«پايعامبار مەديسيناسى» كىتابىنان ىقشامداپ اۋدارعان: جارقىنبەك تۇقبي ۇلى
كىتاپ اۆتورى: ساۋديارابيالىق يسلام تانۋشى، عالىم يبن حايۋم ءال-جاۋزي (1292-1349)
پايعامبار مۇسىلماندارعا ىندەت اۋماعىنا كىرمەۋىن بۇيىردى «بۇحاري حاديستەر جيناعىندا» يبن ءۇساما ايتۋىنشا، پايعامبارىمىز: «وبا – ول لاستىق، ال اللا وبانى يزرايلدەگى ءبىر قاۋىمعا جىبەردى» – دەدى. (تاعى ءبىر ايتىلىمدا «سەندەردەن بۇرىنعى ءبىر قاۋىمعا جىبەرىلدى» دەلىنگەن). ەگەر ءسىز ءبىر جەردە وبا تۋرالى ەستىگەن بولساڭىز، وندا ول جەرگە بارماڭىز. ەگەر ءسىز تۇرعان جەردە وبا بايقالسا، ءسىز ودان ساقتانۋ ءۇشىن سىرتقا قاشپاڭىز.
«بۇحاري حاديستەر جيناعىندا دا اللا ەلشىسىنىڭ: «وبادان قايتىس بولعان بارلىق مۇسىلماندار شەيت» دەلىنگەن.
ءتىل عىلىمى تۇرعىسىنان العاندا – وبا ءبىر اۋرۋدىڭ اتاۋى. مەديسينالىق تۇرعىدان العاندا وبا جانىڭدى جالمايتىن قاتەرلى دەرت، جۇقتىرعان ادامدى قاتتى ازاپقا سالادى. ال جۇقتىرعان دەنە مۇشەلەرى قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە قارايادى، كوگەرەدى نەمەسە تالاۋرايدى، بۇزىلىپ ءشىريدى. وبا، ادەتتە، قولتىق استى، قۇلاقتىڭ ارتى، مۇرىننىڭ ۇشى نەمەسە دەنەنىڭ باسقا جۇمساق تىندەرىنەن باستاپ جۇعىمدالادى. ايشا ريۋايات ەتۋىنشە، ول پايعامباردان وبا تۋرالى سۇراعاندا، پايعامبارىمىز: «قۇرساق پەن قولتىق استىنداعى تۇيە بەزى ءتارىزدى بەز»، – دەدى.
جۇمساق تىندەر ينفەكسيالانىپ ىرىڭدەسە،ماسەلەن قولتىق استى مەن قۇلاق ارتىنان بايقالسا وبا ىندەتىنەن ينفەكسيالانعان بولۋى مۇمكىن. وبا بۇزىلعان قاننان تۋىندايدى. ال قاننىڭ بۇزىلۋى ينفەكسياعا ۇشىراعان كەمىرگىش جانۋارلاردىڭ دەنەسىندە بولاتىن اۋرۋ قوزدىرعىشتاردىڭ جۇعىمدالۋىنان پايدا بولادى. ينفەكسيالانعان قان اعزانىڭ بارلىق مۇشەلەرىنە ىقپال جاسايدى، ينفەكسيالانعان دەنە مۇشەسىنەن كەيدە ءىرىڭ نەمەسە قان اعادى. مۇنداي جاعدايدا ينفەكسيالانعان قان قاتىستى دەنە مۇشەلەرىنە جەتكەندە، ماسەلەن جۇرەككە بارعاندا قۇسۋ اقىل ەسىنەن ايىرىلۋ، جۇرەك سوعۋى جيىلەۋ سياقتى بەلگىلەر پايدا بولادى. وبا جۇرەككە بۇزىلعان ۋلى قاندى تاسىمالداعاندا، ومىرگە ءقاۋىپ توندىرەتىن ينفەكسيا تۋىندايدى، اسىرەسە، اعزاداعى جۇمساق تكاندارمەن (ۇلپالارمەن) بىرىگىپ ينفەكسياعا ۇشىراعاندا.
ينفەكسيالانعان قان ۋىتتى بولعاندىقتان، ونى اعزاداعى ءار ورگان قابىلدامايدى. ال كەيبىر ءالسىز مۇشەلەر ونى امالسىز قابىلدايدى. ەڭ قورقىنىشتىسى وبا، ادەتتە، قۇلاقتىڭ ارتىنا جانە قولتىق استىنا شابۋىلدايدى. ويتكەنى بۇل ورىندار ادام دەنەسىنىڭ ماڭىزدى مۇشەلەرىنە جاقىن ورنالاسقان (مۇندا ليمفا تىندەرى شوعىرلانعان – رەداكتوردىڭ ەسكەرتپەسىنەن). جۇقپالى ليمفا بەزى وباسى (قارا ءولىم دەپ تە اتالادى) ەمدەپ ساقايتۋ (ساۋىقتىرۋ) سالىستىرماسى جوققا تەڭ. ال قىزىل جانە سارى وبالار ونشا ءقاۋىپتى ەمەس، سەبەبى اۋرۋ ادەتتە لاستانعان وڭىرلەردە ءوربيدى، سوندىقتان «وبا» دەپ اتالادى. كەز-كەلگەن جۇقپالى ىندەتتىڭ جالپى اتاۋى رەتىندە قولدانىلادى.
«جۇقپالى ىندەت» تەرمينى «وباعا» قاراعاندا ءجيى كەزدەسەدى. ءار وبا جۇقپالى ىندەت، ءبىراق ءار جۇقپالى ىندەت وبا ەمەس.
وبامەن جۇعىمدالعان دەنە مۇشەسىنەن ينفەكسيا پايدا بولىپ ىرىڭدەيدى جانە قاتەرلى ىسىك پايدا بولادى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل اۋرۋ بەلگىلەرى دارىگەرلەر بايقاي الاتىن وبانىڭ كەيبىر بەلگىلەرى عانا.
«وبا» ءسوزىنىڭ ءۇش ءتۇرلى ماعىناسى بار:
بىرىنشىدەن، دارىگەردىڭ بايقاپ، تىركەگەن اۋرۋى.
ەكىنشىدەن، وبادان تۋىنداعان ءولىم-جىتىم. پايعامبار ايتقانداي: «وبادان ولگەن مۇسىلماندار - شەيىتتەر».
ۇشىنشىدەن، بۇل وبا اۋرۋىنىڭ ءورشۋىنىڭ سەبەبى حاديستە دە بىلاي تۇسىندىرىلگەن: «وبا – بۇل لاستىقتان پايدا بولادى، اللا بۇل وبانى يزرايلدەگى بەلگىلى قاۋىمعا جىبەردى»، – دەلىنگەن. ال تاعى ءبىر ايتىلىمدا ياعني «يمام احماد حاديستەر جيناعى» كىتابىندا وبا «جىن قاققان اۋرۋ» دەپ تە سۋرەتتەلگەن جانە پايعامبار وبا «پايعامبارلاردىڭ دۇعاسى» دەپ تە ايتقان.
دارىگەرلەر بۇل تەوريالاردى دايەكتى دالەل رەتىندە قاراماعانىمەن جوعارىدا ايتىلعان وبانىڭ پايدا بولۋ سەبەبىن جوققا شىعارا المايدى. پايعامبارىمىز بىزگە كوزىمىز جەتپەيتىن كومەسكى بولمىستاردىڭ سىرىن اشتى. ال دارىگەرلەر وبانىڭ سالدارىمەن كۇرەسۋدە. الايدا، وسىلاي بولا تۇرسا دا بەلگىلى ءبىر ماعىنادان العاندا، دارىگەرلەر بىلەتىن وبا اۋرۋىنىڭ بەلگىلەرى دە ولارعا وبانىڭ رۋحپەن قاتىسى جوق ەكەنىنە ەشقانداي دالەل كەلتىرە المايدى. ويتكەنى ادامنىڭ جانى مەن ءتانى كەز بولاتىن اۋرۋلار مەن ءولىم ورتاسىندا ۇلكەن بايلانىس بار.
تەك سانا-سەزىمى تومەن ادامدار عانا جاننىڭ ادام تانىنە جانە ادامدىق قاسيەتىنە ىقپال ەتەتىنىن جوققا شىعارادى. جۇقپالى ىندەت تارالعاندا نەمەسە اۋا لاستانعاندا، اللا ادامنىڭ رۋحىنا (جانىنا) بەلگىلى كۇش بەرەدى. ادام اعزاسى لاستانعان زاتتاردان تۋىنداعان اۋرۋلارمەن اۋىرعان كەزدە، اسىرەسە قان، ءماني سۋى نەمەسە ءوت سۇيىقتىعى ينفەكسيالانعان كەزدە جان ادام اعزاسىنا بەلگىلى اسەر ەتەدى. ءتۇرلى ەموسيونالدىق اۋىتقۋلار مەن اۋرۋلارعا تاپ بولعان كەزدە دەنەدەگى قارا ەنەرگيالار دەنەنى مەڭگەرەدى. تەك ناۋقاس ادامدا اللانى ەسكە الۋ، اللادان دۇعا تىلەۋ، زەكەت بەرۋ جانە قۇراندى جاتتاۋ سياقتى ۇلكەن كۇشپەن قارسى تۇرعاندا عانا، پەرىشتەلەردىڭ كومەگىمەن قارا ەنەرگياالاردىڭ كەرى اسەرىن جەڭىپ شىعادى.
ءبىز بۇل ءادىستى وتە كوپ رەت قولداندىق، جانە اۋرۋدىڭ العاشقى كەزەڭدەرىندە ادام اعزاسىنان زياندى زاتتاردى شىعارۋدا وسى وڭ ەنەرگيالاردىڭ زور اسەرىنە كۋا بولدىق. اللانىڭ قالاۋىمەن بۇل ءادىستىڭ ءساتسىز بولعان كەزى وتە از. ادامدار شايتاننىڭ ازعىرۋىنا تۇسكەنىن سەزگەن كەزدە، ولار جوعارىدا ايتقانىمىزداي ىزگى امالدارمەن اينالىسۋ كەرەك. ويتكەنى بۇل ىزگى امالدار قارا ەنەرگيالارمەن پاسسيۆ كۇشتەرگە قارسى تۇرادى جانە جويا الادى.
اللادان پانا تىلەيتىن ادامدار ءۇشىن بۇل ەڭ جاقسى ەمدەۋ ءادىس. ال اللا قالاماعان ادام بولسا ونىڭ جۇرەگى بۇل ىزگى امالداردان الشاق بولادى. مۇنداي ەم دە وعان قونبايدى.
اللانىڭ قالاۋىنا سايكەس، ءبىز بۇل تاقىرىپتى اللانى ەسكە الۋ اللانى زىكىر ەتۋ جونىندەگى مازمۇندا تەرەڭىرەك تالقىلايمىز. قۇران وقۋ، پايعامبارلاردىڭ جاساعان دۇعاسىن جاساۋ، اللانى ەسكە الۋ مەن ىزگى امالدار جاساۋ سىندى ەرەكشە تاسىلدەر ارقىلى دا ەمدەلۋگە بولادى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي: دارىگەرلەر تاعايىنداعان رەسەپتىك دارىلەر مەن حالىقتىق ەم-دومداردى سالىستىرۋعا بولمايتىنى سياقتى پايعامبار مەدەتسيناسى مەن جايشىلىقتاعى مەدەتسينانىڭ دا ۇلكەن ايىرماشىلىعى بار. وسى كوزقاراستى كەيبىر دارىگەرلەر دە مويىندايدى جانە رۋحاني اسەردىڭ اعزاعا جاسايتىن ىقپالىن، سونداي اق يسلامداعى قۇلشىلىق عيباداتتاردىڭ جوعارى ونىمگە يە دارى-دارمەكتەردەن دە جاقسى كومەكتەسەتىنىن كوپ جەردە بايان ەتەدى. بۇل رۋحاني كۇش جان العىش ۋلى دارىلەردىڭ اسەرىن دە جويىپ جىبەرەتىن قۋاتقا يە.
ءبىز زياندى گازدار وبانى قوزدىراتىندىعى جايىنداعى شىندىقتى باسا ايتۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. ءبىر جىلدىڭ ءار قانداي مەزگىلىندە اتموسفەرا اۋرۋ قوزدىرعىشتارمەن لاستانعاندا اعزانىڭ اقاۋسىزدىعىنا ءقاۋىپ توندىرەدى. بۇل كوبىندە جازدىڭ سوڭى مەن كوكتەمدە بولادى. ويتكەنى جاز بويى اعزادا جينالعان شۇعىل سيپاتتى ءوت سۇيىقتىعى قالدىعى جاز سوڭىندا تولىق ىدىرامايدى دا كۇز ماۋسىمى كەلىپ، اۋا رايى سالقىنداعاندا جاز بويعى اعزادا جينالىپ، تولىق ىدىراماعان قالدىقتار تەمپەراتۋرانىڭ جوعرلاۋىمەن بۇزىلادى. سونداي-اق شىرىتكىش اۋرۋلاردى قوزدىرادى. اسىرەسە، ادام اعزاسى وسى زاتتارعا وتە سەزىمتال بولعان كەزدە، قالدىقتار مەن جۇقپالى زاتتار دەنەنى اۋرۋعا شالدىقتىرادى.
جىل ەسەبى كوكتەمدە، اسىرەسە اتموسفەرا جاعدايىن گيپپوكرات: «كۇز جامان اۋرۋلار مەن ءولىم-جىتىم ەڭ كوپ بولاتىن ماۋسىم. كەرىسىنشە، كوكتەم – ءولىم ءجىتىم از بولاتىن ەڭ جاقسى ماۋسىم» دەگەن.
حاديستە: «نادجم (جۇلدىزدار نەمەسە وسىمدىكتەر) پايدا بولعان كەزدە، ىندەت سول جەردەن جويىلىپ كەتەدى»
بۇل ايااتتا كوكتەم مەزگىلى ايتىلىپ وتىر، ويتكەنى وسىمدىكتەر ءبۇر جارعان كەزدە جۇقپالى ىندەتتەر جويىلىپ كەتەدى. شولپان تۋعان مەزگىل مەن تاڭ الدىندا قايتا سونگەن كەزدە اۋرۋ اسقىنا تۇسەدى. اتاميمي «بولمىستىڭ سىرى» اتتى كىتابىندا: «ءبىر جىلدا ادام ومىرىنە ەڭ ءقاۋىپتى ەكى مەزگىل بار، ياعني شولپان تاڭ الدىندا سونگەن مەزگىل، ەندى ءبىرى كۇن ۇياسىنان شىعار الدىنداعى شولپاننىڭ شىعىستان كوتەرىلگەن مەزگىل. بۇل ەكىمەزگىل دە كوكتەمنىڭ سوڭعى كەزىن مەڭزەيدى. وسى ەكى مەزگىلدەگى شولپان تۋعان ساتتە ونىڭ سونگەن ساتىنە قاراعاندا ادام ومىرىنە كەلەتىن زاۋال ازداۋ بولادى.
يبن حاتيبا بىلاي دەيدى: «مەيلى قاي مەزگىل بولسا دا شوق جۇلدىز (ەجەلگى گرەك استرونومياسىندا بۇل جۇلدىز شولپان دەپ تە اتالعان. ارابتار مۇنى ءال دۋراۋۋا دەپ اتايدى) تۋعان جانە سونگەن ساتىندە ادامدار مەن تۇيەلەرگە وبا تارايدى. ونىڭ سونگەن ءساتى پايدا بولعان ساتىنە قاراعاندا قاتەرلى بولىپ كەلەدى.
جوعارىداعى حاديسكە قاتىستى تاعى ءبىر كوزقاراس، ولاردىڭ تۇسىنىگىندەگى جۇلدىز – شوق جۇلدىزدى (شولپان) مەڭزەيدى، ال مۇندا ايتىلعان جۇقپالى ىندەت بولسا –اعاشتار مەن جەمىستەردىڭ قىس پەن كوكتەمدە شالدىعاتىن دەرت-دەربەزىن مەڭزەيدى. شوق جۇلدىز (شولپان) سونگەن كەزدە وسىمدىكتەر مەن جەمىس-جيدەكتەر دەرت-دەربەزگە شالدىقپايدى. پايعامبارىمىزدىڭ پىسپاعان جەمىس جيدەكتەردى ساتۋعا جانە ساتىپ الۋعا تىيىم سالۋىنىڭ سەبەبى وسىندا جاتىر.
پايعامبارىمىز مۇسىلمانداردى ىندەت تاراعان وڭىرلەرگە كىرۋگە تىيىم سالدى. ىندەت تارااعان ورىنداردا بولعان جاعدايدا سول وڭىردەن شىقپاۋعا ناسيحاتتادى. بۇل ەڭ جاقسى ساقتانۋ شاراسى، ويتكەنى ىندەت تاراعان وڭىرگە كىرگەندە ىندەت جۇقتىرۋ ءقاۋىپى جوعارى بولادى. بۇل بەينە ورماندا جىرتقىش اڭداردىڭ بارىن بىلە تۇرا سول قاتەرگە باسىن بايلاعانمەن بىردەي. بۇل ءدىن ۇكىمدەرىن بىلە تۇرا وعان قۇلاق اسپاعاندىق. ەستى پەندە قۇلاعالى تۇرعان داۋالدىڭ استىنا وتىرمايدى. ىندەت تاراعان وڭىردەن الىس ءجۇرۋ اللانىڭ ادامدارعا كورسەتكەن ەڭ ءونىمدى ساقتانۋ شاراسى. ادامدار ىندەت تاراعان وڭىردەن الىستاعاندا جانە بىلعانعان اتموسفەرادان اۋاشالانعاندا عانا ىندەتتەن ساقتانۋ ماقساتىنا جەتۋگە بولادى.
پايعامبارىمىزدىڭ ىندەت تاراعان وڭىردەگى مۇسىلمانداردى سول وڭىردەن شىعۋعا ءتيىم سالۋىندا ەكى ءتۇرلى سەبەپ بار.
ءبىرىنشى، ادامداردى اللاعا سەنۋگە ىنتالاندىرۋ، سول ارقىلى ادامداردىڭ سەنىمىن شىڭداپ، اللانىڭ جىبەرگەن بارلىق سىناقتارىنا سابىرلىق ەتۋگە شاقىرۋ.
ەكىنشىدەن، مەدەتسينا عىلىمى ىندەت تاراعان مەزگىلدە ىندەتپەن جۇعىمدالماس ءۇشىن، اعزانى باسى ارتىق دىمقىلدىقتان ارىلتىپ، از تاماقتانىپ دەنەنى قۇرعاق ۇستاۋعا ناسيحات بەرەدى. ماماندار دەنە شىنىقتىرۋ مەن جۋىنىۋدى دا ۋاقىتشا دوعارا تۇرۋعا كەڭەس بەرەدى. ويتكەنى ادام اعزاسىندا كومەسكى زياندى زاتتار بولادى. شۇعىل دەنە ارەكەتىمەن شۇعىلدانعاندا جانە ءجيى جۋىنعاندا بۇل زياندى زاتتار جاندانادى ءارى اعزاداعى پايدالى زاتتارمەن قوسىلىپ دەنەدە اۋىرۋسىنۋدى تۋدىرادى. سوندىقتان ءمالىم وڭىردە وبا اۋىرۋى تاراعاندا ادامدار ءۇشىن ەڭ جاقسى تالعام سول ورىننان شىقپاي، دەنەدەگى زياندى زاتتاردىڭ ويانۋى مەن جاندانۋىنىڭ الدىن الۋ بولماق. ال ىندەت تاراعان وڭىردەن شىعۋ ادامنىڭ دەنە قۋاتىن سارىپ ەتەدى. مۇنداي جاعدايدا جوعارىداعى ايتىلعان ەكى ءتۇرلى جاعداي دا ادام دەنەسىنە زياندى.
جوعارىداعى كوزقاراستار اتامزاماننان بەرگى ەڭ بەدەلدى مەدەتسينا ماماندارىنىڭ ۇستانعان كوزقاراسى، بۇل ءارى پايعامبارىمىزدىڭ ناسيحاتىنىڭ دا دۇرىستىعىن دالەلدەدى. پايعامبارىمىزدىڭ ناسيحاتىن ورىنداۋ رۋح پەن ءتاننىڭ اقاۋسىزدىعىنىڭ كەپىلى ەكەنىن تۇسىندىرەدى.
ءمۇبادا بىرەۋلەر: «پايعامبارىمىز كەزىندە ىندەتتەن قورعانۋ ءۇشىن باسقا جاققا قاشپاۋ دەيتىن كوزقاراسىمەن جوعارىداعى تۇسىندىرمەسىندە قاراماقايشىلىق پايدا بولدى، ەندەشە، باسقالاي سەبەپتەرمەن (مىسالى ساياحاتتاپ شىعۋ) ىندەت تاراعان وڭىردەن شىعۋعا بولادى، بۇل شەكتەلمەگەن» دەپ سۇراي قالسا، ءبىزدىڭ بەرەر جاۋابىمىز: «مەيلى شيپاگەرلەر بولسىن، باسقا ادامدار بولسىن ەشكىم دە ىندەت تاراعان وڭىردەگى ءارقانداي قيمىل ارەكەتتىڭ ءبارى شەكتەلەدى دەپ ايتا المايدى. ويتكەنى ادام قوزعالىسسىز تۇراقتى جاراتىلىس ەمەس. ءبىراق جۇقپالى ىندەت ورشىگەن ساتتە قاجەتسىز قيمىل ارەكەتتەردەن تىيىلا تۇرۋعا ناسيحات بەرەمىز. تەك عانا وبادان قۇتىلۋ ءۇشىن ەمەس، ىندەت تاراعان وڭىردەن شىعىپ كەتۋگە باسقا دا سەبەپتەر بولۋى مۇمكىن. ءبىراق، ونداي جاعدايدا جان دۇنيەنىڭ تىنىشتىعىن ساقتاپ، اعزانى دەم الدىرۋ ەڭ جاقسى تالعام بولماق.
مۇنان دا ماڭىزدىسى، سول ساتتەگى جاعدايعا سابىر ساقتاپ، جان تانىمەن اللاعا بەرىلۋ، تاعدىرعا بويسىنۋ بولماق.
كۇندەلىكتى قارەكەت قىلماسا بولمايتىن ادامدار جونىنەن العاندا، مىسالى، ءار سالاداعى جالدامالى جۇمىسكەرلەر، جانە جولاۋشىلارعا بۇكىلدەي تىنىشتىق ساقتاۋ تالاپ ەتىلمەيدى. تەك قاجەتسىز ءجۇرىس تۇرىس پەن ىندەت ايماعىنان شىعىپ كەتپەسە بولعانى. ادامداردى ىندەت تاراعان وڭىردەن شىقپاۋعا بۇيىرۋدىڭ ارتىندا ۇلكەن پاراساتتىلىق جاتىر، مۇنى تومەندەگىدەي ءبىر قانشا جاقتان تۇسىنە الامىز.
ءبىرىنشى، زيان كەلتىرەتىن جانە زيانعا ۇشىرايتىن جاعدايلاردان ساقتانۋ.
ەكىنشى، دەنساۋلىقتى قورعاۋ بۇل دۇنيەلىك نيعىمەتتەردەن يگىلىكتەنۋمەن اقىرەتتىك امالداردى ورىنداۋدىڭ نەگىزگى شارتى.
ءۇشىنشى، ادامداردىڭ لاستانعان اۋانى ءسىمىرىپ ىندەت جۇقتىرۋدان ساقتاۋ.
ءتورتىنشى، ىندەت جۇقتىرعاندارمەن تىكەلەي جاناسۋدان ساقتانىپ، ينفەكسيانىڭ الدىن الۋ.
بەسىنشى، جان مەن ءتاندى ميكروبتاردىڭ جۇعىمدالۋىنان جانە قۇراپيلىقتىڭ ارباۋىنان ساقتاۋ، قۇراپيلىققا بوي ۇرعان ادام وڭاي زيانعا ۇشىرايدى.
قورىتىپ ايتقاندا ادامداردىڭ ىندەت تاراعان وڭىرگە كىرۋىن شەكتەۋ ەڭ ءونىمدى ساقتانۋ شاراسى. ادامداردى تۋىلۋى مۇمكىن بولعان قاۋىپ-قاتەردەن ساقتاندىرۋ.
ادامداردىڭ ىندەت تاراعان وڭىردەن شىعۋىنا تىيىم سالۋ – اللانىڭ بۇيرىقتارى مەن تاعدىرىنا باعىنۋعا ۇندەۋ بولىپ تابىلادى. ءبىرىنشى بۇيرىق ادامدارعا تاربيە بەرۋ مەن جول نۇسقاۋ، ەكىنشى بۇيرىق اللانىڭ قالاۋىمەن بولاتىن ءارقانداي ىسكە باعىنۋعا شاقىرۋ.
ساحيق حاديستەردەن ريۋايات ەتىلۋىنشە، ومار يبن حاتتاپ ءوزىنىڭ قوسىندارىن باستاپ شامعا اتتانادى، سايريىل وڭىرىنە بارعاندا ءابۋ ۋبايدا يبن جارراق سىندى ءار جەردىڭ گۋبەرناتورلارى كەلىپ كەزىگەدى ءارى وعان شام وڭىرىندە وبا اۋرۋى تاراپ جاتقانىن ايتادى. يبن ابباس: «ومار ماعان الدىڭعى مۇحاجىرلاردى شاقىرىپ كەلۋدى ايتتى، مەن ولاردى شاقىرىپ كەلدىم» ومار جاماعاتپەن اقىلداسا كەلىپ، ولارعا شام وڭىرىندە وبا اۋرۋى تاراپ جاتقانىن ايتادى. ءبىراق جاماعاتتىڭ پىكىرى ءار-تۇرلى بولادى. بىرەۋى «ءبىز ءدىن ءۇشىن جولعا شىققانبىز، بۇلايشا قايتىپ كەتۋگە بولمايدى» دەسە، ەندى بىرەۋلەرى «سەن نەگىزگى جاساقتاردى باستاپ بارا جاتىرسىڭ ونىڭ ىشىندە اللا ەلشىسىنىڭ ساحابالارى دا بار ءبىز سەنىڭ ولاردى ىندەت وڭىرىنە تاستاپ كەتۋىڭدى قۇپتامايمىز» دەدى. سول كەزدە ومار جاماعاتقا الدىمەن قايتا تۇرۋدى بۇيىردى، سوسىن ماعان: «سەن انسارلاردى شاقىرىپ كەل» دەپ بۇيىردى، مەن انسارلاردى دا شاقىرىپ كەلدىم، ول انسارلارمەن اقىلداستى، ناتيجەدە انسارلار دا مۇحاجىرلەردىڭ كوزقاراسىن قولداپ، اركىم ءوز كوزقاراسىندا قالدى، پىكىر قايشىلىعى تۋىلدى. ومار ولارعا قايتا تۇرۋدى بۇيىردى دا ماعان: «قۇرايىشتاردىڭ ىشىندەگى مەككەنى قالپىنا كەلتىرۋگە ات سالىسقان مۇحاجىرلەردىڭ بەدەلدىلەرىن شاقىرىپ كەلۋدى تاپسىردى.
مەن ولاردى شاقىرىپ كەلدىم. ولاردا ەشقانداي پىكىر الاۋىزدىعى تۋىلعان جوق. ءبىر اۋىزدان: «سەن جاساقتارىڭدى باستاپ كەرى قايت، ولاردى ىندەت وڭىرىنە قالدىرما» دەدى. ىلە-شالا ومار كوپشىلىكتىڭ الدىندا «مەن قايتۋعا شەشىم قابىلدادىم، بارلىقتارىڭىز قايتۋعا دايىندالىڭىزدار» دەپ جار سالدى. مۇنى تىڭداپ تۇرعان ايۋب ۋبايدا يبن جارراق: «بۇل اللانىڭ تاعدىرىنان قاشۋ ما؟» دەپ سۇراعاندا ومار: «ەي، ايۋب ۋبايدا، ەگەر بۇل ءسوز باسقا بىرەۋدىڭ اۋزىنان شىققاندا عوي…» دەپ ونىڭ تۇسىنبەستىگىنە تاڭدانىس ءبىلدىردى. ومار تاعى دا: «ءبىز اللانىڭ تاعدىرىنان اللانىڭ تاعدىرىنا قاشىپ بارامىز، ايتىڭدارشى، ەگەر سەن ءبىر توپ تۇيەڭدى جايىپ ءبىر سايعا كەلدىڭ، سايدىڭ ءبىر شەتى بىتىك ءشوپ، ەندى ءبىر شەتى قۋارعان قۇمدى دالا بولسا سەن اللانىڭ تاعدىرى دەپ تۇيەڭدى شوپكە قاراي جاياسىڭ با الدە شولگە قاراي جاياسىڭ با؟» دەدى. وسى ساتتە (يبن ابباس ايتادى) ابدۇللا يبن اۋىپ كەلدى دە (يبن اۋىپ باعانادان بۇل ورتادا بولماعان): «مەن بۇل جايىنداعى ءبىر ءحاديستى بىلەمىن، كەزىندە اللانىڭ ەلشىسى: «سەندەر ءبىر وڭىردە وبا تاراعانىن ەستىسەڭدەر ول جەرگە بارماڭدار. ەگەر سەندەر تۇرعان وڭىردە وبا ىندەتى بايقالسا سەندەر ول اپاتتان قۇتىلۋ ءۇشىن باسقا جاققا قاشپاڭدار دەگەن» دەدى.
«بۇحاري حاديستەر جيناعى»، «مۋسليىم حاديستەر جيناعى»، «ءابۋ ءداۋىت حاديستەر جيناعى»، «تيرميزي حاديستەر جيناعى»، «يبن حاججار حاديستەر جيناعى»، «احمەت حاديستەر جيناعى».
6alash ۇسىنادى
