-1-
بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر شال مەن كەمپىر ءومىر ءسۇرىپتى. ولاردىڭ داۋلەتى شاعىن بولعانىمەن، اقىل-پاراساتقا، ويعا باي ادامدار ەكەن. سولاردىڭ جان دەگەندە جالعىز ءبىر بالاسى بار ەكەن. ۋاقىت ءوز دەگەنىن الماي قويا ما. جاسى جەتىپ قارتايعان شال مەن كەمپىر كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە اۋرۋعا شالدىعىپتى. بىرتە-بىرتە اۋرۋلارى مەڭدەپ، اسقىنىپ، ەكەۋى دە توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى. جانتالاسقان جالعىز بالاسى كورشى اۋىلدا تۇراتىن ءبىر ەمشى اقساقالعا بارىپ، اۋرۋدىڭ ەمىن سۇرايدى. سىرقاتتىڭ جاي-كۇيىمەن سىرتتاي تانىسقان ەمشى ءوزىنىڭ ءومىر تاجىريبەسىنە سۇيەنە وتىرىپ، اۋرۋدىڭ سىرىن اشىپتى. ءسويتىپ، ول ۇزاق ويلانىپ بارىپ جىگىتكە بىلاي دەيدى.
– شىراعىم، بۇل وڭايلىقپەن جازىلاتىن جەڭىل-جەلپى سىرقات ەمەس. ەگەر شىنىمەن اتا-اناڭا جانىڭ اشىسا، كۇننىڭ شىعىسىنا قاراي ساپارعا اتتان. كۇن جۇرەرسىڭ، ءتۇن جۇرەرسىڭ، اي جۇرەرسىڭ، ءسويتىپ بيىك تاۋلى ءبىر ولكەگە جەتەرسىڭ. سول جەرلەرگە بارعاندا ءبىر ۇڭگىردى مەكەندەگەن، قاباقتارىن اعاشتىڭ بۇتاقتارىمەن كوتەرىپ قويىپ قارايتىن، بۋىرىل ساقالى بەلىنە تۇسكەن ءبىر قارياعا تاپ بولارسىڭ. ول مەنىڭ ۇستازىم، مىڭ جىل عۇمىر كەشىپ كەلە جاتقان ادام. اۋرۋدىڭ ەمىن سول كىسى عانا ايتا الادى.
وسى اڭگىمەدەن كەيىن جاس جىگىت اتا-اناسىنا ەم ىزدەپ جولعا شىعادى. قاريا ايتقانداي، اراعا كوپتەگەن ايلار سالىپ سول جەرگە جەتەدى. قارتقا ول وڭ جاق قاباعىن اعاشتىڭ بۇتاسىمەن كوتەرىپ قويىپ:
– قاراعىم، قادامىڭ قۇتتى بولسىن. كەلگەنىڭ دۇرىس بولىپتى. ول اۋرۋ “بەزگەك” دەپ اتالادى. ونى ەمدەيتىن ءشوپ وسى ولكەدە عانا وسەدى. لايىم، اتا-اناڭنىڭ دەرتىنە ءدارۋ بولسىن، – دەپ، ءبىر تۇينەك ءشوپتى جىگىتتىڭ قولىنا ۇستاتىپتى.
قۋانىشى قوينىنا سىيماعان جىگىت ەلىنە قايتىپ ورالادى. الگى ءشوپتى قايتانىپ ىشكىزىپ، اكەسى مەن شەشەسىن ەمدەپتى. از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە سىرقات كىسىلەر دەرتىنەن ايىعىپتى. كەيىن وسىنى ەستىگەن ماڭايىنداعى دەرتتى جاندار الگى جەرگە بارىپ ەم ءشوپتى الىپ كەلۋ ءۇشىن جاڭاگى جىگىتتەن جولدى سۇراپتى. سوندا جىگىت:
– كۇننىڭ شىعىسىنا قاراي التى اي ءجۇرىپ جەتەسىڭدەر، قايتاردا التى اي ءجۇرىپ كەلەسىڭدەر، – دەپتى.
سونان جاڭاعى تاۋلى ولكە “التاي” دەپ اتالىپ كەتىپتى.
-2-
ەرتە زاماندا شاعىن داۋلەتى بار، اقىل- پاراساتى مول شال مەن كەمپىر ءومىر ءسۇرىپتى. ولاردىڭ جار دەگەندە جالعىز ۇلى بولىپتى. كۇيبەڭ تىرشىلىك قامىندا جۇرگەن كەمپىر مەن شال ءبىر كۇنى اۋىر دەرتكە ۇشىراپتى. اتا – اناسىنىڭ قينالعانىن كورگەن جالعىز ۇل ولاردىڭ دەرتىنە شيپا ىزدەپ، ەمشىلەرگە بارىپتى. قۇلاعى ناشار ەستيتىن ءبىر قارت ەمشى ولاردى ەمدەي المايتىنىن ءبىراق، ەمىن بىلەتىن ادام بارىن ايتىپ ءجون سىلتەپتى: «شىعىسقا قاراي جۇرە بەر، ۇزاق جۇرگەن سوڭ الدىڭنان ۇلكەن تاۋ شىعادى، سول جەردەن ۇلكەن ۇڭگىر كەزدەسەر. سول ۇڭگىردە ساقالى بەلىنە تۇسكەن ەمشى تۇرادى. ول مەنىڭ ۇستازىم. مىڭ جىلدان بەرى ءتۇرلى سىرقات ادامداردى ەمدەپ كەلەدى. ءبىر شيپا بولسا، سودان بولار» – دەيدى. بىرنەشە اي جول جۇرگەن بالا اقىرى ۇلكەن تاۋعا دا جەتىپ، ساقالى بەلىنە تۇسكەن ەمشىنى دە جولىقتىرىپتى. ەمشى بالادان ءجون سۇرايدى. بالا سوزىنەن كەيىن ەمشى ونىڭ اتا-اناسى بەزگەك دەگەن اۋرۋمەن اۋىرىپ جاتقانىن تۇسىنەدى. ەمگە ءدارۋ سول ماڭدا وسەتىن شوپتەن كوپ قىلىپ جيناپ، اۋرۋ اتا –اناسىنا قايناتىپ ىشكىزەدى. ءشوپ ىشكەن سوڭ قاريالاردىڭ جاعدايى جاقسارىپ، وڭالا باستايدى. بەزگەك حالىق اراسىندا جيىلەپ، دەرتتى بولعان ادامدار بالادان ەمدى قايدان تابۋعا بولاتىنىن سۇراپتى. سوندا بالا شىعىسقا قاراي التى اي ءجۇرىپ ۇلكەن تاۋعا جەتكەنىن، سول جەردەن دەرتكە داۋا تاپقانىن جىر عىپ ايتىپ بەرەدى. سودان بەرى الىس شىعىستاعى ۇلكەن تاۋ – التاي تاۋلارى دەپ اتالىپ كەتكەن ەكەن. وسى اڭىز شىعىس وڭىرىندە ەمدىك شوپتەردىڭ كوپ كەزدەسەتىنىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى بولسا كەرەك.
ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
التاي // قازاق ءاڭىز-اپسانالارى. قۇراست. د. ماعلۇموۆ، ءا. تاۋ ۇلى – الماتى: “بالاۋسا” باسپاسى، 2014. – ب.8-9.
