التاي تاۋىندا 1868 جىلى دۇنيەگە كەلىپ، 1940 جىلى باقيعا اتتانعان اتاقتى قاجى ءادىلعازى، ۇلكەن ءدىن عۇلاماسى، اقىن اقىت ءۇلىمجى ۇلى قارىمساق اناسى جىبەكتىڭ قوس جەرىگىنەن كەيىن دۇنيەگە كەلگەن.
اقىتتىڭ اكەسى ءۇلىمجى تايلاق رۋلى بارلىباي ءبيدىڭ نەمەرەسى بەكەجاننىڭ قىزى جىبەك انامىزبەن نەكەلەنەدى. 18 جاسىندا كەلىن بولىپ تۇسكەن جىبەك 33 جاسىنا دەيىن بالا كوتەرە الماي، بەدەۋ جۇرەدى. ونىڭ بەدەۋلىگى ەل ىشىنە وسەك بولىپ تارادى.
— وي، وي، وي، قۇداي، كەكسە ايەل بولعانشا بالا كوتەرمەدى، تاقىر قۇرساق بەدەۋ ءجۇردى، ءۇلىمجى شاڭىراعى ۇرپاقسىز كەتەتىن بولدى، — دەگەن قاڭقۋ-شاڭشۋ ارالاس قىزىل وسەك ەسىك-ەسىكتەن كىرىپ، ىرگە-ىرگەدەن ءۇلىپ-ۇرىپ تۇردى.
بۇل وسەكتى ەستىگەن جىبەك راسىندا كىنالى ادامداي ۇيالىپ، ءجيى قىمتىرىلىپ، توپ ورتاعا، توي-تومالاققا بارا الماي ءجۇردى. ءبىر كۇنى كوز جاسى بۇلاقتاي اعىپ جىلادى. اللادان تىلەك قىپ بالا سۇرادى. سول كۇنى تۇندە جىبەك مىناداي ءبىر ءتۇس كوردى. تۇسىندە ون قولىنا التىن ساقا ۇستاپ، موينىنا اسىل اقىق تاس تاعىپ، سول قولىنا جارىق شىراق تامىزىپ، اپپاق كويلەك كيىپ، تاۋ باسىندا تۇرىپ وياندى. تاڭەرتەڭگى شاي داستارحانىندا جىبەك ءتۇسىن جولداسى ۇلىمجىگە جورىتتى.
— ە، جىبەكجان، اللادان ايان كەلىپتى. ءتۇسىڭ وڭ بولسىن، اللا ەكەۋمىزگە ءبىر ۇل بەرەدى. وڭ قولىڭا ۇستاعان التىن ساقا – سول. موينىڭا تاققان اسىل اقىق – يمان. سول قولىڭداعى جانعان شىراق – ونىڭ ءبىلىمى. اسقار تاۋدىڭ باسىندا تۇرعانىڭ – شاڭىراعىمىزدىڭ بەت پەن بەدەلى. اق كويلەك كيگەنىڭ قايعىدان قۇتىلىپ، قۋانعانىڭ. ءيا، ءتۇسىڭ قايىرلى بولسىن، بەرەكەتىن اللا بەرسىن، — دەپ بەتىن سيپادى. وسى تۇستەن كەيىن جىبەك كوپ ۇزاماي جۇكتى بولدى. جۇكتى بولىپ ءجۇرىپ، اقسارباس قويدىڭ ەتىنە جەرىك بولدى. ءۇلىمجى جىبەكتىڭ جەرىك اسىنا قورالى قويىنان تاڭداپ، دەنى ساۋ ءبىر اقسارباس قويدى سويىپ، جەرىك داستارحانىن جايدى. ءبىر اي وتكەن سوڭ، جىبەك ەندى ەشكىنىڭ ەتىنە جەرىك بولدى. ءۇلىمجى قورالى ەشكىسىنىڭ ىشىنەن ءبىر سۇرجاعال اتان سەركەنى جەرىك اسىنا شالدى. وسىدان كەيىن توعىز اي، ون ەكى كۇن ءوتىپ، جىبەك بالپاناقتاي ءبىر ۇل تۋدى. ءۇلىمجىنىڭ اكەسى قارىمساق نەمەرە سۇيگەنىنە قۋانىپ، ۇلكەن شىلدەحانا توي جاسادى. بەسىك تويىندا قارىمساق نەمەرەسىنىڭ وڭ قۇلاعىنا ازان شاقىرىپ، سول قۇلاعىنا تاكپىر ايتىپ، نەمەرەسىنە «اقىت» دەپ ات قويدى.
قارىمساقتىڭ نەمەرەسىنە اقىت دەپ ات قويۋىنىڭ ءمانىسى جىبەك تۇسىندە موينىنا اقىق تاسىن تاققان ەدى. مىنا نەمەرەم اقىقتاي اسىل ازامات بولسىن، كوكىرەگىنە يمان قونسىن، جۇرەگى قۋانىشقا تولسىن، ءبار ىستە جولى بولسىن، اتىن ەل بىلەتىن بولسىن، اسىل تاستىڭ قاسيەتى دارىسىن دەپ ىرىمداعانى ەدى.
ءيا، اقىت وتە ءبىلىمدى بولىپ، بۇكىل قازاق حالقىنا تانىمال اقىن، قاجى-قازى، ءدىن عۇلاماسى رەتىندە ەلگە تانىلدى. 1907 جىلى قاجىعا بارىپ، ەكى جارىم جىل قاجى پارىزىن وتەدى. قۇران كارىمدەگى قاسيەتتى سۇرەلەردى، اياتتاردى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، ولەڭ ەتىپ جازىپ ەل ىشىنە كەڭ جايىپ تاراتتى. قاسيەتتى قۇران كارىم كىتابىن اراب تىلىنەن قازاق تىلىنە اۋداردى. بۇكىل قازاق حالقىنىڭ عۇلاماسى اتانعان اباي قۇنانبايۇلىنان 18 جىل بۇرىن، «قازان» باسپاسىندا كىتاپ شىعارىپ ۇلگەردى.
اقىت قاجىنىڭ وسىنشا ءبىلىمدار جانە شەشەن شەجىرە بولۋىنىڭ سەبەبىن اۋىلداعى ۇلى قاريالار جاڭاعى جەرىك اسىمەن دە بايلانىستىرادى. سول زاماندا اقىتتىڭ ءبىر قۇرداسى بار ەدى. ونىڭ اتى باجاق دەپ اتالاتىن. باجاقتىڭ شەشەسى وعان اۋىر اياق كەزىندە ەشكىنىڭ ەتىنە جەرىك بولىپتى. باجاقتىڭ مىنەزى ەل اۋزىندا «باجىلداعان ەشكىدەي»، اقىتتىڭ مىنەزى «قوڭىر قويداي» دەگەن ءسوز ءالى كۇنگە ايتىلادى.
بولات بوپاي ۇلى
6alash ۇسىنادى
