىڭ يكەمدى قۇرالى ەكەنىن ويلاپ، قۇماننىڭ قۇدىرەتىن ودان دا كوپ ادام سەزە الاتىن بولادى.
ءارقانداي ادام سۋ تولتىرىلعان قۇماندى بىرەۋگە بەرەردە ەڭ الدىمەن ءوز قولىنا قۇيىپ كورىپ، ودان قوناقتىڭ قولىنا قۇمانمەن سۋ قۇيۋ قوناققا دەگەن ۇلكەن قۇرمەت ەسەپتەلىنسە، دالا زاڭىندا قۇمانداعى سۋ قالىپتان تىس ىستىق الدە مۇزداي سۋىق بولعاندا قارسى جاق ايىپ تارتتىرۋىنا ابدەن ۇقىقتى دەلىنگەن. تاباق تارتىلار الدىندا قوناقتاردىڭ قولدارىنا قۇمانمەن قۇنتتاپ سۋ قۇيىلادى. سۋ قۇيىلار الدىندا سۋلىق ورامالدى دايىنداپ الىپ، سول وتباسىنداعى قولعاناتقا جاراعان بالا نە بولماسا جاسى ەڭ كىشىسى قوناقتىڭ قولىنا وڭىنان باستاپ سۋ قۇيادى. ەت جەلىنىپ بولىپ، تاباق جينالعاننان كەيىن سولىنان باستاپ قۇمانمەن قايىرىپ قۇيىپ، سۋ قۇيۋشى قوناقتاردان باتاسىن الادى. سوڭعى قۇيىلعان بۇل سۋ، ارينە، قولدىڭ مايىن الاتىنداي جىلى بولۋى كەرەك.
ادەتتە، قۇمان كۇندىز-تۇنى وتباسىنان ۇۇزىلمەيتىندىكتەن، ىستىققا ءتوزىمدى، مىس، كۇمىس نەمەسە جەز، قالاي، قالا بەرسە قالىڭ قاڭىلتىردان ءتۇرلى فورمادا اشەكەيلى ەتىپ جاسالادى. ءتىپتى، ەسكەرگەندەر ەستەلىك رەتىندە كونەنىڭ كوزى قۇتتى قۇمان دەپ قۇنتتاپ، اتادان قالعان اسىل قازىنا، باعالى بۇيىم رەتىندە سورەدەن ورىن بەرىپ وتىرعان وتباستارى ودان كوپ.
ارامىزدا ۇنەمى ايتىلاتىن:
«كۇمىس قۇمان-اي،
وتتا تۇرعان-اي!
اينالايىن كوزىڭنەن،
اشىپ، جۇمعانى-اي!» نەمەسە،
«قۇمان العان،
سۋعا بارعان،
سۇلۋىڭدى ساعىندىم» دەگەن سياقتى ويناقى ايتىلاتىن ءان اۋەنىندەگى ولەڭ جولدارىندا دا قۇماننىڭ قۇدىرەتىن سۇلۋلاردىڭ بويىنان ىزدەگەن.
قۇماننىڭ يەسىنەن بۇرىن، كيەسى بارلىعىن اۋزى دۋالى اپالارىمىز اۋزىنان ايتىلعان «قۇمان قۇر تۇرسا جاتىرداعى بالا جاتىرقايدى» دەگەن ىرىم-تيىمدارىمىز بارلىق وتباسىنا باسا ايتىلىپ، قۇماننىڭ قۇر تۇرماۋىن ەرەكشە ەسكەرتسە، قاتىستى ماقال-ماتەلدەر ارقىلى دا ماراپاتىن جەتكىزگەن.
«ەل جاتسا دا ەلەكەم جاتپايدى» دەپ قۇماندى ەلدەن ەرەك ەلگەزەك، ەڭبەكشىل ەتىپ كورسەتسە، «وتباسىندا قۇمان، ەكى كوزىن جۇمعان»، «قۇمانداي عانا بويى بار، اۋدارىپ كيگەن تونى بار» دەگەن سياقتى جۇمباقتار دا شىعارعان حالقىمىز.
ەندەشە، قۇماننىڭ قۇدىرەتىن كىمدەر ءبىلىپ، كىمدەر تۇسىنەر دەگەنگە كەلسەك، قۇماننىڭ ءوز بەرەكەسى وزىندە بولىپ، ءبىر قۇمان سۋمەن ءبىر ءۇيلى جان بەتى-قولىن جۋسا، قۇمانسىز ءبىر تەگەنە سۋ ءبىر بەتكە جەتپەي قالاتىنىن بىلەمىز. سوسىن دا، قۇمانمەن قۇيىنىپ جۋىنۋ مەن قۇيىلعان سۋمەن جۋىنۋ جونىندە مەديسينا ماماندارى جاعىنان ەگجەي-تەگجەيلى قورىتىندىلانىپ، «تەگەنەگە قۇيىلعان سۋمەن بەت جۋۋ ءوز كىرىڭدى ءوز بەتىڭە جاققانمەن تەڭ» دەگەن قورىتىندى شىعارعان.
قورىتىپ كەلگەندە، اتا-بابامىزدىڭ اتام زاماننان تارتىپ پايدالانىپ كەلگەن قۇماندايىن تازالىق قۇرالىنىڭ قۇدىرەتىن قۋدالاۋ ارقىلى ۇرپاقتارعا قۇماننىڭ كوزگە كورىنبەيتىن قۇپيالىعىن ۇعىندىرا جۇرگەنىمىز ابزال.
نۇقان كاكاشا ۇلى
6alash ۇسىنادى
