قاجىمۇقان كوتەرگەن تاس
عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن قازاقتىڭ داڭقتى بالۋانى قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ باياناۋىلداعى دوسى سۇبەك ۇستانىڭ ءۇيىنىڭ ىرگەسىنە تاۋدان الىپ تاستى كوتەرىپ اكەلىپ ورناتىپتى. الىپ تاستى الىپ كەلەردە تارازىعا سالىپ ولشەمەگەن، ارينە. كەيىن عوي تاستىڭ سالماعى 480 كەلى ەكەنى ءمالىم بولعانى.
سۇبەك ۇستا باياناۋىلعا تانىمال بولعان دەسەدى. دەرەكتەرگە قاراعاندا، وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارى قاجىمۇقان بابامىز پاۆلودار ۋەزى اقكەلىن، دالبا بولىستارىن ارالاپ ونەر كورسەتكەن. بورەنەنىڭ باسىنا زىڭگىتتەي جىگىتتەرءدى وتىرعىزىپ، ودان قالسا ءالى قۇرىق تيمەگەن اساۋدىڭ ءتورت اياعىن بىرىكتىرىپ تىرپ ەتكىزبەي يىعىنا سالىپ كوتەرەدى ەكەن. ال ۇستا ارداقتى بالۋان ويىن كورسەتكەندە قولداناتىن تەمىر قۇرالدارىن دايىنداپ وتىرعان. قاجىمۇقان حالىق الدىنا شىعىپ، كەۋدەسىنە كولدەنەڭ سالعان تاستى سۇبەككە ۇرعىزىپ سىندىرتقان. وسى وقيعانى كورگەن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆءتىڭ «قاجىمۇقان» اتتى پوەماسى بار.
بالۋاننىڭ قارا كۇشىنە ءتانتى بولعان اۋىل ادامدارى الدىنا وتىز جىلقى سالىپ بەرەدى. باياناۋىلداعى سۇبەك ۇستانىڭ ۇيىنە تۇسكەن قاجىمۇقان جول ءجۇرەرىندە دوسىنا ولجاسىنان قالاعانىنشا ۇلەس الۋىن وتىنەدى. ۇستا دوسىنىڭ نيەتىنە ريزالىعىن ءبىلدىرىپ: «قاجەكە، مال سوقسا – جەلدىكى، ايداسا –جاۋدىكى. قازاقتان سىزدەي ۇل بۇدان كەيىن تۋار، تۋماس. اناۋ تاۋدان كوتەرىپ ءبىر ۇلكەن تاس اكەلىپ، وسىندا ورناتىپ كەتىڭىز، قايراتىڭىزدىڭ كۋاسى بولسىن، دوستىعىمىزدىڭ مۇراتى بولسىن»، – دەيدى. دوسىنىڭ تىلەگىن قابىل العان بالۋان تاۋدان ۇلكەن تاستى كوتەرىپ اكەلىپ، ءۇيىنىڭ ىرگەسىنە قويىپ بەرىپتى. سول تاس جۋىردا باياناۋىلدان تۇركىستان وبلىسى، ورداباسى اۋدانىنىڭ ورتالىعى تەمىرلانعا اكەلىندى. ق.مۇڭايتپاسوۆ اتىنداعى مۋزەيگە تاپسىرىلدى.
وسى ءبىر يگى ءىستى ۇيىمداستىرىپ، جۇزەگە اسىرعان – قۋانىشبەك قاسىمبەك مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى پاۆلودار وبلىسى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى. تەمىرلانعا كورشى تورتكۇل اۋىلىنىڭ تۋماسى. ساۋىردە اۋىلىنا ول باياناۋىلدىق دوسىن ەرتە كەلگەن ەكەن. اۋىل-ايماقتى ارالاتقان. داستارقان باسىنداعى ءبىر اڭگىمەدە اۋىلداس قاريالار دوسىنان باياناۋىلداعى قاجىمۇقان كوتەرگەن الىپ تاس جايلى سۇراپتى. قۋانىشبەك تەمىرلانداعى مۋزەي قىزمەتكەرلەرىنە جولىعىپ، الىپ تاستىڭ تاريحىنا قانىققان. مۋزەي قىزمەتكەرلەرى پاۆلودارعا 2-3 رەت حات جازىپ تاستى الدىرا الماعانىن، ال كوشىرمەسىن جاساتۋعا كوپ قاراجات قاجەت بولعانىن ايتىپتى. «كوپ ۇزاماي پاۆلودارلىق شەجىرەشى رامازان نۇرعالييەۆپەن اڭگىمەلەسىپ، تاستىڭ كوشىرمەسىن جاساتامىز دەپ شەشتىك.
الايدا تاستىڭ كوشىرمەسىن جاساۋشى ۇستا تاستىڭ يكەمگە كەلمەي، قايتا-قايتا سىنا بەرەتىنىن ايتتى. سوندىقتان تاستىڭ ءتۇپنۇسقاسى تۇرعان ءقابدىراشيد ءماجيتوۆ دەگەن اقساقالدىڭ شاڭىراعىنا باس سۇعىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىردىك. اقساقال تاستى تەمىرلانعا اكەتۋىمىزگە رۇقساتىن بەردى. ءقابدىراشيد قاريانىڭ ايتۋىنشا، بۇل الىپ تاس وعان بالا كەزىنەن تانىس. سۇبەك ۇستانىڭ ەكى قىزى تۇرمىسقا شىعىپ، جادىگەر قاراۋسىز قالعاننان كەيىن ءقابدىراشيد قاريا ونى اۋلاسىنا اكەلىپ قويىپتى، – دەيدى قۋانىشبەك ءابدىعاپپار ۇلى.
وسىلايشا ءوز زامانىندا جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن قاجىمۇقان بابامىز كوتەرگەن الىپ تاس تەمىرلانداعى مۋزەيگە سالتاناتتى تۇردە تاپسىرىلدى. سونىمەن قاتار باياناۋىلدا كۇش اتاسىنىڭ ونەرىن ءوز كوزىمەن كورىپ، ماڭگىلىك ولمەيتىن جىر جازعان ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلىنىڭ ەڭبەكتەرى دە مۋزەيگە تابىس ەتىلدى.
عالىمجان ەلشىباي
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى
