بۇل وقيعا 1928ء-شى جىلدارى شاماسىندا بولعان ەكەن. ياعني، وسىدان 10 جىل بۇرىن 1917-18 جىلدارى «توڭكەرىس» دەيتىن دۇلەي ءدۇمپۋ پايدا بولىپ، ءوز جايىمەن ءجۇرىپ جاتقان قوعامنىڭ باسىن اياعىنا، اياعىن باسىنا قاراي توڭكەرىپ قويعان زامان. بيلىكتىڭ باسىنا مىنگەن بالشەبەكتەر ونىمەن قاناعاتتانباي، ۇكىمەتتىڭ تەسىك قالتاسىن تولتىرۋ ءۇشىن قولدان «بايتالاۋ» (كامپەسكى) دەيتىن ناۋقان ۇيىمداستىرىپ، عاسىرلار بويى جىمداسىپ ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ ءدىني عۇرپى مەن سالتىن قيراتۋ ءۇشىن «قۇدايسىزدار ۇيىمى» دەيتىندى قۇرىپ، حالىقتىڭ كونە رۋحانياتىن قيراتىپ جاتقان شاق.
دەسە دە ەسكىنىڭ تابيعي سۇرلەۋىن جاقسى بىلەتىن قازاقى قاريالار دۇلەي كۇشكە شاماسى كەلمەسە دە، ءىشىن بەرمەگەن ۋاقىت. سونداي جاننىڭ ءبىرى سىر ەلىنە اتى ءماشھۇر، كەزىندە بۇقار بارىپ ءىلىم ۇيرەنگەن ءجۇنىس دەگەن اقساقال بولىپتى. جارىقتىق اتامىزدى بىلايعى حالىق «ءجۇنىس مولدا» دەپ اتاپ كەتكەن ەكەن.
بىردە وسى مولدا اقساقالعا اپەرباقان شولاق بەلسەندى شوشاڭداپ بولماپتى. جۇكەڭ سۇراپتى:
- وسى سەندەر قانداي ۇكىمەت قۇرعالى جانىعىپ جۇرسىڭدەر؟
- بايدى كەدەيگە تەڭەيمىز، - دەپ داۋرىگىپتى انا بەيباق. ءجۇنىس مولدا باسىن شايقاپ، مىرس ەتىپ كۇلىپتى دە:
- ەي، شىراعىم-اي، ءاۋ باستا قاتە كەتكەن ەكەنسىڭدەر، ەسى دۇرىس ۇكىمەت قايتا كەدەيدى بايعا تەڭەمەي مە؟!
بىردە «قۇدايسىزدار ۇيىمىنىڭ» باستىعى، وكىرگەن كوممۋنيستىڭ ەر جەتكەن جالعىز ۇلى اجال قۇشىپتى. ءدىنسىزدىڭ ۇلى ءولدى دەپ قاراپ وتىراتىن ەمەس، ءجۇنىس مولدا باستاعان اقساقالدارى جينالىپ كەلىپ، كوڭىل ايتادى. ۇلى ولگەن كوممۋنيست بەيباق قولىنداعى ۇزىن كەزدىگىن اسپانعا قۇلاشتاپ سەرمەپ ءجۇر دەيدى. نە بولدى دەسە، – مەنىڭ جالعىز ۇلىمدى العان قۇدايدىڭ كوزىن اعىزام، – دەيتىن كورىنەدى.
مىناداي قىلىقتى كورگەن شالدار شوشىپ كەتىپتى. «ويباي، اقىماق پەندە قۇدايعا ءتىل تيگىزىپ، ۇلكەن كۇپىر ەتتى، بۇنىڭ ماڭىنا جولاۋعا بولمايدى، قۇرىسىن كەتتىك» دەپ، وشارىلىپ ورىندارىنان تۇرادى.
ەل دۇرلىگىپ جاتسا ءجۇنىس مولدا ءۇنسىز ساقالىن سيپاپ وتىر. شالدار ەنتىگىپ ەسىك كوزىندە تۇر. سودان جۇكەڭ، – ەي، حالايىق، - دەپتى. – نەگە دۇرلىگىپ كەتتىڭدەر، سابىر-سابىر، بەرى تامان كەلىڭدەر، قاراڭدارشى انا بەيباق اسپانعا كەزدىك سىلتەپ ءجۇر، ول نەنى بىلدىرەدى، بالاسىن بەرگەن دە، العان دا ءبىر اللا ەكەنىن ءبىلىپ ىستەپ ءجۇر. الدا-جالدا بالامدى سەندەر ولتىردىڭدەر دەپ ءبىزدىڭ كوزىمىزگە پىشاق لاقتىرسا نە بولدىق. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، اكەسى كۇپىر بولدى دەلىك، مىنا مارقۇم بالاسىنىڭ جازىعى نە، ەرتەڭ مىنا مۇسىلماننىڭ جانازاسى ءۇشىن ءبىز جاۋاپ بەرەمىز، اكەسى مىنا قىلىعى ءۇشىن ءوزى جاۋاپ بەرەدى. بارىڭدار دا دارەت الىڭدار، جانازاعا تۇرامىز، – دەگەن ەكەن. شىركىن، بۇرىنعى قازاقتاردا حيكمەت (دانالىق) بولعان عوي. بۇل جەردە ءجۇنىس مولدا حيكمەتپەن ۇكىم ايتىپ تۇر.
بەكەن قايرا ۇلى
