ءبىرجان سالدىڭ ءانى "سىرعاقتى"
ورىنداعان: اقىل ساتىكەن ۇلى
ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلى 1834 جىلى اقمولا وبلىسىنىڭ ەڭبەكشىلدەر اۋدانىندا دۇنيەگە كەلىپ، 1897 جىلى الپىس ءۇش جاسىندا تۋعان جەرىندە قايتىس بولعان. بوزبالا كەزىنەن ءانشى-اقىنداردىڭ قاسىنا ەرىپ توي-دۋماننىڭ سانىنە اينالادى. شوجە، سالعارا، تولىباي، ورىنباي، نۇركەي، سەگىزسەرى، ارىستان ءتارىزدى ونەر يەلەرى – ءبىرجان سالدىڭ ۇستازدارى.
1865 جىلى ابايمەن كەزدەسۋى ءبىرجان سالدىڭ كومپوزيتورلىق، انشىلىك، اقىندىق ونەرىنىڭ دامي تۇسۋىنە ۇلكەن اسەر ەتەدى.
ءبىرجان سال قازاقتىڭ ءداستۇرلى انشىلىك ونەرىن، حالىق مۋزىكاسىن جاڭا بەلەسكە كوتەرىپ، ءوز ان-ولەڭدەرىمەن تولىقتىرعان ءىرى تۇلعا. جاياۋ مۇسا، باسىقارانىڭ قاناپياسى، قۇلتۋما، اقان سەرى، بالۋان شولاق، عازيز، ەستاي، ۇكىلى ىبىراي، جارىلعاپبەردى، ت.ب. ارقانىڭ اتاقتى اقىن-انشىلەرى – ءبىرجان سالدىڭ مەكتەبىنەن ونەگە الىپ، ونىڭ كومپوزيتورلىق ونەرىن جالعاستىرىپ، ىلگەرىلەۋىنە مول ۇلەس قوسقان ونەرپازدار.
شىعارمالارى
ءبىزدىڭ زامانعا ءبىرجان سالدىڭ الپىسقا جۋىق اندەرى جەتكەن. ونىڭ اندەرى نازىك سەزىمدى، سۇلۋلىقتى جىرلاعان سىرشىلدىعىمەن قوسا («عاشىعىم»، «قالامقاس»، «ءلايلىم شىراق»، «ايتباي»، «اقتەنتەك»، ت.ب.)، الەۋمەتتىك مان-مازمۇنىمەن دە («جانبوتا»، «اداسقاق»، «كولباي – جانباي»، «شىدەر»، ت.ب.) قۇندى. سارا اقىنمەن ايتىسى ونى دارىندى، سۋىرىپسالما اقىن رەتىندە ءدۇيىم ەلگە تانىتتى. ءبىرجان سالدىڭ اقىندىق ونەرىنىڭ ءورىس اشىپ، ءوربي تۇسۋىنە سارا، اسەت، دوسكەي، ت.ب. قاتارلى تۇتاس ءبىر سالا بۋىن يگى اسەرىن تيگىزگەن. ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە رۋ اراسىنداعى تالاس-تارتىستار، اعايىن ءىشىنىڭ كيكىلجىڭى ءبىرجان سالدىڭ جەكە باسىنا دا قاتتى اسەر ەتكەن. قياناتشىلار ءتىپتى ونى «جىنداندى» دەگەن لاقاپ تاراتىپ، قول-اياعىن بايلاپ تاستاۋعا دەيىن بارادى. اتالمىش وقيعا ءبىرجان سالدىڭ «تەمىرتاس» انىندە ۇلكەن قاسىرەتپەن ايتىلادى. ونىڭ «ايتباي»، «اداسقاق»، «جامباس سيپار»، «جونىپ الدى»، «التىن بالداق»، «كوكەك»، «جانبوتا»، «تەمىرتاس» سياقتى اندەرى ءداستۇرلى قازاق اندەرىنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىلەرى رەتىندە قازاق مادەنيەتىنىڭ التىن قورىنان ورىن الدى. ولار عابباس ايتبايەۆ، قالي بايجانوۆ، امىرە قاشاۋبايەۆ، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، ماناربەك ەرجانوۆ، قوسىمجان باباقوۆ، قۋان لەكەروۆ، ءماجيت شالقاروۆ، تەمىربەك ارعىنبايەۆ، قايرات بايبوسىنوۆ، ت.ب. انشىلەردىڭ ورىنداۋىندا ەل اراسىنا كەڭ تاراپ، حالىق يگىلىگىنە اينالدى. ءبىرجان سالدىڭ مۋزىكالىق مۇراسى بىرنەشە رەت جيناق بولىپ باسىلىپ شىقتى. مۇقان تولەبايەۆ «ءبىرجان – سارا» وپەراسىن جازدى.
6alash ۇسىندى
