قازاقتىڭ ەرتە زامان تۇرمىسىندا كەم بولسا بولمايتىن دۇنيەلەر بار. ونى ءبىلۋ جاس ۇرپاققا پارىز.
كونەك – شيكى تەرىدەن جاسالعان بيە ساۋاتىن ىدىس، ونىمەن بيە ساۋعاندا باۋىن بىلەككە ءىلىپ الىپ، ءتۇبىن تىزەگە تىرەي ساۋادى. كونەك جەڭىل ءارى مەتال ىدىستار سياقتى داڭعىرلاپ دىبىس شىعارمايدى. قازاقتا «كونەكتەن شوشىعان بيە وڭباس، كوپتەن بولىنگەن ءۇي وڭباس» دەگەن ءسوز بار. سول سەبەپتى، كونەككە ساۋعاندا مال مازاسىزدانباي جاقسى ءيىپ، ءسۇتتى مول بەرەدى.
كونەكتى كوبىنەسە جىلقىنىڭ جون تەرىسىنەن جانە تۇيەنىڭ مويناعىنان بىتەۋ سويۋ ارقىلى جاسايدى. ول ءۇشىن جاس تەرىسىن تۇگىنەن ارىلتىپ، مويناقتىڭ كەڭ جاعىن تۇپتەپ تارامىسپەن تىگەدى دە، ءبىر بۇيىرىنەن تەرىدەن شۇمەك بەكىتەدى.
كونەكتىڭ اۋىز جاعىنا جاس توبىلعىدان ءيىپ شەڭبەر سالىپ، ونى سىرتىنا قاراي تەرىمەن كومكەرەدى. سودان سوڭ كونەكتىڭ ىشىنە قۇم تولتىرىپ، جاس تەرى كولەڭكەدە ابدەن كەۋىپ، كونگە اينالعان سوڭ ىشىندەگى قۇمدى توگىپ تاستايدى. تەرى كەپكەندە ءمۇيىز سىزعىشپەن باتىرا ورنەك سالادى. ءىشى-سىرتىنا تۇزدالماعان جىلقى مايىن سىڭىرە جاعادى دا، توبىلعى، ارشا ءتارىزدى اعاشتاردىڭ جاس بۇتاقتارىن جالىنداتپاي بىقسىتىپ جاعىپ، تۇتىنىنە ىدىستىڭ اۋزىن توڭكەرە ءىلىپ، بىرنەشە ساعات ىستايدى. ىس سىڭگەن سوڭ تەرى قىزىل قوڭىر تۇسكە ەنىپ، ارلەنە تۇسەدى ءارى قۇيىلعان استىڭ ءيىسى مۇرنىڭدى جارىپ بابىنا كەلەدى.
كونەكتىڭ ەكى بۇيىرىنەن (اۋىز جاعىنا تاياۋ) مەتال شىعىرىقتار ورناتىلادى دا، وعان قايىستان ورىلگەن باۋ تاعىلادى. جاقسى ىستالعان كونەككە بىر-ەكى كۇن اشىعان ايران قۇيىپ، شيكى ءدامىن كەتىرگەن سوڭ پايدالانا بەرۋگە بولادى. تەرىدەن جاسالعان ىدىستار وڭەزدەنىپ، كوگەرىپ كەتپەۋى ءۇشىن ايىنا ءبىر نە ەكى رەت مايلاپ، ىستاپ وتىرعان ءجون.
تالقى – تەرىنى كەرىپ-سوزىپ ءيىن قاندىرا جۇمسارتاتىن اعاش اسپاپ. تالقىنىڭ يرەك، سۇزگى، سوزعى، باسپا تالقى، ءتىس اعاش دەيتىن تۇرلەرى بولادى. تالقىنىڭ بۇل ءتۇرى قاتار وسكەن اشا اعاشتان جاسالادى. ەكى اشانىڭ ورتاسىنا ەركىن سياتىن، استىندا كەرتىلگەن تىستەرى بار باستىرعى بولادى. تالقىنىڭ ەكى اشاسىنا باستىرعىنىڭ كەرتىلگەن تىستەرى قاراما-قارسى ورناتىلادى. ونىمەن تەرى يلەۋدى «تەرىنى تالقىعا سالۋ» دەيدى. تالقىمەن تەرى يلەگەندە ءبىر ادام تەرىنى تۇگىن ىشىنە قاراتا شيىرشىقتاپ بۇكتەپ، باستىرعىنىڭ استىنا توسەپ، جايلاپ اينالدىرىپ وتىرادى. ەكىنشى ادام باستىرعىنى كوتەرىپ-باسۋ ارقىلى تەرىنىڭ قۇرىس-تىرىسىن جازىپ، جۇمسارتادى. ەرتەرەكتە قۇرۋلى تۇرعان تالقىنى كورە تۇرا باسپاي كەتۋ جاس جىگىتتەر ءۇشىن ۇلكەن ابەستىك بولىپ سانالعان. ال تالقىدان شىققان تەرىنى «كەرمەلەگەن تەرى» دەيدى. تىلىمىزدەگى «تالقىعا ءتۇستى»، «تالقىعا سالىندى» دەگەن ءسوز تىركەستەرى وسىدان شىققان بولسا كەرەك. «تالقى ەرگە پايدا، تامشى جەرگە پايدا» دەگەن اتالى ءسوز دە وسىعان قاتىستى جارىققا شىقسا كەرەك. تالقىدان شىققان تەرى قازاقتىڭ قارا سابىنىن جاسايتىن ساقارمەن جۋىلادى.
6alash ۇسىنادى
