كيىز ءۇيدىڭ جابدىقتارىنىڭ اتاۋلارى

بولات بوپاي ۇلى

قازاق كيىز ءۇيى- 7-8 عاسىرلاردا كەڭىنەن قولدانىلعان. وسىناۋ ۇلى دالانى قونىس ەتكەن اتا - بابالارىمىز وسىدان ءۇش مىڭ جىل ءبۇرىن دا كيىز مادەنيەتىن جارىققا شىعارعانىن كۇللى الەم كوزىندەگى عىلىمي دەرەكتەر دالەلدەيدى.
قازاق حالقىنىڭ ارعى اتا- بابالارى سانالاتىن ساح، ءعۇن، قاڭلى، ءۇيسىن، الاندار زامانىندا-اق كيىز ءۇي مادەنيەتىن تولىق قالىپتاستىرعانى شىندىق.
مەن بۇل جەردە كيىز ءۇي تاريحىن ايتقالى وتىرعام جوق. جاقىننان بەرى وقۋشىلاردان ماعان كيىز ءۇيدىڭ جابدىق اتاۋلارى تۋرالى وتە كوپ ءسۇراقتار كەلىپ ءتۇستى. جەكە- جەكە جاۋاپ تا بەردىم. بىراق ءسۇراقتار كوبەيە بەردى. اقىرى فب جەلىسىندە ورتاق جاۋاپ بەرۋدى ءجون كوردىم.

قازاق كيىز ءۇيىنىڭ سىرتقى جابدىقتارىنا قاراي :
1. ۇزىكتى كيىز ءۇي،
2. كوتەرمە تۋردىقتى كيىز ءۇي،
3. بىتەۋ تۋردىقتى كيىز ءۇي،
4. ءبۇتىن تۋردىقتى كيىز ءۇي. بولىپ بولىنەدى.

كيىز ءۇيدىڭ سىرتقى جابدىقتارى :
1. تۋرلىق،
2. ۇزىك،
3. تۇندىك،
4. تاڭعىش،
5. باس ارقان،
6. بەلدەۋ ءقۇر،
7. شالما ارقان،
8. شالعىش باۋ،
9. جەلباۋ،
10. ءباسقۇر.
11.تۋردىق باۋ،
12. ۇزىك باۋ،
مىنە كيىز ءۇيدىڭ سىرتقى جابدىقتار وسىلار.

كيىز ءۇيدىڭ قاڭقاسىن- " سۇيەگى " دەيدى.
كيىز ءۇي سۇيەگىنە - شاڭىراق، كەرگە،ۋىق، سىقىرلاۋلىق ( ەسىك )جاتادى.بۇلار كيىز ءۇي قاڭقاسىن ءۇستاپ تۇرادى.
قازاق كيىز ءۇي سۇيەك پىشىنىنە قاراي:
1. التىن وردا،
2. اق وردا،
3. اق وتاۋ،
4. قارشا ءۇي،
5. قارا لاشىق،
6. قارا قوس،
7. ابىلايشا،
8. جولىم ءۇي،
9. قارا شاڭىراق،
10. بوزىم ءۇي،
11. يتارقا،
12. كۇركە،
13. جارتى لاشىق،
14. جاداعاي ءۇي،
15. شوشايما ءۇي،
16. جاپپا ءۇي،
17. دومالاق ءۇي،
18. توشالا ءۇي،
19. قاپسىرما قوس،
20. كۇمبەز قوس.
بۇل كيىز ءۇيدىڭ سىرتقى جابدىقتارىنا، پىشىنىنە قاراي بولىنگەن اتاۋلارى.
قازاق كيىز ءۇيىنىڭ ۋىق سانىنا قاراي اتالۋى:
1. قىرىق باستى ءۇي،
2. الپىس باستى ءۇي،
3. سەكسەن باستى ءۇي،
4. توقسان باستى ءۇي،
5. ءجۇز باستى ءۇي،
6. ءجۇز جيرما باستى ءۇي.

قازاق كيىز ءۇيدىڭ شاڭىرعىنا قاداعان ۋىق سانىنا " باستى ءۇي " دەپ اتاعان.

كەرەگە تۋرالى تۇسىنىك

قازاق كيىز ءۇيدىڭ قالعان كەرەگەسىنىڭ سانىنا قاراي:
1. ەكى قاناتتى ءۇي،
2. ءتورت قاناتتى ءۇي،
3. التى قاناتى ءۇي،
4. سەگىز قاناتتى ءۇي،
5. ون قاناتى ءۇي،
6. ون ەكى قاناتتى ءۇي . دەپ بولەدى. كەرەگەنى - "ءۇي قاناتى" دەپ اتايدى. ودان سىرت "قازاق ۇلگى" جانە " قالماق ۇلگى" دەپ ەكى ءتۇرلى ۇلگىگە ايىرادى.بۇل ۇلگىلەر 7-8 عاسىرلاردان بەرى قالپىن ءقۇراتپاي ساقتالىپ كەلەدى.
كەرەگەنىڭ باسىنا ساي- ساي سىزىقتار سالادى. ول سىزىقتاردى " قانشا" دەسە،كەرەگە جەلىسىنە كوك وتكىزەدى. وى " دومبى" دەيدى.قارىشادان تەسكەن تەسىككە قايس باۋ بالايدى . ونى " تاسپا باۋ " دەپ اتايدى. كيىز ءۇيدىڭ نەگىزگى قاڭقاسىن، سۇيەگىن ءۇستاپ تۇراتىن ءتۇعىرى- " كەرەگە" دەپ اتالادى.
قازاق كەرەگەنىڭ ءار تال اعاشىن- " جەلى"، " كەرەگە جەلىسى" دەيدى. كەرەگە جەلىسىنىڭ ءۇزىن ءتۇرىن- " ەرسى" نمەسە " ەرسىسى" دەسە، قىسقا ءتۇرىن" بالاشىق" دەيدى. ءبىر كەرەگەدە ون ءتورت ەرسى، توعىز بالاشىق، توعىز ساعاناق بولادى. ساعاناق- كەرەگە كوگىنىڭ شەتىنە شىعىپ تۇراتىن شولاق تاياقشا بولەگىن-" ساعاناق" دەپ اتايدى. كيىز ءۇيدىڭ كەرەگە قاناتتارى جانە بوساعاسى وسى ساعاناقتارى قيۋلاسىپ، تاڭعىشپەن بايلانادى.ونىڭ ەكى جاعىن "مويىن القىم" دەيدى. كەرەگەنىڭ كوكتەلىپ بىتكەن ءبىر بولەگىن -"قانات" دەيدى. قانات سانى ءۇيدىڭ ۇلكەن- كىشىلىگىنە قاراي سانى ارتىپ وتىرادى. قانات قوسىلعان سايىن ءۇي كەڭەيىپ ۇلكەيە بەرەدى.قازاق كيىز ءۇيىنىڭ قانات سانى ەكى، ءتورت، التى، سەگىز، ون، ون ەكى، ون تورەت، ون التى، ارى قاراي وتىز قاناتقا دەيىن ۇلعاييا بەرەدى.
كەرەگە جەلىسىنىڭ ەرسىسى- ەكى مەتر دەن ەكى جارىم مەتىرگە دەيىن بولادى، بالاشىعى - ءبىر مەتر سەكسەن سانتيمەتر، ەڭ كىشى قىسقا ءتۇرى وتىز سانتيمەترگە دەيىن قىسقارادى. ال كەرەگەنىڭ ۋىق بايلايتىن جەرىن - " كەرەگە باسى"، نە " كەرەگە شەگى" دەيدى.
قازاق كيىز ءۇيىن جاساۋ شەبەرلەرى كەرەگەنىڭ جاسالۋ ادىسىنە قاراي -" جەلكوز كەرەگە" جانە " توركوز كەرەگە" دەپ ەكىگە بولەدى.
جەلكوز كەرەگە - ون ءبىر، ون ءۇش، ون بەس ،ون جەتى، جيرما ءۇش، ودان دا كوپ كوكتى بولىپ كەلە بەرەدى. كوگىنىڭ كوبەيۋىنە قاراي - جەتپىس بەس ، سەكسەن باس، توقسان باس، توقسان بەس باس، ءجۇز باس، ءجۇز بەس باس دەپ باس سانى دا ارتىپ وتىرادى. بۇل جەردەگى كوك ، باس دەپ وتىرعانى ۋىق سان مەن شاڭىراقتىڭ ۋىقتى ءسۇعاتىن تەسىگى.
قازاق قارا ولەڭىندە " كەرەگە توقسان باستى، سەكسەن ۋىق " دەگەن ولەڭىندە ءتۇسىندىرىپ كەتكەن.
قازاق شەبەرلەرى جەلكوز كەرەگەنى جاساعاندا كوزىن ۇلكەن ەتىپ جاسايدى دا، ورتاسىنان ءبىر جەلىنى كوكتەمەي قالتىرىپ كەتىپ وتىرادى.وسىلاي ەتكەندە كەرەگە وڭاي جازىلىپ، وڭاي جينالاتىن بولادى. ال توركوز كەرەگنىڭ كوزى تار بولادى، نە ءجۇدىرىق سياتىنداي ەتىپ جاسايدى. توركوز كەرەگە بەرىك مىقتى بولادى. بورانعا ، قاتتى سوققان جەلگە ءقۇلاپ قالمايدى، بىراق جازىلىپ - جينالۋى قيىنداۋ بولادى. كەرەگەدەگى باسىنىڭ جاسالۋىنا قاراي پارىق بولادى. قازاق شەبەرلرى قالىپتاستىرعان توركوزدى كەرەگە جيرما باستى بولسا، جەلكوزدى كەرەگە ون جەتى باستى بولىپ كەلەدى. بۇل ولشەم نەگىزىنەن ءۇزاق ۋاقىت تاجىريبەدەن ءوتىپ ءتۇراقتالعان ولشەم بولىپ قالدى.
قازاق تىلىندە :

1. كەرەگەڭ كەڭ بولسىن،
2. كەرەگەڭ بەرىك بولسىن،
3. كەرەگەڭ سوگىلمەسىن،
4. كەرەگەڭ شايقالماسىن،
5. كەرەگەڭ ءقۇتتى بولسىن،
6. كەرەگەڭە جاماندىق جۋىماسىن.
دەگەن سوزدەر باتالى سوزدەردە جولىقسا، قاعىس تىلىندە دە مىناداي اشتى سوزدەرىدى جولىقتىرامىز:

1. كەرەگەسىن يت قومدامىن،
2. كەرەگەسىنە يت سارىسىن،
3. كەرەگەگە تاڭىلىپ قالسىن،
4. كەرەگەسى شايقالسىن، ت. ب. قارعىس سوزدەر بار.

ۋىقتىڭ ەرەكشىلىگى

ۋىق- كەرەگە مەن شاڭراقتىڭ اراسىن قوسىپ ءۇستاپ تۇراتىن ، ءبىر باسى ءتۇلۋ، ەكىنشى باسى يلگەن جىڭىشكە سىرىق. كيىز ءۇيدىڭ نەگىزگى جابدىقتارىنىڭ ءبىرى-" ۋىق" دەپ اتالادى.
قازاقتىڭ كيىز ءۇي جاسايتىن شەبەرلەرىن - "ءۇيشى" دەپ اتايدى. ۇيشىلەر ۋىقتى نەگىزىنەن سامبى تالداردان جاساعان. ۋىقتىڭ كەرەگە باسىنا بايلاناتىن جاعىن يمەكتەۋ ءارى جالپاق ەتىپ جاسايدى. يلگەن جالپاق جاعىن" ۋىق ءينى" نەمەسە " ۋىق قارىنشاسى" دەسە، تۇزۋ جاعىن- " قارى" نەمەسە " قارىمى" دەيدى. ال ۋىقتىڭ شاڭىراق كوزىنە ءسۇعاتىن ءۇشتالعان ءۇشىن- " قالامى" دەپ اتايدى. ۋىقتىڭ كەرەگە باسىنا بايلاناتىن جاعىن تەسىپ، وعان باۋ وتكىزەدى. ول باۋدى- " ۋىقباۋ" دەپ اتايدى. ۋىقباۋدىڭ ءۇزىندىعى ەكى دە ءۇش مەتر بولادى. قازاق كيىز ءۇيىنىڭ ۋىق سانى كەرەگە باس سانىنا تەڭ كەلەدى.ۋىق سانى ، ۋىقتىڭ ءۇزىن- قىسقالىعى كيىز ءۇي كولەمىنىڭ ۇلكەن- كىشىلىگىنە بايلانىستى بولادى. كيىز ءۇيدىڭ ۋىق سانىن ەسەپتەۋ ءادىسى دە بار، ادەتتە كيىز ءۇي ماڭدايشاسىنا التى ۋىق بايلانادى.قالعان ۋىق سانىن كەرەگە باسىنا بايلانىستى ەسەپتەيدى. ءمۇندا جەلكوز كەرەگە مەن توركوز كەرەگەنىڭ ۋىق سانىن انىق پارىقتاپ الساڭ ەشقاشان ۋىق سانىنان جاڭىلمايسىڭ. ۋىقتىڭ قالامى- ءتورت قىرلى بولىپ جاسالادى. سودا شاڭىراقتى شايقالتپاي ءۇستاپ ءتۇرۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ۋىق جاساۋ ءۇشىن ۋىق اعاشتى سالىپ جىبىتەتىن وت كۇلىن- "قوز" نەمەسە " قوزان" دەيدى. ۋىقتىڭ قارىنشا، نە الاقانىنا سىزىق سالاتىن ءقۇرالدى-" قىرناۋىش" دەپ اتايدى. ۋىقتىڭ ءيىنىن جاسايتىن قازىقتاردى- " تەز" نە " تەزگە سالۋ" دەيدى. ۋىق الاقانىنا سالعان سىزىقتى- " ىراۋ"، " ىراۋلى" دەيدى. ۋىقتار دى بويايتىن توپىراق ءنىلىن-" جوسا" دەپ اتايدى. ءبۇرىنعى زامانداعى بايلار ۋىقتارىن كۇمىس نە سۇيەكتەرمەن ورنەك سالدىرىپ تا جاسستاتىن بولعان.
قازاق تىلىندە:

1. ۋىق بەرىك بولسىن،
2. ۋىق سىنباسىن،
3. ۋىعىڭ التىن بولسىن،
4. ۋىعىڭ ءۇزىن بولسىن،
5. ءبىر ۋىق بولىپ قادال.
دەگەن سوزدەر اق باتالى العىس سوزدەرىنەن كەزدەسەدى. ال قارعىستاندا ۋىق تۋرالى سوزدەر تابىلادى:

1. ۋىعىڭ سىڭعىر، ۋىعىڭ سىنسىن،
2.بورت-بورت سىنىپ ۋىعىڭ ،
بوربايىڭا قادالسىن.
3. ۋىعىڭ كوزىڭە قادالسىن،
4. ۋىعىڭ سىنىپ جولدا قال. دەگەن قارعىس سوزدەر دە بار.

شاڭىراق تۋرالى تۇسىنىك

شاڭىراق- كيىز ءۇيدىڭ توبەسى . ۋىقتاردىڭ جوعارى قاراعان جاعىن بىرىكتىرىپ ءۇستاپ تۇراتىن ،كۇلدىرەۋىشتەرى بار، مىقتى اعاشتان جاسالعان شەڭبەردى - " شاڭىراق " دەپ اتايدى.
شاڭىراق كيىز ءۇي سۇەكتەرىنىڭ ەڭ نەگىزگىلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى.ءۇي جاساۋ شەبەرلەرى شاڭىراقتى تالدان، قايىڭ سىندى مىقتى اعاشتاردان جاسايدى. ونىڭ ۇلكەن شەڭبەرىندە دوعا ەتىپ ءيىپ جاساعان سەگىز كۇلدىرەۋىشى بولادى.شاڭىراق شەڭبەرىنىڭ اينالاسىندا ۋىق وتكىزۋگە ارنالعان تەسىك بولادى. ونى " شاڭىراق كوزى" دەيدى. شاڭىراق شەڭبەرى ەكى مەتردەن باستاپ ، التى مەترگە دەيىن ۇلكەيە بەرەدى.شاڭىراقتىڭ دوڭگەلەك شەڭبەرىن- " ءتۇعىن " دەپ اتايدى.اينالاسىنداعى ءتورت قىرلى تەسىكتەردى- " قالامدىق" نە " قالامدىقتار " دەيدى. شاڭىراقتىڭ شەڭبەرىنىڭ ۇستىنە دوعا ەتىپ ءيىپ جاساعان سەگىز اعاشتى- " كۇلدىرەۋىش " دەپ اتايدى. شاڭىراقتىڭ كۇلدىرەۋىنىڭ تور جاعىنداعى بوس قالعان ورىندى- " جارىقتىق" دەيدى. جارىق تۇسەتىن جەر بولعاندىقتان. شاڭىراق شەڭبەرىندەگى كوزدەر ەسەپپەن جاسپلادى. ءتورت قانات ءۇيدىڭ شاڭىراعىنىڭ كوزدەرى ەلۋ دە الپىس بولسا، التى نە سەگىز قاناتى ۇيلەردىڭ كوزدەرى ءجۇز نە ءجۇز جيرما بولادى.ءار كوزگە بىردەن ۋىق شاشىلادى.قازاق بايلارىنىڭ ءمۇنداي ۇلكەن شاڭىراقتارىن مىقتى ازاماتتار اتقا ءمىنىپ ۇلكەن باقانمەن كوتەرىپ تۇرىپ تىگەتىن بولعان. شاڭىراق كوزدەرىن جاسايتىن تەمىر اسپاپتى- " كوزەۋ" دەپ اتايدى. شاڭىراقتىڭ ەكى جاعىنا تەرمەلەپ، ورمەلەپ ادەمى ەتىپ توقىلعان قور باۋ تاعادى. ول باۋدى- " جەلباۋ " دەيدى. ءۇي تىككەندە سول جەلباۋدان ءۇستاپ ، شاڭىراقتى باقانمەن كوتەرىپ ءتۇرىپ ۋىق شانشيدى. شاڭىراقتىڭ كۇلدىرەۋىشىن قوزعالاتپاي ءۇستاپ ارنايى جاسالعان كولدەلەڭ اعاش بولادى. ول اعاشتى - " باقالىق" نە " قارعاشا "دەپ اتايدى.ونداي اعاش ءار شاڭىراقتا تورتتەن بولپدى.
قازاق شاڭىراعى - " تاباق شاڭىراق" جانە " شاباق شاڭىراق" بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
ورتاسىن تەگىس اعاشتان ويۋلاپ، ءتۇرلى ناقىشپەن ورنەكتەپ اسەمدەپ جاساعان شاڭىراقتى" تاباق شاڭىراق" دەسە، ورتاسى تاباقسىز ، كۇلدىرەۋىشپەن جاسالعان شاڭىراقتى- " شاباق شاڭىراق" دەپ اتايدى.
قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرىندە شاڭىراق كيەلى سانالادى، يەلى باعانالادى.سوندىقتان شاڭىراق اعاشتارىن تازا جوسامەن بوياپ، كەي جەرلەرىن التىنمەن اپتاپ ، كۇمىسپەن كۇپتەپ كەرەمەتەي ەتىپ جاسايدى.
قازاق -اتادان قالعان ءۇيدى- "قارا شاڭىراق" دەپ اتايدى.اتا- انا تۇرعان ءۇي -"ۇلكەن ءۇي" نەمەسە " قارا شاڭىراق" دەپ تانيدى.قازاق سالتىندا قارا شاڭىراققا كەنجە ۇل يە بولادى. باسقا بالالار قارا شاڭىراقتان ەنشى الىپ وتاۋ بولىپ ءبولىنىپ شىعادى.
قازاق تىلىندەگى قارا شاڭىراق ءسوزى كەيىنگى كەزدە كەڭ ماعىنادا قولدانىلا باستادى. " مادەنيەت ورتالىعىنىڭ قارا شاڭىراعى"، "عىلىم ورداسىنىڭ قارا شاڭىراعى"، " جازۋشىلار وداعىنىڭ قارا شاڭىراعى" ت. ب. لار.
ال قازاقتىڭ اعىستارى مەن قارعىس سوزدەرىندە تىپتەن كوپ ورىن يەلەيدى.

1. شاڭىراق بيىك بولسىن،
ىرگە كەڭ بولسىن.
2. شاڭىراققا ب ا ق قونسىن.
3. شاڭىراق شايقالماسىن.
5. شاڭىراعىڭ كەڭ بولسىن.
6. شاڭىراعىڭنان شاتتىق كەتپەسىن.
دەگەن تىرەستەر باتا -تىلەك سوزدەردە كەزدەسسە، قارعىس سوزدەردەن دە تابىلادى.

1. شاڭىراعىڭ ءقۇرىسىن،
2. شاڭىراعىڭ شالقالسىن،
3. شاڭىراعىڭ ورتەنسىن.
مىنە وسىنداي قارعىس سوزدەر ايتىلادى. بال تامعان ءسوز دەن ۋ دا تامادى دەگەن وسى بولار.

سىقىرلاۋىق تۋرالى تۇسىنىك

سىقىرلاۋىق- كيىز ۇيگە ارنالعان ءداستۇرلى ەسىكتى- " سىقىرلاۋىق" دەپ اتايدى. سىقىرلاۋىق ، ەكى بوساعادان ،ماڭدايشادان، تابالدىرىقتان ، ەكى جاققا قاراي جارىلىپ اشىلاتىن ەكى جارتى جارما ەسىكتەن ءقۇرالىپ ،ءبىر ەسىك بولىپ شىعادى. قازاق كيىز ءۇي تاريقىندا ءبىر جاعىنا قاراي اشىلاتىن ەسىكتەر سيرەك كەزدەسەدى. جوق دەسەك تە بولادى. سەبەبى ەسىكتى قازاق حالقى باقىت قاقپاسى دەپ جاقسى ىرىمعا باعالايدى. كىرىپ- شىققان ادامدارعا جاقسىلىق تىلەپ تۇرادى دەپ سانايدى.سوندىقتان قازاق ەسىكتى ءۇي جاساۋشىلارعا جاساتپايدى. قازاق شەبەرلەرى اراسىندا ارناۋلى ەسىك جاساۋشى شەبەرلەر بولادى. ونى- " ەسىكشى " دەپ اتايدى.
سولارعا اقىسىن بەرىپ ،ارنايى تاپسىرىسپەن جاساتادى. قازاقتىڭ ەسىك جاسايتىن شەبەرلەرى -ەسىكتىڭ ماڭدايشا، ەكى بوساعا، تابالدىرىق، ەكى جارما ەسىك بوشەكتەرىن شەگەسىز قيۋلاستىرىپ ءقۇراستىرادى. شەگە ىستەتپەيدى.
كيىز سىقىرلاۋىعى- كيىز كەرەگەسىنىڭ بيىكتىگىنە لايىقتاپ ولشەممەن جاسالادى. كوپ رەتتە ەسىك بيىكتىگى 170-175 سم ، ەنى 120- 122 سم كولەمىندە بولادى.ەكى بوساعا مەن تابالدىرىق جانە ماڭدايشاسىنىڭ ەندەرى 7- 8 سم شاماسىندا بولادى.ماڭدايشاسىنىڭ جوعارى جاعىنان ۋىق بايلايتىن 6 تەسىك بولادى. ونى- " ۋىق قودىرعى" دەپ اتايدى.ماڭدايشانىڭ استىڭعى جاعىنىڭ ، تابالدىرىقتىڭ ۇستىنگى جاعىنىڭ ەكى باستارىنان قوس بوساعانىڭ باس -اياقتارى ءسۇعىنىپ تۇراتىن ءتۇزۋ ءبۇرىشتى - " بوساعا ءۇياسى" دەيدى. اشپالى ەكى ەسىكتىڭ توپساسى رەتىندە بوساعا جاعىنان جوعارى جانە تومەنگى شەتتەرىنەن ماڭدايشا مەن تابالدىرىققا ارنايى جاسالعان دوڭگەلەك ءۇيالارعا كىرىپ تۇراتىن سىقىرلاۋىق اتالاتىن دوڭەستەر شىعارادى. ءبۇل دوڭەستەر ماڭدايشا مەن تابالدىرىق كىرىپ تۇرعاندىقتان، ەسىكتى اشىپ- جاپقاندا سىقىرلاعان دىبىس شىعارىپ تۇرادى. وسىعان باعىپ كيىز ءۇيدىڭ ەسىگىن - "سىقىرلاۋىق " دەپ اتاعان ەكەن.
قازاق سىقىرلاۋىقتىڭ اشىلىپ - جابۆلاتىن ەكى جارتى ەسىگىن ادەمى بويياۋلارمەن بوياپ، قازاقشا ويۋ-ورنەك سالىپ ساندەپ جاسايدى.سۇيەك ،ءمۇيىز، كۇمىس ، الۋان ءتۇرلى اسىل تاستارمەن بەزەدىرىپ جاسايدى. ماڭدايشا ، بوساعا، تابالدىرىقتىڭ ەكى جانىندا سولاي بەزەندىرەدى، اشەكەيلەيدى.
قازاق كيىز ءۇيىنىڭ ەسىگى ەكى قابات بولىپ كەلەدى.
ءبىرى- سىرتقى ەسىك. شي مەن كيىزدەن، قىمبات ماتالاردان اشەكەيلەپ جاسايدى. ەندى ءبىرى- اعاشتان جاساعان جوعارىدا ايتىلعان اعاش ەسىك نەمەسە سىقىرلاۋىق.
قازاق داستۇرىندە ەسىكتىڭ ماڭدايشاسىن تارتپا، بوساعاسىن كەرمە، تابالدىرىعىن تاپتاما دەگەن ىرىمدار بار. ۇيتكەنى ەسىك كيەلى.
ودان ءومىر دە كىرەدى، ءولىم دە شىعادى. ەسىك - باقىت قاقپاسى دەپ سەنگەن.

1 اق بوساعانى اق نيەتپەن اتتا،
2.بوساعاعا سۇيەنىپ تۇرما.
3. التىننان بولسىن بوساعاڭ،
4. بوساعاعا جاتپا،
5. قايتىپ كەلەر ەسىگىڭدى قاتتى سەرىپپە،
6. جات بوساعانى اينالما.
7. ەسىك كورگەندى الما، بەسىك كورگەندى ال.
8. زاماناقىر بولاردا تابالدىرىق تاۋ،
كورشىڭ ۇلكەن جاۋ، ىرگەڭ تولى داۋ بولار،
9. كۇيەۋ ەسىك كورگەلى كەلدى،
10. كەلىن وڭ اياقپەن بوساعا اتتادى.

مىنە ،وسى ءسوز تىركەستىرىنىڭ تىگىسىندە تەرەڭ داستۇرلىك ۇعىمدار مارقاداي جامىراپ جاتىر.

-جالعاسى بار-

بولات بوپاي ۇلى

6الاش ۇسىندى